- aldia eman
Azalpena: denbora pasa
Adibideak:
— Egoten zan Euterpe aldia emoten
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Gazteleraz: pasar el rato
Frantsesez: tuer le temps
- aldia igaro
Azalpena: denbora pasa
Adibideak:
— Aldia igaroten berba labanakaz ikusi oi dabezan dan guztiakaz
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Gazteleraz: pasar el rato
Frantsesez: tuer le temps
- alferren astoa
Azalpena: besteenaren pairatzailea
Adibideak:
— zintzoa beti izan da alperren astoa.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Gazteleraz: burro de carga
Frantsesez: l'âne du moulin
- begitartea zapuztu
Azalpena: haserretu
Adibideak:
— Mesea entzun ta gosaldu gero lekua zabaldu
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Gazteleraz: fruncir el ceño
Frantsesez: froncer les sourcils
- behinola
Azalpena: aspaldian
Adibideak:
— aintxina ta bein ola sartu zan munduan.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: ANTZINA
- belak betean
Azalpena: fite
Adibideak:
— errira datoz iparr-aldeti belak betean ontziak.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Gazteleraz: a toda vela
Frantsesez: toutes voiles dehors
- bihurrik gabeko
Azalpena: asmo oneko
Adibideak:
— au zan gizon arrteza biurrik bakoa.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
- bost gizonen andre alarguna irudi
Azalpena: triste egon
Adibideak:
— Puzkor begiak eta bekoki iluna dirudi bost gizonen andra alarguna
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
- burua argitu
Azalpena: mozkortu
Adibideak:
— Porque es de las fresqueras betiko ekandua / a sorbos de aguardiente argitu burua
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
Frantsesez: se piquer le nez
- buruan berez ernetako haizea erabili
Azalpena: zoroa izan
Adibideak:
— Gau-txori zorgina lez ermita inguruan berez erneko aizea darabil buruan
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Frantsesez: avoir une araignée dans le plafond
- burura etorri
Azalpena: bururatu
Adibideak:
— Zetako eztatorr beti au neure burura?
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Gazteleraz: venir a la cabeza
- deiak bota
Azalpena: ezteia elizan gaztigatu
Adibideak:
— Deiak botata poz andiagoz eskondu zirean biak
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: IRAGARTZEA
- denbora bota
Azalpena: denbora pasa
Adibideak:
— Asetan botatea gazte denporea?
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Gazteleraz: pasar el rato
Frantsesez: tuer le temps
- egunez izarrak ikusi
Azalpena: algaran ibili
Adibideak:
— An zirean santzoak barre ta gedarrak an ikusten zirean egunaz izarrak
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
- eguzkiak mundua berotu baino lehen
Azalpena: goizez
Adibideak:
— urrteteko goizeti egun arrgi baten / eguzkiak mundua berotu baino len.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: ANTZINA
- eskribauen egia
Azalpena: gezurra
Adibideak:
— eskribauen egia eta endrean negarra eta isila atso zarra... guzurra guztia.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: GEZURRA
- espuela ipini
Azalpena: azken zurrutada egin
Adibideak:
— Iazten dira ezkatzera alkarren atzean espuela iminten laurak ezkatzean: au da pitxerdi arrdao edatea azkan
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Gazteleraz: echar la espuela
- ez atzera ez aurrera
Azalpena: zalantzan
Adibideak:
— errdu gaurr arratsean bakarrik geurera beti egon ezkaitezan atzera ez aurrera.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: ZALANTZA
- gogo hartu
Azalpena: erabaki
Adibideak:
— amargarrenak diño kristiñau guztiai ez gogorik artzeko iñon ondasunai
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: ERABAKIA
- gogoa gaiso eduki
Azalpena: triste egon
Adibideak:
— Eztaukat orregaiti gogoa gaisorik / ze asko dago Mundakan senargei bakorik
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
- gonako zakurra irudi
Azalpena: zerbitzala izan
Adibideak:
— Gizon gaisoa dago dariola adurra / dirudela andrean gonako tsakurra
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
- haragi gabeko agure sega handiduna
Azalpena: heriotza
Adibideak:
— aragi bako agura sega andiduntzarra ereiten dabilena munduan negarra
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: HERIOTZA
Gazteleraz: la descarnada
- herrian edo hurrean
Azalpena: hurbil
Adibideak:
— ta errian edo urrean ogia irabazi.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: HURBILTASUNA
- igitaidun zaharra
Azalpena: heriotza
Adibideak:
— lasterr eldu bearr iat igitaidun zarra
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: HERIOTZA
- itsasoa hautsi
Azalpena: itsaskatu
Adibideak:
— Eztau burua pozik gizonak ikusten barrati urrten arrean itsasoak austen
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
- katuari arrana lotu
Azalpena: lan gaitz batetan aurrena hasi
Adibideak:
— An nor zan baña ain bioztsua katu bateri lotuko eutsana inoiz arrana?
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Gazteleraz: poner el cascabel al gato
Frantsesez: attacher le grelot
- (...-la) kontu egin
Azalpena: kontsideratu
Adibideak:
— Egin bei kontu dala bere nobioa
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: GOGOETA
- kontu eman
Azalpena: ezertaz erantzun
Adibideak:
— Kontu emoteko Erabagileari lengo bizi guztiena
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Gazteleraz: rendir cuentas
- laster edo gero
Azalpena: noizbait
Adibideak:
— betatu bearr dala lasterr edo gero.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Gazteleraz: tarde o temprano
- luma(k) busti
Azalpena: idatzi
Adibideak:
— Zeinbat gauza andi arrmetan emen egin dira! ta lunak busti barik! ta klio begira!
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Frantsesez: mettre du noir sur du blanc
- lur(ra) jo
Azalpena: hondatu
Adibideak:
— Asi zan arram-sua askok jo eban lurra; sarrdoak estaldu eben geldika bildurra
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: HONDAMENA
Gazteleraz: venirse abajo
Frantsesez: tomber dans la dèche
- mamiak urturik
Azalpena: maitemindurik egon
Adibideak:
— Ni nengoan arrtean mamiak urrturik, iateko gogo barik ta maitez itsurik
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: MAITASUNA
- motzik bizi
Azalpena: pobre bizi
Adibideak:
— Gaur artian mots motsik bizi izan zirean
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: POBRETASUNA
- noiz edo noiz
Azalpena: noizbait
Adibideak:
— nos edo nos autorrtu ziren agurak.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: BAKANTASUNA / ETORKIZUNA
- noizik behinean
Azalpena: aldizka
Adibideak:
— noizik beinean mosuka.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
Gazteleraz: de vez en cuando
Frantsesez: de temps à autre
- otso beltza harrapatu
Azalpena: mozkortu
Adibideak:
— Egotaldia ezta amaituten otso baltza atrapau barik etxeratzean topa daroaz ioaten bada bakarrik
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
Gazteleraz: agarrarse una mona
Frantsesez: prendre une cuite
- (inork) parerik ez duenean doblea etorri
Azalpena: laguntzak desorduan etorri
Adibideak:
— Zertako da etortea eskura dublerik inork bere ezpadauko orduan paperik?
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
- planta bota
Azalpena: ausart ageri
Adibideak:
— Etorri zan Bizkaira botarik plantea
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: AUSARDIA
Gazteleraz: decir aquí estoy yo
- satorren herrira eraman
Azalpena: hil
Adibideak:
— gaisoa eroateko satorren errira.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: HERIOTZA
- sorgin landare
Azalpena: (emakume) zatar
Adibideak:
— neure ama, atso tsimurra, zorgin-landarea.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
- urak ebaki
Azalpena: itsaskatu
Adibideak:
— Fragata baten urak ebaten ioiala beste mundura
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
- urik gabeko errotarria(k)
Azalpena: zaharra(k)
Adibideak:
— igaz neukan nik bizarra baltza eta aurrten daukat zuria eztakit zelan biurrtu nazan urik bako errotarria.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
- urre luma
Azalpena: sos
Adibideak:
— gaisodunai ataraten ziskuko urre-lumak.
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
Kontzeptuak: DIRUA
- (ezer) zabaltzeko klarinik ez behar
Azalpena: ezaguna izan
Adibideak:
— Neure errakuntsak estalduteko eztot egin aleginik ez neure izenak zabalduteko bearr izan dau klarinik
AZKUE, E. (1813-1873)
Parnasorako bidea.
