aurkituak: 46
- aho batetik ari
Azalpena: ados egon, iritzi berdina eman
Adibideak:
Bada, Bakailao-xaltxak ikusi zuenean, hala dio: "Mutilak, honelako letra egiten duen gizonak ez likek hi hagoen bezala egon behar"... Eta guztiak aho batetik ari ziren. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- ahoa zabalduta
Azalpena: harriturik
Adibideak:
Zaude. Ikatz koskor bat, mutur kamutsa gero, hartuta, jarri nuen (Idazten balu bezala) "Urdaia". Hura ikusi zutenean, guztiak, harriturik, ahoa zabalduta gelditu ziren. Ez dakit nola jan ere egin ez zuten. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- airean bidali
Azalpena: zakarki despeditu, harremana eten
Adibideak:
Baina, entzungo duzu halakoren batean, ahaide guztiak airean bidali ditudala. Airean, gero! ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- alferrontzi
Azalpena: alfer
Adibideak:
TXILBORRA. Jateko ez dutela... alferrontzi batzuk direlako. PANTXO. Eta zer? Alferrontziak ez al ditek bizi behar besteek bezala? ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- alferrontzi
Azalpena: alfer
Adibideak:
TXILBORRA. Bai; ni sonbrailuarekin eta dotore jantzia ez nabilelako. PANTXO. Hi, alferrontzi bat haizelako. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- azala latz ukan
Adibideak:
Gaurko egunean behar dena da: begia zorrotz, azala latz eta bihotza lasai. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (ezer inoren) baratzeko letxuga ez izan
Azalpena: (ezer) bestek sortua izan, norberaren iritzia ez izan
Adibideak:
TXILBORRA. (Pixka batean Pantxori begira egon ondoren) Eta... zuk diozu hori? PANTXO. Bai; nik hori esan diat. TXILBORRA. Bai, baina, ez da zure baratzako letxua. PANTXO. Ez; hire baratzako tipula duk. TXILBORRA. Nirea? PANTXO. Hik lehen esaten huena. Hiri entzuna diat nik. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- bat edo bat
Azalpena: bakarren bat
Adibideak:
Bakarrik, badakizu, sakelak hutsak eta barrenak gur-gur egiten didan garai hartan, nahiko nuke etortzea bat edo bat, eta esatea: Txilborra, to "boxt pextako" bat. Eskerrik asko.- Ederki zatozak. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
Frantsesez: un ou autre
- begia zorrotz ukan
Azalpena: pizkorra izan
Adibideak:
Gaurko egunean behar dena da: begia zorrotz, azala latz eta bihotza lasai. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- bejon (dei(n)ala, deizula, deiola...)
Adibideak:
Hori da: nik lana egiteagatik. Bejondeiola! Ni lanean lehertzeagatik! ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- bi behatzeko kopeta ukan
Azalpena: zentzuduna izan
Adibideak:
PATRIXIO. Berorrek ere hala uste al du? AXUN. Nik, eta bi behatzeko kopeta duen guziak. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- bihotza lasai ukan
Azalpena: ezertaz ez larritu
Adibideak:
Gaurko egunean behar dena da: begia zorrotz, azala latz eta bihotza lasai. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (inoren) bizkar
Azalpena: bestek ordainduta
Adibideak:
Emazteak, ez dakit berotu, baina, oilo salda hartu, bai, egingo luke lasai asko nire bizkar. TXILBORRA. Besteena zurrupatzeko, bai. Besteen bizkar zaunka eta zurrut egiteko ere bai. Horretarako, bai. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
Kontzeptuak: BALIAKETA
- buru eta belarri
Azalpena: saiaturik, amorruan, bete-betean
Adibideak:
Zer? Nire diruak arlote horiek mantentzeko ditudala uste duzu? Horixe behar genuke orain! Horretarakoxe nabil ni buru eta belarri; mozkor, likiskeria horien zintzurrak asetzeko! ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- burua gora erabili
Azalpena: harrotasuna ageri
Adibideak:
Eta nik ikusten dudana da lehen bezala, lurra behean dagoela, zerua goian, gizon zintzoek burua gora darabiltela ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (inori) buruz gain egin
Azalpena: gainditu, gailendu
Adibideak:
Katarroarekin gelditu nintzenean, etxeaz jabetu zen eta buruz gain egin zidan. Haren agindu beharra... oihu eta garrasi, etxe guzia airean zeukan. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (ezerk) doministu bat egiteko astirik ez uzten
Azalpena: lenpeturik egon
Adibideak:
Bai; baina, hori, nik nahi dudanean. Orain, behintzat, ezertarako betarik ez daukat. Laurogei mila duroek doministiku bat egiteko astirik ez didate uzten. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- ederki eman ere!
Azalpena: desadotasuna adierazteko ironiazko esaldia
Adibideak:
PANTXO. Bada, txoriek bezala jan ere egin beharko duk... a! Bulebarreko balkoi batean, hor egoten duk andre bat txoriei ogia ematen. Hara joan beharko duk, hik ere otordu bila. TXILBORRA. Ederki eman ere. Usteko duzu egongo naizela han ahoa zabalduta: a! (Aho zabalik jarriaz) ogi papurren eskean. Beste "boxt pextako" bat. Ez dut gehiago behar. Nik gehiago eskatuko nukeela uste duzu? Ederki eman ere! ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- egun gorriak ikusi
Azalpena: sufritu
Adibideak:
Txilborrak galduko du oraintxe etxe honetako laguntza, eta, lehengoaz gain, egun gorriak ikusi beharrean aurkituko da... eta, guzia, bere alferkeria, nagitasun eta lasaikeriagatik. Ez zuen horrela ikusi behar bere burua atsekabe horrek. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- eltxoa bezala
Azalpena: ugari
Adibideak:
Bai; suertea lehorrez. Nik, lehen, ez nuen ahaiderik, ez nuen parienterik, mendian zizak bezala, bakarra nintzen; eta, orain, eltxoa bezala bazter guzietatik ito behar nautela sortzen zaizkit. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (ezer inork) eskuetan eduki
Azalpena: ezer ahal izan
Adibideak:
TXILBORRA. Mantal zuria baino, hobe nuke nik hamar errealeko txuleta. PANTXO. Hori ere hire eskuetan daukak bada. TXILBORRA. E? nire eskuetan balego, laster litzateke nire eztarri zuloan barrena. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (ezer inoren) eskuetan egon
Azalpena: ezer ahal izan
Adibideak:
TXILBORRA. Mantal zuria baino, hobe nuke nik hamar errealeko txuleta. PANTXO. Hori ere hire eskuetan daukak bada. TXILBORRA. E? nire eskuetan balego, laster litzateke nire eztarri zuloan barrena. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (ezer inoren) gain eman / utzi
Azalpena: inoren ardurapean utzi
Adibideak:
Esateko guziak esan ditugu. Amerikan garen lau edo bost urteetan, gure ondasunen begirapena bere gain uzten dut. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- gauean gauerdi ibili
Azalpena: garaiak arte parrandan ibili
Adibideak:
Gero, bere antzeko perretxiko bat agertu zitzaigun, eta biak, jo batera eta jo bestera, gauean gauerdi hor ibili dira, txoriburu zarpail batzuk beren buruak eginik. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (ezer) goikoaz behera bihurtu
Azalpena: alderantzizko joera edo egoera hartu
Adibideak:
Hori duk. Esan ezak hik ere, besteak bezala, bost urtean gauzak goikoaz behera bihurtu direla. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (inori) hesteak atera
Azalpena: (zentzu figuratuan) hil
Adibideak:
AXUN. Eta, onean ez bada, txarrean hartuko dute. TXILBORRA. Nire dirutik? Hesteak aterako nizkioke ausartzen litzatekeenari. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- koipe-lustre
Azalpena: itxura hutseko
Adibideak:
Emakume berritsu, koipe-lustre, saltsa-jario, besteren nahaspiletan sartzeagatik, salduko luke atzeko aldea. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (inoren) kopetak zazpi azal ukan
Azalpena: lotsagabea izan
Adibideak:
PANTXO. Lan egin ezak. TXILBORRA. Hori da: lehertu hadi hor. PANTXO. Mutil: zazpi azal badituk kopetan. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
Gazteleraz: tener cara
- legamia bezala marruskatu
Azalpena: balakuz eta lausenguz nazkatu
Adibideak:
Lokatza eta zikina dariela, bizkarretik zintzilik jartzen zaizkit, soineko guziak koipez betetzen dizkidatela; beren usain zikinarekin zorabiatzen nautela; eta "kaixo, lagun zaharra!" batek, "eup, Txilborra!" besteak, marruskatzen naute legamia bezala. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- lehenbailehen
Azalpena: ahal den arinen
Adibideak:
Jakina da; osaba hilez gero lehenbailehen joan nahiko dute. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
Kontzeptuak: ARINTASUNA / LEHENTASUNA
Gazteleraz: cuanto antes
Frantsesez: dès que possible
- mendian zizak bezala
Azalpena: bakan, bakar
Adibideak:
Bai; suertea lehorrez. Nik, lehen, ez nuen ahaiderik, ez nuen parienterik, mendian zizak bezala, bakarra nintzen; eta, orain, eltxoa bezala bazter guzietatik ito behar nautela sortzen zaizkit. Lehengoan, Ikatz kalean nindoala, ume mukizu pila bat atera zitzaidan "osaba!" oihuka. Eltxoak bezala, eltxoak bezala! ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- mokoa zorroztu
Azalpena: haserretu
Adibideak:
AXUN. Ez dezazula zure emaztea lasaitzerik, zabaltzerik nahi. Laster zerori larrituko zinateke, estutuko zinateke. PATRIXIO. Ez beza uste. AXUN. Emaztea zabaldu. Senarra estutu. DAMASA. Bai, etxekoandrea, bai; honi ere mokoa xorroxtuko litzaioke. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- noizean behin
Azalpena: aldizka
Adibideak:
Bere zorigaitzaz gupidaturik noizean behin aholku on batzuk ematen dizkiot... ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
Hemen den adina dirurekin! Zoko guziak beteak daude; eta, azkenean erakustokietan, eskaparateetan ere, urre xaharrak jartzen dituzte, piper poteak balira bezala. Han, eguzkitan alferrik galtzen edukitzeko ordez, zenbatez hobeto izango litzateke noizean behin: Txilborra, to "boxt pextako" bat. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
Gazteleraz: de vez en cuando
Frantsesez: de temps à autre
- nondik eta nola
Azalpena: nola
Adibideak:
Bai, zera. Hara: Herenegun gauean gertatua da hau. Goizaldia izango zen, bakar-bakarrik nindoan, inorekin ezertan sartu gabe, eta bake-bakean abesten ari nintzen: "Bete betia zaude..." Honetan, nondik eta nola ez dakidala, agertzen da sereno bat, eta perrerara eraman behar nauela, besotik heltzen dit. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
Kontzeptuak: GALDERA
- (neure, heure, bere...) onetatik atera
Azalpena: haserretu
Adibideak:
Gauetik goizera, gizona oso harrotu zait, inon ezin gelditu dela, eta bere onetatik atera da. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
Gazteleraz: salirse de sus casillas
Frantsesez: sortir de ses gonds
- ostiraletik igandera ezin iritsi
Azalpena: pobre bizi
Adibideak:
DAMASA. Hain ederki bizi ginenak! PATRIXIO. Bai. Ostiraletik igandera ezin iritsirik. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- polakra ederra eduki
Azalpena: mozkortuta egon
Adibideak:
Zer jakin behar zuten mozkor haiek!; polakra ederra zeukaten... ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- saltsa-jario
Azalpena: besteren kontuen haizatzaile
Adibideak:
Emakume berritsu, koipe-lustre, saltsa-jario, besteren nahaspiletan sartzeagatik, salduko luke atzeko aldea. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- sitsa baino harroago
Azalpena: harro
Adibideak:
PANTXO. Lau koarto egin dituelako, horra gizona puztu. AXUN. Sitsa baino harroago dago. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (inor ezertarako) txarra ez egon
Azalpena: egokiak izan
Adibideak:
PATRIXIO. Hala da. Orduan, nik, nire diru pixkak luzatuko zituena behar nuen; orain, berriz, nire ondasun ugariak zabalduko dituena. DAMASA. Zu eta zure lagun perretxiko hori ez zaudete txarrak horretarako. Oraingo itxuraz, zabalduko dituzuela iruditzen zait. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- txarrangilak bezala garbitu
Azalpena: kupidarik gabe hil
Adibideak:
Eta zer? Alferrontziek ez al dugu bizi behar, besteek bezala? Aberatsek bakarrik bizi behar al dute hemen? A zer aterakeria! Orduan, alferrontziak garela eta, zakurren antzera eraman arrastaka Amarako etxola hartara, eta garbitu han, txarrangilak bezala. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- txoriburu
Azalpena: txolin
Adibideak:
Gero, bere antzeko perretxiko bat agertu zitzaigun, eta biak, jo batera eta jo bestera, gauean gauerdi hor ibili dira, txoriburu zarpail batzuk beren buruak eginik. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
Kontzeptuak: ZENTZUA
Gazteleraz: cabeza de chorlito
Frantsesez: tête frêlée
- zarpa-zahar
Azalpena: alproja
Adibideak:
PANTXO. Bai; Donostian badagoela gauza eta, gauza den bitartean, guztiok elkar hartuta bakean bizi behar genukeela... TXILBORRA. Zarpatzar horiekin? Ez bakean eta ez gudan. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- zazpi mila demoniok!
Azalpena: haserrezko edo harridurazko esaldia
Adibideak:
DAMASA. Halaxe da, nagusia. Egia esaten du. Eta aldaketarik handiena egin dutenetako bat, nire gizon xaxpiki hau izango da. PATRIXIO. (Oso haserre altxatuaz). Xaxpikia! Zazpi mila demoniok... ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- zibotarik gabe
Azalpena: dirurik gabe
Adibideak:
Inoren kalte gabe, bai jauna; hori bai. Besteri gaitz apur bat egin baino, zibotik gabe gelditu nahiago nuke. Besteren malkoekin xukatutako irabaziak gorputz guzia hozkituko lidake. Hori duk: bota, jaurti, laga, utzi laurogei mila duroak, nork hartua izango duk; eta, hi, bat ere zibotik gabe, lehengo zorionera bihurtuko haiz ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
- (ezerk) zilipurdi egin
Azalpena: alderantzizko joera edo egoera hartu
Adibideak:
Bai, baina hori zela bost urte badira, eta ludiak, bost urtean, zilipurdi handiak egin ditu. ALZAGA, T. Bost urtian, 1929.
|
|