aurkituak: 59

• Amerika hemen aurkitu

  Azalpena: bertan aberastu

  Adibideak:

  —   Emen arkitu det nik nere Amerika eta ez naiz joango igesi korrika.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• adarra jo

  Azalpena: trufatu

  Adibideak:

  —   Gizon au beti prest dago berriz neri adarra jotzeko ez dakit zer gaitz egin diotan ni ainbat minberatzeko
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: UMOREA

  Gazteleraz: tomar el pelo

  Frantsesez: faire la barbe

• aditzera ukan

  Azalpena: entzuna egon

  Adibideak:

  —   Txapelketa dagola degu aditzera besterik gabe goaz bera ikustera
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• ahotan hartu

  Azalpena: aipatu

  Adibideak:

  —   ixilik eziñ egon naiz eta astera noa bertsotan orretarako gaur maixu jaunak artu nai ditut aotan
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• argi eta garbi

  Azalpena: argiro

  Adibideak:

  —   argi ta garbi egiten digu munduaren agerpena.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Gazteleraz: lisa y llanamente

  Frantsesez: clair et net

• arian sartu

  Azalpena: hasi

  Adibideak:

  —   Nolabit ere sartu bear zan arian / bapo jan eta edan lertzeko zorian / ez giñan bildu noski eliz-atarian / mutillak, etzan giro apal ondorian!
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• arnas berritu

  Azalpena: indarberritu

  Adibideak:

  —   Euskaldunontzat izanagatik guztietan ederranak / arnas-berritu ezpazenitun aztuak zeuden geienak
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• arnas estua eduki

  Azalpena: hiltzear egon

  Adibideak:

  —   Euskerak arras estua dauka denok gaude igarrita / au ikusita dakiguna da ez iñun irakurrita
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Frantsesez: être au bout du rouleau

• astolan

  Azalpena: lan nekagarri

  Adibideak:

  —   agintzeko ta asto-lanean beti gu.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• auzi eman

  Azalpena: protestatu

  Adibideak:

  —   Lo egonda irabazi? Nori eman oraiñ auzi? Obe zuan artu balu zimaur eta guzi.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• bat edo beste

  Azalpena: bakarren bat

  Adibideak:

  —   bat edo bestek esan lezake: beste berritxu bat ara.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Frantsesez: un ou autre

• bat egin

  Azalpena: elkartu

  Adibideak:

  —   bat egiten bezala
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: ELKARTASUNA

• begietako makarrik ez eduki

  Azalpena: adi egon

  Adibideak:

  —   Sasi-eiztari onek ez dauka begietako makarrik
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• begiz jo

  Azalpena: bereizi, desiratu

  Adibideak:

  —   Eztai aietan zan seguratar neska gazte taldetxua begiz jo bear nai eta ez bat ezpaldinbazan itxua
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Gazteleraz: echar el ojo

  Frantsesez: serrer la vis

• behin eta berriz

  Azalpena: maiz

  Adibideak:

  —   beiñ eta berriz entzun zaidazu.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: MAIZTASUNA

  Gazteleraz: una y otra vez

• besterik ezean

  Azalpena: behartuta

  Adibideak:

  —   naiz izan Prantzian edo eskaratzian besteik ezian an naiz anbulatzian.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: BORTXAZKOA

• bihotz zabala ukan

  Azalpena: pertsona ona izan

  Adibideak:

  —   Biotz zabal aundi dun gizona txit maite gaitu baña guk ez degu ezagutu
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: ONTASUNA

• (ezeri) bizkar eman

  Azalpena: ez arduratu

  Adibideak:

  —   Bizkar emanaz baserriko nekeari
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: AXOLA

  Gazteleraz: dar la espalda

• (inoren) buruan begietaraino laino egon

  Azalpena: itsuturik egon

  Adibideak:

  —   Batzuen buruan ez al dago laño begietaraño?
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: ITSUTASUNA

• esker gaizto

  Azalpena: eskergabetasun

  Adibideak:

  —   Zer egin duan esker gaiztuak!
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• eskumuin

  Azalpena: goraintzi

  Adibideak:

  —   nere partez esku-muiñ eman zuk Aita Lekuona'ri
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• gau eta egun

  Azalpena: beti

  Adibideak:

  —   Lorik gabe gau ta egun lan geyegi nola degun.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: BETI, BETIKO, BETIRAKO

  Gazteleraz: día y noche

  Frantsesez: jour et nuit

• (inon, inorekin) giro ez izan

  Azalpena: egoera edo pertsona jasangaitza izan (ironiaz lana, zalaparta, alaitasuna... adierazten da)

  Adibideak:

  —   Nolabit ere sartu bear zan arian / bapo jan eta edan lertzeko zorian / ez giñan bildu noski eliz-atarian / mutillak, etzan giro apal ondorian!
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• gizalege

  Azalpena: jatortasun

  Adibideak:

  —   eta nunaitik gizalegeak gañez egiten dizula.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• gogoan eduki

  Azalpena: gogoratu

  Adibideak:

  —   Goguak daukat oraindik ere
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Gazteleraz: tener en cuenta

• halabeharrez

  Azalpena: kasualitatez

  Adibideak:

  —   Alabearrez.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  —   alabearrez juan nintzan ni emendik.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• hanka hondoraino sartu

  Azalpena: tronpatu

  Adibideak:

  —   Anka sartuaz dabiltz hondo-hondoraño euskera euskal gaizto biurtutzeraño
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: ERRAKUNTZA

  Gazteleraz: meter la pata hasta el fondo

  Frantsesez: mettre les pieds dans le plat

• harez gero(ztik)

  Azalpena: ordudanik

  Adibideak:

  —   arrezkeroztik zenbat atsegiñ eman izan dizkidazu.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Gazteleraz: de allí en adelante

• hauts egin

  Azalpena: apurtu

  Adibideak:

  —   Eskupeta xar ori egiñ bear det auts!
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Gazteleraz: hacer pedazos

  Frantsesez: réduire en miettes

• hego haizerik gabe zoratu

  Azalpena: gutirekin larritu

  Adibideak:

  —   Baña ez ote gera goiztxo astoratu egoaizerik gabe onela zoratu
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Gazteleraz: ahogarse en un vaso de agua

  Frantsesez: se noyer dans un verre d'eau

• hutsaren hurrengo

  Azalpena: balio gabeko

  Adibideak:

  —   asko utsaren urrengo eta batzuek garrantzikoak.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: BALIOA

  Gazteleraz: cero a la izquierda

• hutsaren truke ondo

  Azalpena: ordainik gabe

  Adibideak:

  —   utsaren truke saltzeko.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Frantsesez: pour rien

• itsulapiko

  Azalpena: eltze-itsu

  Adibideak:

  —   ala diote gure itxulapikuak.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Frantsesez: tirelire

• izpirik (ere) ez

  Azalpena: batere ez

  Adibideak:

  —   talentuaren izpirik ere alperrik galdu ez dediñ.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Gazteleraz: ni un ápice

• jai eduki

  Azalpena: ezer ez espero

  Adibideak:

  —   euskerak oiengandik ez ote dauka jai?
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• kale egin

  Azalpena: erratu

  Adibideak:

  —   Iñork ere etzuen kalerik egiten
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: ERRAKUNTZA / OKERTZEA

• kalejira

  Azalpena: doinu arineko martxa

  Adibideak:

  —   lan-saio eta tramankulu-ots biurturik kale-jira.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Gazteleraz: correcalles

• kaskarrari hatz egin

  Azalpena: zer egin ez jakin

  Adibideak:

  —   Eldu orain paotxari, ez atz egiñ kaskarrari, logureak jun zaizkio tratalariari
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: DAMUA / KEZKA

  Gazteleraz: rascarse la cabeza

• kasketak eman

  Azalpena: otu

  Adibideak:

  —   Bertsoak ipintzera eman dit kasketak
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• katuerdikoan jarri

  Azalpena: erdi mozkortu

  Adibideak:

  —   Ortik asetzen zalla dirudi edaten asitakuan batere uste ez nuala nau jarri kattuerdikuan
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: MOZKORKERIA

• klase (honetako, horretako, hartako...) asunak azkurarik ez eman

  Azalpena: beldurrik ez ukan

  Adibideak:

  —   Taberna-zale, jokalari ta sarri oitura lizunak azkurerikan ez dit ematen bateklase ortako asunak
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• (inoren) kofradiako

  Azalpena: kide

  Adibideak:

  —   nere kofradikoak, ez arren zakartu.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• kopetan azala ukan

  Azalpena: lotsagabea izan

  Adibideak:

  —   Etzuten erakutsi uso-saill makala, auek badute gero kopetan azala!
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: LOTSAGABEKERIA

  Gazteleraz: tener cara

• koskak berdindu

  Azalpena: trabak desegin

  Adibideak:

  —   Beti burrukan ibilli gabe zuzentasunaren eske besterik gabe makiñatxo bat koska berdindu litezke
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: ZORRAK

  Gazteleraz: limar asperezas

• kukurra goian erabili

  Azalpena: harrotu

  Adibideak:

  —   Biar ixilik gelditu leike gaur zaunkaz dagon zakurra / esan nai nuke goi xamarrian dabilkizula kukurra
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: HARROKERIA

  Frantsesez: faire le beau

• lur(ra) jo

  Azalpena: hondatu

  Adibideak:

  —   Orra utzi gu lur jotzeraño jetxiak
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: HONDAMENA

  Gazteleraz: venirse abajo

  Frantsesez: tomber dans la dèche

• (inon) makil hautsiarekin sartu

  Azalpena: norberaren ahalmenez gaineko eginkizunetan sartu

  Adibideak:

  —   Makilla autsiakiñ ez sartu tartean
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• musu truke

  Azalpena: ordainik gabe

  Adibideak:

  —   iñork nai al du lanik egiñ musu truke.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Frantsesez: pour rien

• nahi eta (nahi) ez

  Azalpena: beharrez

  Adibideak:

  —   begiz jo bear nai eta ez.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: BORTXAZKOA

  Gazteleraz: quieras que no

  Frantsesez: de gré ou de force

• nahiz izan frantzian edo eskaratzean

  Azalpena: edonon izanik ere

  Adibideak:

  —   naiz izan prantzian edo eskaatzian besteik ezian an naiz anbulantzian.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• noizean behinka

  Azalpena: aldizka

  Adibideak:

  —   noizean beinka sortu oi dira beziñ gizon jatorrak.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Gazteleraz: de vez en cuando

  Frantsesez: de temps à autre

• noizik behin

  Azalpena: aldizka

  Adibideak:

  —   baña noizik-bein etorri adi.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Gazteleraz: de vez en cuando

  Frantsesez: de temps à autre

• onbidez

  Azalpena: mesederako

  Adibideak:

  —   oien onbidez emen zabiltza.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Gazteleraz: por (mi, tu, su...) bien

  Frantsesez: pour (mon, ton, son...) bien

• pagotxari heldu

  Azalpena: onenari eutsi

  Adibideak:

  —   Beia or omen dabill larrean iasai / eta tratalariak oraingotik jai / Eldu orain paotxari ez atz egiñ kaskarrari logureak jun zaizkio tratalariari
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• (ezeri) (inori) tamaina hartu

  Azalpena: (ezertara) egokitu, moldatu

  Adibideak:

  —   garai onari ederki asko artu dio tamaiña / eiz-otsean mendiratu ta lapurretan alajaiña
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Gazteleraz: coger las vueltas

• txanpa jo

  Azalpena: ahaleginak egin

  Adibideak:

  —   Pirripio bat il da ainbeste axanpa mingañez bai abillak, gaur jo dute txanpa!
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: AHALEGINA

• (ezerk) txapela gora jaso

  Azalpena: (ezer) oso ona izan

  Adibideak:

  —   Emen txakoliñ onak beti du denbora / sagardoak txapela jasotzen du gora
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: ONTASUNA

• zuzendu ezineko kakoa(k)

  Azalpena: konponezinezko arazoa(k)

  Adibideak:

  —   beste laurak zioten etzala naikua, orra sortu zuzendu ezin zan kakua.
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

• zuztarrak egin

  Azalpena: finkatu

  Adibideak:

  —   Ondo zuztarrak egiña dago alkar zapaltzeko griña
  OLEA, I.
  Goierriko lorak, 1970

  Kontzeptuak: ATXIKIMENDUA

  Gazteleraz: echar raíces

  Frantsesez: prendre racine