aurkituak: 67

• (neure, heure, bere...)-kautan

  Azalpena: gogoetan

  Adibideak:

  —   Berekautan (berekautan, berekikoetan) esaten ei eban: "Gaur nere andriak pe ez najok sentiduko..."
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• (neure, heure, bere...)-kikoetan

  Azalpena: gogoetan

  Adibideak:

  —   Berekautan (berekautan, berekikoetan) esaten ei eban: "Gaur nere andriak pe ez najok sentiduko..."
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• agiraka egin

  Azalpena: erasiatu

  Adibideak:

  —   Gautxoria'ri alper-alperrik zan agiraka eitia; da andriak, nai ta nai ez, obeidu biar izaten eban.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• albo-karga

  Azalpena: mozkorra

  Adibideak:

  —   Domeka gabe baten "Artobero" zerbait edanda, "albo-kargiakin", Kontseju osterutz joan zan
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: MOZKORKERIA

• alondigako txakurrak haginka egin

  Azalpena: mozkortu

  Adibideak:

  —   Astelen goiz baten an euan tallarrian Zozua deitzen zetsen bat sekulako ajiakin zutiñik egon eziñik. Uezabak ikusi eban eta beragana urreratu zan. -gaur be badok pa ik zeozer. -Bai, atzo be "alondigako txakurrak" aginka ein jestan. -Sarri pasatzen jaz iri alakuka, ori dok familixako gizonan xaxaria; astelen guztietan bardin. Gañera, iri medikuak ezeuan ba edana debekatu.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• arrio egin

  Azalpena: atzera egin (erronka batean, zin batean...)

  Adibideak:

  —   Ori entzun ebanian, bildurtu ei zan alemaniarra ta arrio ein ei-eban. Andik aurrera ez ei-eban erabilli panparreriarik.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: BELDURRA

• arteak hartu ezinda

  Azalpena: pozak urduri

  Adibideak:

  —   Txerrikumeok merke artziakin gangaren bat ei ebalakuan, artiak artu ezin-da ibilli ei zan Erratxu. Baña, gero izan ei ziran kontuak, auspuakin be ez ei zeuan arek loditzerik.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: ALAITASUNA

• astotik jausi

  Azalpena: okerretik atera

  Adibideak:

  —   -Zer? Gaur eztok juan errekadistarik ala? -Zer errekadista? -Ze errekadista izango zuan ba. Paulo, gizona, Paulo. Pakete ori emon biar zetsana. Orduantxe gure mutilla astotik jausi
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: KONTURATZEA

  Gazteleraz: caerse del guindo

• atala harrapatu

  Azalpena: mozkortu

  Adibideak:

  —   Zaliak dira txurrutari emoten, ta iñoiz, azken orduko "atal" makalak arrapatzen dituez.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: MOZKORKERIA

• aterik adina maratila eduki / ukan

  Azalpena: larrialdi edo begar guztietarako irtenbideak ukan

  Adibideak:

  —   Berriz, norbait ezer esatera aurreratzen zanian laster asko ixilduko eban, aren miñak aterik aña maratilla eukan
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Gazteleraz: tener respuesta para todo

• atzeko hotsik bako

  Azalpena: mutu uzten duena, maila berean ezin erantzuna

  Adibideak:

  —   Plaentxiatarren umoria barriz amaierarik bakoa da, ta aren urterak atzeko otsik bakoak izaten dira.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• atzeko hotsik barik

  Azalpena: mutu utzirik, maila berean ezin erantzunik

  Adibideak:

  —   -Zu, Kapela, atzo eruan neban ogiak kukaratxia eukan. Eta Kapela'k atzeko-otsik barik erantzun zetsan: -A! ta nik ogibitxartekua kobrau biarrian ogia bakarrik kobrau. Ni naiz, ni, etxekalte.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• atzetik hara

  Azalpena: atzetik, gibeletik, ikusi gabe

  Adibideak:

  —   Paxan kale-garbitzallia Azalgia'neko tabernako muestradorian euan iztarria freskatuz, eta atzetik-ara azaldu jakon gizon dotore bat, bere sonbreru ta guzti.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• axaxa emon

  Azalpena: akuilatu, laineza eman

  Adibideak:

  —   beti izaten zituan bere inguruan beste adar-jotzalle batzuek pe axaxa emoten, bereren bat ein deixan
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• (inoren, ezeren) aztarna atera

  Azalpena: aurkitu

  Adibideak:

  —   bere erbi-txakur ta guzti be, gure Pernando gizajuak ez eban erbi aztarranik be atara
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: IGARTZEA

• begi oneko jausi

  Azalpena: inoren gustukoa izan

  Adibideak:

  —   Gure uezaba dok gizona jatorra, lelengo egunetik meriendak emoten asi dok. Edozein modutan be begi-oneko jausi nok
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Gazteleraz: caer(le) bien (a alguien)

• begia jota

  Azalpena: hautatuta

  Adibideak:

  —   Eskopetak artu ta tipi-tapa juan ziran mendian gora, eurak eta beste askok begia jota euken leku batera
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• (inoren) begiko samarra ikusi

  Azalpena: besteren akatsak ikusi (eta norberarenak ez)

  Adibideak:

  —   Baña, mundu onetako geienak iñoren begiko samarra obeto ikusten dabien letxe, Arrautziak bererik ez eban ikusten.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: AKATSA

  Gazteleraz: ver la paja en ojo ajeno

• begitan hartu

  Azalpena: (inori) gorroto hartu

  Adibideak:

  —   Ta nola Konejuari grazia gitxi egin zetsan biargiñak bere lepotik ainbeste barre ein biarrak, Otua begitxan artu eban, ta andik aurrera, beti ebillen Otua'ri nundik akatzen bat billauko.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: GORROTOA

  Gazteleraz: tener entre ojos

• belarriak apal eginda

  Azalpena: umildurik

  Adibideak:

  —   Baña orduan egunian bestetan baño geiago edan eban eta alako baten desididu zan, eta juan zan etsi-etsian abixaria artuta. Atzetikara aurreratu zan neskiagana ta: -Zu: ni Joxe naiz. -Ene! -soltatu zetsan Maritxuk-. Ba, ni ez naiz Joxe. Joxe gizajua, mariau biarrian, nun euanik pe barik gelditu zan, eta belarriak apal-apal einda alde eban.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: APALTASUNA

• bertan behera utzi / laga

  Azalpena: bat batez abandonatu

  Adibideak:

  —   Landare haziak bertan behera utzirik (mitx. idaz.) Etxera juatiari bertan bera laga-ta, lelengo billau eban baserrian "Eup!" egiñaz sukalderaño sartu zan
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• burutik endredau

  Azalpena: zoratu

  Adibideak:

  —   Ba, etxuat uste burutik ain endredauta ibilliko aizenik.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: EROMENA

• dana / guztia beharreko

  Azalpena: hondatu, txar, kalitate bako

  Adibideak:

  —   -Da, zer iritzi jak konziertua? -Etxakiat ba! dana biarrekua zuan. Pentsaik, pieza bat bi aldiz kantau biarra izan juek.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• egitekoren bat egin

  Azalpena: gauza zail edo izugarri bat egin

  Adibideak:

  —   egunen baten ein bear dot eitxekoren bat. Bai. Egunen batian botako dot nere burua ibaira ta kito
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

• etxekalte

  Azalpena: norbere buruaren hondatzaile

  Adibideak:

  —   Geienen eritziz atxekalte bat besterik ez zan.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• etxekardo

  Azalpena: kanpoan hobea dena etxean baino

  Adibideak:

  —   Oingo gaztiak, kanpo-larrosa ta etxe-kardo. Euskeria gure erriaren anima ber-bera izanik, era-bat baztertuta or dabixak inportantzia gutxiago gauzekin Euskalerria salbatzeko asmuetan.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• ez eze(n)

  Adibideak:

  —   Orretarako, bera ez-eze, gañerako plazentziatarrak pe ez ziran makalak
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• ezteguak ukan

  Azalpena: gozatu, ondo pasa

  Adibideak:

  —   Penagarriena, jaiak ain laburrak izatia dok: San Juan, San Juan!, nekez etorrri ta bizkor juan! Baña orraitiok, ondo bagara, guk izango jituagu ezteguak.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• eztula isildu

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   Eztula bear dik izan / guretzat laguna / eztula ixildu ezkero / jun dek eztulduna...
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: HERIOTZA

• hala-halako

  Azalpena: txar samar

  Adibideak:

  —   Ta, ez ori bakarrik, musikiak pe azkenerako ala-alakuak urten dau; baña, plaentxiarreri ez esan olakorik, euren ustez Eibar'tik pasatzen danik bandarik onena da.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• han (haizelakoan, zarelakoan...) hemen

  Azalpena: arin

  Adibideak:

  —   Juari azkar, an aixelakuan emen.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• hanka bat kanposantuan eduki / ukan

  Azalpena: eri larri egon

  Adibideak:

  —   Neri don Jose'k esan zestanez eskerrak bera denporaz ibili zana, anka bat kanposantuan eukala ei jeuan da.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: ERITASUNA

• hanka(k) jaso

  Azalpena: ihes egin

  Adibideak:

  —   Eskupeteri kolpe eiteko aztirik barik, azkar be azkar jaso zituen ankak urren euan arbolarutz
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: IHESA

  Frantsesez: prendre ses jambes à son cou

• hankak altxatu

  Azalpena: alde egin

  Adibideak:

  —   -Juari gurera -alako ta alako kalia ta etxia zirala esanaz-, ta gure andriari esaiok meriendia emoteko; arrautza pare bat urdei-azpikuaaz. Pintxe barriak, ori entzundakuan, pozik altzau zituan ankak.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• (inori) hankak berotu

  Azalpena: lasterka eragin

  Adibideak:

  —   -Dudarik barik. Berba txarrekin, diabrua, zure barruan sartzen dan moduan, aitiaren egindakuan azker iges egiten dau. Mutikua elizatik urten zanian, onela asi zan eliz-atarian: -Makaguen... tal..., eta aitxiaren egin; makaguen... kual..., eta berriz be aitxiaren egin. Orrela ziarduala, pasau zan gizon bat. -Txo, txo: zertan diarduk? -Demoniuari ankak berotzen
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: IHESA

• hegaztada batean

  Azalpena: arin

  Adibideak:

  —   Beragoko atian euan "Txepetxa" ta aguro bialdu eben, egaztada batian, "Moxolosia" azurkonpontzalliaren billa
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• (inorenganako) hoztasuna eduki

  Azalpena: ez maite

  Adibideak:

  —   Aretariko batek, zerbait somatu ei eban, plaentxiatarrak euren dako oztasuna eukela, eta batengana urreratuta, esan ei zetsan.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• (inork inori) hur emon

  Azalpena: (ezertan) (inor) gainditu

  Adibideak:

  —   Patxiko Garratza, balian lazkotxe mutilla da; jaten barriz gutxik emongo zetsen ur, Plaentxia ta inguruetan
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• ifrainuko Patxi

  Azalpena: deabrua

  Adibideak:

  —   Ifrañuko Patxi (inpernuko Patxi) demoniuari esaten jako Eibarren
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• ipur-garbitzaile

  Azalpena: ugazabaren esaneko

  Adibideak:

  —   Kontra-maixua biarreratu zanian, laster juan jakon ipur-garbitzalleren bat kontuakin.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Gazteleraz: lameculos

• (inorekin) jai egon

  Azalpena: (inorengandik) ezer ez espero

  Adibideak:

  —   Uezabak pe ez eban beste erremedixorik euki "irekin jai dagok" esan da barre ein baño
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• kanpolarrosa

  Azalpena: etxez kanpo itxura ona ematen duena

  Adibideak:

  —   Oingo gaztiak, kanpo-larrosa ta etxe-kardo. Euskeria gure erriaren anima ber-bera izanik, era-bat baztertuta or dabixak inportantzia gutxiago gauzekin Euskalerria salbatzeko asmuetan.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• klink egin

  Azalpena: edan

  Adibideak:

  —   Joxe Moko etxeratu zan gaberdi aldian, bestetan baño basotxoren bat geiago klink eginda, astrapalia darixola.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: ZURRUTA

• kristorenak hartu

  Azalpena: jipoitua izan

  Adibideak:

  —   Bein, olako fetxurixaren bat ein ei zetsan Elgoibarko Artaso pelotariari, eta Galdo-txiki gizajuak kristonak artu ei zitxuan.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• lantzean behin

  Azalpena: aldizka

  Adibideak:

  —   Larregi gizentzen nagok eta tripi-au bajatze alde, lantzian bein, mendi ibilli bat eitxen asi nok.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Gazteleraz: de vez en cuando

  Frantsesez: de temps à autre

• (inoren) lepotik

  Azalpena: bestek ordainduta

  Adibideak:

  —   Ta nola Konejuari grazia gitxi egin zetsan biargiñak bere lepotik ainbeste barre ein biarrak, Otua begitxan artu eban, ta andik aurrera, beti ebillen Otua'ri nundik akatzen bat billauko.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: BALIAKETA

  Gazteleraz: a (mi, tu, su...) costa

• mahaiko legeak bete

  Azalpena: jan

  Adibideak:

  —   Urrengo egunian, goizeko maiko legiak bete ondoren, ardau-botia gizen-gizen ipiñita, aldaz gora abixau zan
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: JATEA

• mela-mela eginda

  Azalpena: bustita

  Adibideak:

  —   Eiñalako euriak artuta mela-mela jo ei eben ango etxe batera.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Gazteleraz: hecho una sopa

  Frantsesez: trempé jusqu'aux os

• orain arteko guztiak tapatu

  Azalpena: gauza harrigarriren bat egin

  Adibideak:

  —   -Ederto! Ik oin-arteko guztiak tapau dituk! Ba, ikusten dotenez, guretako baño geiago dakik
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

  Gazteleraz: batir todas las marcas

• orain artekoak apurtu

  Azalpena: gauza harrigarriren bat egin

  Adibideak:

  —   -Ezer il dok? -Bai... Abendua. -Demontre! Euk apurtu dituk oin artekuak; abendua il?
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

  Gazteleraz: batir todas las marcas

• otxinak egin

  Azalpena: dirutu

  Adibideak:

  —   Tximiñuari biarrian erakustia erreza ian biar dala, ta ganoraz erakutsi ezkero, zelan jornalik pagau biar ez jakuen, otxinak eitxeko bidia izango dogula
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: ABERASTASUNA

• panpana jo

  Azalpena: harrokeriaz hitz egin

  Adibideak:

  —   Bein, alemaniarra, ba ei ebillen panpana joten, Plaentxia'n ez euala bera lango murgilaririk esaten.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: HARROKERIA

• pipa jo

  Azalpena: alferkerian egon

  Adibideak:

  —   Gu, pipia joten bizi gaituk. Uezabak guri, berak nai daben beste pagatzen jeskuk, ta, gero guk pe, geuk nai dogun beste biar ein.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: ALFERKERIA

• putz eginda

  Azalpena: erraz

  Adibideak:

  —   Zer nai dok pa, putz einda aberastia ala?
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: ERRAZTASUNA

• sekula horrelakorik!

  Azalpena: harridura

  Adibideak:

  —   -Orixe dok pa perretxikuak probatzen dituana. -Sekula olakorik!
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

• (neure, heure, bere...) senera etorri

  Azalpena: sendatu, zorabiotik piztu

  Adibideak:

  —   -Gizonak! Zer da au? Erlojuak ixildu barik kanpaiak jo ta jo diardu. Eta "teknikuak" erantzun zetsan: -Ez estutu andra! Etorriko da bere zenera. Atzeratutakuak partzen diardu ta.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• senetik irten / atera

  Azalpena: haserretu

  Adibideak:

  —   Ainbat bidar Perikoitxua entzutziakin, ernegau zan medikua, bere zenetik atara ta orduan diñotsa Perikoitxuak
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Gazteleraz: salirse de sus casillas

  Frantsesez: sortir de ses gonds

• (ezerk) (inori) su eman

  Azalpena: haserrarazi

  Adibideak:

  —   "Auspua" deitzen ei zetsen, ta ez ei zetsan ezerk su geiago emoten berari "Auspua" deitziak baño.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: HASERREA

• suak eta garrak hartuta

  Azalpena: haserre bizian

  Adibideak:

  —   Baña, mozkorrak zentzuna guztiz galtzeka eukan da konturatu zan tabernariak lapurretan aitea nai zetsana, ta suak eta garrak artuta asi zan erretolika batian.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: HASERREA

• takian-potian

  Azalpena: inoizka

  Adibideak:

  —   Plaentxiarrak, zaliak dira takian-potian afariren bat dala edo meriendaren bat dala, ibaira edo errekaren batera arrain billa juaten.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Gazteleraz: de vez en cuando

• tautik ere ez jakin

  Azalpena: ez jakin

  Adibideak:

  —   Baña, plaentxiatarrak konturatu ziran euskeraz tautik pe ez-ekiala.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• txilibrizkau

  Azalpena: erdi-mozkortu

  Adibideak:

  —   Basarriko morroiak, domeka gabian, jo eban etxerutz berandu batian, zerbaitx txilibrizkauta.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: MOZKORKERIA

• zirenak eta ez zirenak bota / esan...

  Azalpena: garratzak bota / esan...

  Adibideak:

  —   Lorak geizki be geizki einda euazela sartu jakon buruan da kontau zetsazen uezabari ziranak eta ez-ziranak.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• ziria sakatu

  Azalpena: trufatu

  Adibideak:

  —   -Da, zenbat? -Jangoikuka aña -Bat orduan? -Ez, bapez! Aze ziria sakatu zetsan.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Gazteleraz: tomar el pelo

  Frantsesez: faire la barbe

• zirikada sartu

  Azalpena: zirikatu

  Adibideak:

  —   Zirikatzaille okerrak pe nun nai izaten dira eta onelakua gendun Trapu-trapu be. Beti, norbaiti zirikadaren bat nundik sartuko ibiltzen zan
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

• zirikoa sartu

  Azalpena: zirikatu

  Adibideak:

  —   zure bigarren bertso orretan / sartu dirazu zirikoa
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.

  Kontzeptuak: UMOREA

  Gazteleraz: tomar el pelo

• (ezeri) zirkin egin

  Azalpena: (ezeri) ihes egin, ebitatu

  Adibideak:

  —   Aintzina batian, ba ei ziran Eibar'en lagun bi, beti biarrari nundik zirkin eingo ibiltzen ziranak.
  SAN MARTIN, J.
  Zirikadak, 1960.