- aitoren seme
Azalpena: jauntxo
Adibideak:
aitorensemea, laboraria, aberatsa, pobrea, zer hari zira.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: gentilhombre
Frantsesez: gentilhomme
- (zeren) akuluak bridatu
Azalpena: grinei eutsi
Adibideak:
Zure tentazionearen akhuliak bridaturik
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- baina bai
Adibideak:
ohoria eta laudarioa emazü Jinkoari, eta ez niri, ezta niganik heldu hontarzuna, baina bai lehenago jujeatu profeitable izanen dela inprima badadi.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- bat bedera
Azalpena: bakoitza
Adibideak:
manatzen dü batbedera hatzaz orhit izatera.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: cada cual
- begitarte egin
Azalpena: errezibitu
Adibideak:
Zure kabinetian sarturik egiezu begitarte
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- beltzuri egin
Azalpena: haserretu
Adibideak:
Herioak zuri eginen deizu, belzuri, eta zuk hari begitarte
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: fruncir el ceño
Frantsesez: froncer les sourcils
- berehala
Azalpena: kolpetik
Adibideak:
baina emaiten berehala bizitze espirituala.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: ARINTASUNA
- bezainbat
Azalpena: hainbeste
Adibideak:
xori hark bere lumak ederrak ditu ahal den bezanbat.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: otro tanto
- bi begietan behera negar egin
Azalpena: negar asko egin
Adibideak:
Eta ikhusirik andere ürguillütsü bat bere büriaren, bilhoen, begitartiaren, eta gorpitziaren soberaxe edertzen, eta afaitatzen, nigar egin zian bi begietan behera
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: NEGARRA
Frantsesez: fondre en larmes
- bi zehe bete sudur gelditu
Azalpena: tronpatua izan
Adibideak:
eta haren irabazia oro izanen da bi zeha bete sudur erran komuna den bezala
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: quedarse con un palmo de narices
- bide kontrea eduki
Azalpena: bestela jardun
Adibideak:
Gure miseria dela, hilziaz orhitzeko, bide hobena, segür da baian guk bide kontria edukiten dugu: badakigü gure arima dela inmortal, eta gure gorpitza mortal
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- bizia edeki
Azalpena: (inork inor) hil
Adibideak:
Larrützen zitü hiltzen zitü, eta bizia edekirik, zure haria, eta larria, ohoiñ hark dohaiñ, ezdeüsian saltzen dü lürrari, eta zure arima gaixoa deabrüari
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: HERIOTZA
- bonaxera egin
Azalpena: harrera ona egin
Adibideak:
Elkharrekin bonaxera egiten zirela
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: HARRERA
Frantsesez: faire bonne chère
- (neure, heure, bere...) burutik
Azalpena: norberaren sortzez
Adibideak:
Jenkoa da izate bat, eta gauza bat bera, beraganik, bere burutik egina.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: por (mi, tu, su...) cuenta
Frantsesez: de son propre chef
- den mendrena
Azalpena: gutiena
Adibideak:
baiña den merdrena bere begiak apartatzen baditüzte.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: lo más mínimo
Frantsesez: à peine
- (inorenak) egin
Azalpena: hil
Adibideak:
Haienak egindu
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: HERIOTZA
Frantsesez: avoir son compte
- (neure, heure, bere...) etxea zulatzen ez utzi
Azalpena: adi egon
Adibideak:
Egon laite presto, eta bijilant loak eliro atrapa; eta bere etxia eliro xillatzera utzi: hortakotz ziek ere zaudezte presto, bijilant, eta iratzarriak
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: ATZARTASUNA
- fede egin
Azalpena: egiaztu
Adibideak:
Gük pian siñatü giren theologinek fede egiten dügü Juan de Sansons Olonnako Jaun Apesküpü Reberendisimo eta Ilustrismüaren manüs irakurtü dügüla librü haur
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: dar fe
- fin gaitz egin
Azalpena: ondorio txarrak gertatu
Adibideak:
Behar dute fin gaitz egin
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- fin on egin
Azalpena: ondorio onak gertatu
Adibideak:
Eta hilzen direnek behar baitute fin hunegin
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: ONTASUNA
- gerrikatuta eduki
Azalpena: (ezer) kontrolatu
Adibideak:
Zien haragia, zien erraiñak, zien gorpitzak, onsa gerrikaturik iduki itzazie, zien haragiaren akhüliak, eta tentazione gaixtoak daudian, onsa bridatürik.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- gogoan erabili
Azalpena: pentsatu
Adibideak:
Gora behera gauaz eta egunaz gogoan erabil itzazu
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: GOGOETA
- hala hala
Azalpena: nolabait
Adibideak:
eta hiltzen ikhusten baizütian hala hala erresumak eta handitasunak peritzen zirela.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: NOLABAIT
- halaber
Azalpena: berdin
Adibideak:
Bayonako semenarioa bertze orduz halaber ebatsia izanik.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: ANTZA
- handik harat
Azalpena: ordudanik
Adibideak:
hantik harat, kleroak eta par ze orok ikhusirik damnatia zela.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: ETORKIZUNA
Gazteleraz: de allí en adelante
- harri batez bi kolpe egin
Azalpena: baten bidez bi gauza egin
Adibideak:
Nahi giñuke harri batez egin bi kolpu
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: matar dos pájaros de un tiro
Frantsesez: faire d'une pierre deux coups
- hemendik harat
Azalpena: aurrerantzean
Adibideak:
izanen zira hementik harat, ene seme haurzurtzaren aita.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: ETORKIZUNA
Gazteleraz: de aquí en adelante
- (neure, heure, bere...) hitza eduki
Azalpena: agindutakoari eutsi
Adibideak:
Elezan bere Hitza eduki
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: mantener lo dicho
Frantsesez: tenir sa parole
- jagoiti(k)
Azalpena: gaurdanik
Adibideak:
jagoiti orhitü faltaz, edirenen baititü graziatik kanpoan.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: de hoy en adelante
- jagoitikoz
Azalpena: betiko
Adibideak:
eta gehien deabrü gaixtoa jagoitikoz gelditzen da.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- kolpe egin
Azalpena: nekatu
Adibideak:
Eta nik kolpe egin dut itzurziaz zuri berri hunen erraiteko
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: NEKEA
- konjit hartu
Azalpena: alde egin
Adibideak:
eta tristura handitan, harganik konjit hartzen, eta hari azken adioa erraiten
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- larru berria jantzi
Azalpena: bizimoduz aldatu
Adibideak:
rraziaren larru berria jauntsi dut
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Frantsesez: faire peau neuve
- (ezeren) larru zaharra utzi
Azalpena: ohituraz aldatu
Adibideak:
Bekhatiaren larru zaharra utzirik
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- lehen baino lehen
Azalpena: ahal den lasterren
Adibideak:
non lehen beno lehen ezpadü itsasoko urian ükhützen.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: ARINTASUNA / LEHENTASUNA
Gazteleraz: cuanto antes
Frantsesez: dès que possible
- lehenbailehen
Azalpena: ahal den arinen
Adibideak:
merezi dü lehen bai lehen inprima dadin.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: ARINTASUNA / LEHENTASUNA
Gazteleraz: cuanto antes
Frantsesez: dès que possible
- leku(a) egin
Azalpena: (aldean) onartu
Adibideak:
Hark orori lequa egiten du
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: hacer sitio
- makila bi buruetatik atxiki
Azalpena: arazo baten bi aldeak aztertu
Adibideak:
Gire triste, eta alagera, triste alegranzian, alagera tristezian, triste beldurrez, alagera esperanzaz, makila dugun axeki bi burietarik: herioaren beldurra, alde batetik, herioaren amorioa bertze aldetik.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- makilaren bi buruak batetan bildu
Azalpena: arazoaren bi aldeak batean bildu
Adibideak:
Makhilaren bi buriak, bi bazterrak, batetan bildu eta juntatu ditu, egin du bere seme Jenkoa gizon, gizona Jenko
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- medaila beste aldera itzuli
Azalpena: arazo edo egoera baten alde izkutua ikusi
Adibideak:
Medailla behar dugu bertze alderat itzuli, eta edirenen dugu herioak, baldin badu begitarte belza itxusia, terriblia eta izigarria alde batetik, dian bezala, eta erakutsi dugun bezala hirugarren kapituluan, bertze aldetik badiala begitarte bat, ederra, onesta, eta maitagania
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: ver la otra cara de la moneda
Frantsesez: tourner la médaille
- noizik behin
Azalpena: aldizka
Adibideak:
noizik behin erorten ahal baitira.
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
Gazteleraz: de vez en cuando
Frantsesez: de temps à autre
- nor zen orestes nor pilades ez ezagutu
Azalpena: errua norena den ez jakin
Adibideak:
Ezagutu faltaz, zoiñ zen Orestes, zoiñ Pilades, zoiñ zen ogendüna, zoiñ ogenik etzian
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
- orga idien aitzinean ezarri
Azalpena: gauzak oker egin
Adibideak:
Erranen du zonbaitek, orga ezarri dudala idien aitzinian
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Kontzeptuak: OKERKERIA / ZENTZUA
Gazteleraz: poner la carreta delante de los bueyes
Frantsesez: mettre la charrue devant les boeufs
- (inorekin, ezertan) parte ukan
Azalpena: harremanak ukan
Adibideak:
jaunaren auharian eztugu ukhanen parterik
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: tener parte
- paseura (bidali)
Azalpena: solasa edo harremanak haserrez hautsi
Adibideak:
Baina barneko araposiak dio, zoazte paseüra, etzütiet ezagützen
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: mandar a paseo
Frantsesez: envoyer balader
- (neure, heure, bere...) puntura etorri
Azalpena: utzitako jardun edo solas bati berriro ekin
Adibideak:
Ene pundura jin nadin, bost birjina zühürrak dira salbatiak
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: retomar el hilo
Frantsesez: retourner à ses moutons
- txuria ukitu
Azalpena: dianaren erdian jo
Adibideak:
Arkabusariak xuria honkitu nahi dianian
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666
Gazteleraz: dar en el blanco
Frantsesez: faire mouche
- zizada irudi
Azalpena: ergela izan
Adibideak:
Etzirela, othoi, zizada elgerra iduri
TARTAS, J.
Ontsa hiltzeko bidea, 1666