- Amerika hemen aurkitu
Azalpena: bertan aberastu
Adibideak:
Emen arkitu det nik nere Amerika eta ez naiz joango igesi korrika.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- adarra jo
Azalpena: trufatu
Adibideak:
Gizon au beti prest dago berriz neri adarra jotzeko ez dakit zer gaitz egin diotan ni ainbat minberatzeko
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: UMOREA
Gazteleraz: tomar el pelo
Frantsesez: faire la barbe
- aditzera ukan
Azalpena: entzuna egon
Adibideak:
Txapelketa dagola degu aditzera besterik gabe goaz bera ikustera
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- ahotan hartu
Azalpena: aipatu
Adibideak:
ixilik eziñ egon naiz eta astera noa bertsotan orretarako gaur maixu jaunak artu nai ditut aotan
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- argi eta garbi
Azalpena: argiro
Adibideak:
argi ta garbi egiten digu munduaren agerpena.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Gazteleraz: lisa y llanamente
Frantsesez: clair et net
- arian sartu
Azalpena: hasi
Adibideak:
Nolabit ere sartu bear zan arian / bapo jan eta edan lertzeko zorian / ez giñan bildu noski eliz-atarian / mutillak, etzan giro apal ondorian!
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- arnas berritu
Azalpena: indarberritu
Adibideak:
Euskaldunontzat izanagatik guztietan ederranak / arnas-berritu ezpazenitun aztuak zeuden geienak
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- arnas estua eduki
Azalpena: hiltzear egon
Adibideak:
Euskerak arras estua dauka denok gaude igarrita / au ikusita dakiguna da ez iñun irakurrita
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Frantsesez: être au bout du rouleau
- astolan
Azalpena: lan nekagarri
Adibideak:
agintzeko ta asto-lanean beti gu.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- auzi eman
Azalpena: protestatu
Adibideak:
Lo egonda irabazi? Nori eman oraiñ auzi? Obe zuan artu balu zimaur eta guzi.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- bat edo beste
Azalpena: bakarren bat
Adibideak:
bat edo bestek esan lezake: beste berritxu bat ara.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
Frantsesez: un ou autre
- bat egin
Azalpena: elkartu
Adibideak:
bat egiten bezala
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: ELKARTASUNA
- begietako makarrik ez eduki
Azalpena: adi egon
Adibideak:
Sasi-eiztari onek ez dauka begietako makarrik
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- begiz jo
Azalpena: bereizi, desiratu
Adibideak:
Eztai aietan zan seguratar neska gazte taldetxua begiz jo bear nai eta ez bat ezpaldinbazan itxua
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Gazteleraz: echar el ojo
Frantsesez: serrer la vis
- behin eta berriz
Azalpena: maiz
Adibideak:
beiñ eta berriz entzun zaidazu.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: MAIZTASUNA
Gazteleraz: una y otra vez
- besterik ezean
Azalpena: behartuta
Adibideak:
naiz izan Prantzian edo eskaratzian besteik ezian an naiz anbulatzian.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: BORTXAZKOA
- bihotz zabala ukan
Azalpena: pertsona ona izan
Adibideak:
Biotz zabal aundi dun gizona txit maite gaitu baña guk ez degu ezagutu
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: ONTASUNA
- (ezeri) bizkar eman
Azalpena: ez arduratu
Adibideak:
Bizkar emanaz baserriko nekeari
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: AXOLA
Gazteleraz: dar la espalda
- (inoren) buruan begietaraino laino egon
Azalpena: itsuturik egon
Adibideak:
Batzuen buruan ez al dago laño begietaraño?
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: ITSUTASUNA
- esker gaizto
Azalpena: eskergabetasun
Adibideak:
Zer egin duan esker gaiztuak!
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- eskumuin
Azalpena: goraintzi
Adibideak:
nere partez esku-muiñ eman zuk Aita Lekuona'ri
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- gau eta egun
Azalpena: beti
Adibideak:
Lorik gabe gau ta egun lan geyegi nola degun.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: BETI, BETIKO, BETIRAKO
Gazteleraz: día y noche
Frantsesez: jour et nuit
- (inon, inorekin) giro ez izan
Azalpena: egoera edo pertsona jasangaitza izan (ironiaz lana, zalaparta, alaitasuna... adierazten da)
Adibideak:
Nolabit ere sartu bear zan arian / bapo jan eta edan lertzeko zorian / ez giñan bildu noski eliz-atarian / mutillak, etzan giro apal ondorian!
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- gizalege
Azalpena: jatortasun
Adibideak:
eta nunaitik gizalegeak gañez egiten dizula.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- gogoan eduki
Azalpena: gogoratu
Adibideak:
Goguak daukat oraindik ere
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Gazteleraz: tener en cuenta
- halabeharrez
Azalpena: kasualitatez
Adibideak:
Alabearrez.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
alabearrez juan nintzan ni emendik.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- hanka hondoraino sartu
Azalpena: tronpatu
Adibideak:
Anka sartuaz dabiltz hondo-hondoraño euskera euskal gaizto biurtutzeraño
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: ERRAKUNTZA
Gazteleraz: meter la pata hasta el fondo
Frantsesez: mettre les pieds dans le plat
- harez gero(ztik)
Azalpena: ordudanik
Adibideak:
arrezkeroztik zenbat atsegiñ eman izan dizkidazu.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Gazteleraz: de allí en adelante
- hauts egin
Azalpena: apurtu
Adibideak:
Eskupeta xar ori egiñ bear det auts!
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Gazteleraz: hacer pedazos
Frantsesez: réduire en miettes
- hego haizerik gabe zoratu
Azalpena: gutirekin larritu
Adibideak:
Baña ez ote gera goiztxo astoratu egoaizerik gabe onela zoratu
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Gazteleraz: ahogarse en un vaso de agua
Frantsesez: se noyer dans un verre d'eau
- hutsaren hurrengo
Azalpena: balio gabeko
Adibideak:
asko utsaren urrengo eta batzuek garrantzikoak.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: BALIOA
Gazteleraz: cero a la izquierda
- hutsaren truke ondo
Azalpena: ordainik gabe
Adibideak:
utsaren truke saltzeko.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Frantsesez: pour rien
- itsulapiko
Azalpena: eltze-itsu
Adibideak:
ala diote gure itxulapikuak.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Frantsesez: tirelire
- izpirik (ere) ez
Azalpena: batere ez
Adibideak:
talentuaren izpirik ere alperrik galdu ez dediñ.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Gazteleraz: ni un ápice
- jai eduki
Azalpena: ezer ez espero
Adibideak:
euskerak oiengandik ez ote dauka jai?
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- kale egin
Azalpena: erratu
Adibideak:
Iñork ere etzuen kalerik egiten
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: ERRAKUNTZA / OKERTZEA
- kalejira
Azalpena: doinu arineko martxa
Adibideak:
lan-saio eta tramankulu-ots biurturik kale-jira.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Gazteleraz: correcalles
- kaskarrari hatz egin
Azalpena: zer egin ez jakin
Adibideak:
Eldu orain paotxari, ez atz egiñ kaskarrari, logureak jun zaizkio tratalariari
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: DAMUA / KEZKA
Gazteleraz: rascarse la cabeza
- kasketak eman
Azalpena: otu
Adibideak:
Bertsoak ipintzera eman dit kasketak
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- katuerdikoan jarri
Azalpena: erdi mozkortu
Adibideak:
Ortik asetzen zalla dirudi edaten asitakuan batere uste ez nuala nau jarri kattuerdikuan
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
- klase (honetako, horretako, hartako...) asunak azkurarik ez eman
Azalpena: beldurrik ez ukan
Adibideak:
Taberna-zale, jokalari ta sarri oitura lizunak azkurerikan ez dit ematen bateklase ortako asunak
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- (inoren) kofradiako
Azalpena: kide
Adibideak:
nere kofradikoak, ez arren zakartu.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- kopetan azala ukan
Azalpena: lotsagabea izan
Adibideak:
Etzuten erakutsi uso-saill makala, auek badute gero kopetan azala!
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: LOTSAGABEKERIA
Gazteleraz: tener cara
- koskak berdindu
Azalpena: trabak desegin
Adibideak:
Beti burrukan ibilli gabe zuzentasunaren eske besterik gabe makiñatxo bat koska berdindu litezke
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: ZORRAK
Gazteleraz: limar asperezas
- kukurra goian erabili
Azalpena: harrotu
Adibideak:
Biar ixilik gelditu leike gaur zaunkaz dagon zakurra / esan nai nuke goi xamarrian dabilkizula kukurra
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: HARROKERIA
Frantsesez: faire le beau
- lur(ra) jo
Azalpena: hondatu
Adibideak:
Orra utzi gu lur jotzeraño jetxiak
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: HONDAMENA
Gazteleraz: venirse abajo
Frantsesez: tomber dans la dèche
- (inon) makil hautsiarekin sartu
Azalpena: norberaren ahalmenez gaineko eginkizunetan sartu
Adibideak:
Makilla autsiakiñ ez sartu tartean
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- musu truke
Azalpena: ordainik gabe
Adibideak:
iñork nai al du lanik egiñ musu truke.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Frantsesez: pour rien
- nahi eta (nahi) ez
Azalpena: beharrez
Adibideak:
begiz jo bear nai eta ez.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: BORTXAZKOA
Gazteleraz: quieras que no
Frantsesez: de gré ou de force
- nahiz izan frantzian edo eskaratzean
Azalpena: edonon izanik ere
Adibideak:
naiz izan prantzian edo eskaatzian besteik ezian an naiz anbulantzian.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- noizean behinka
Azalpena: aldizka
Adibideak:
noizean beinka sortu oi dira beziñ gizon jatorrak.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
Gazteleraz: de vez en cuando
Frantsesez: de temps à autre
- noizik behin
Azalpena: aldizka
Adibideak:
baña noizik-bein etorri adi.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
Gazteleraz: de vez en cuando
Frantsesez: de temps à autre
- onbidez
Azalpena: mesederako
Adibideak:
oien onbidez emen zabiltza.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Gazteleraz: por (mi, tu, su...) bien
Frantsesez: pour (mon, ton, son...) bien
- pagotxari heldu
Azalpena: onenari eutsi
Adibideak:
Beia or omen dabill larrean iasai / eta tratalariak oraingotik jai / Eldu orain paotxari ez atz egiñ kaskarrari logureak jun zaizkio tratalariari
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- (ezeri) (inori) tamaina hartu
Azalpena: (ezertara) egokitu, moldatu
Adibideak:
garai onari ederki asko artu dio tamaiña / eiz-otsean mendiratu ta lapurretan alajaiña
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Gazteleraz: coger las vueltas
- txanpa jo
Azalpena: ahaleginak egin
Adibideak:
Pirripio bat il da ainbeste axanpa mingañez bai abillak, gaur jo dute txanpa!
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: AHALEGINA
- (ezerk) txapela gora jaso
Azalpena: (ezer) oso ona izan
Adibideak:
Emen txakoliñ onak beti du denbora / sagardoak txapela jasotzen du gora
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: ONTASUNA
- zuzendu ezineko kakoa(k)
Azalpena: konponezinezko arazoa(k)
Adibideak:
beste laurak zioten etzala naikua, orra sortu zuzendu ezin zan kakua.
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
- zuztarrak egin
Azalpena: finkatu
Adibideak:
Ondo zuztarrak egiña dago alkar zapaltzeko griña
OLEA, I.
Goierriko lorak, 1970
Kontzeptuak: ATXIKIMENDUA
Gazteleraz: echar raíces
Frantsesez: prendre racine