- alboroka egin
Azalpena: festa-bilera egin
Adibideak:
Adiskide garealako ezaugarritzat egin daigun alborokea
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- ardura hartu
Azalpena: arduratu
Adibideak:
emendi aurrera artuko dot ardura andi bat
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: AXOLA
- arnasa ere zor ukan
Azalpena: zor handiak ukan
Adibideak:
Arnasea bere zorko duzu
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: ZORRAK
- astegun buruzuria
Azalpena: lan eguna
Adibideak:
eta ori astegun buruzurian, bidez zabilzala?
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- (ezeri, inori) aurpegi(a) eman
Azalpena: erasoari erantzun
Adibideak:
Egingo naz gizon ogia irabazteko duin, ta alan geroko nekeai emongo dautseet arpegi
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: plantar cara
Frantsesez: faire face
- barrua berotu
Azalpena: edan
Adibideak:
Burua eta barrua berotu daroazala larregi
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: ZURRUTA
- basa eginda
Azalpena: mozkorturik
Adibideak:
ardaoz basa basa eginda bere.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
- begi itsuak eduki
Azalpena: besterik ez ikusi
Adibideak:
Errikoiegia danak, begi itsuak eukiko ditu
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: ITSUTASUNA
- (neure, heure, bere...) begiko habea ez ikusi
Azalpena: norberaren akatsak ez ikusi
Adibideak:
Gure begian habe handitzarra ez ikusi
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: no ver la viga en el ojo propio
Frantsesez: ne pas voir une poutre dans son propre oeil
- behin banan
Azalpena: txandaka, banaka
Adibideak:
ta bein banaan ikusten ditugu barruan daukazan zati andi ta txiki guztiak.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: uno por uno
Frantsesez: tour à tour
- behingo batean
Azalpena: fite
Adibideak:
Jaungoikoak beingo baten iratsiriko iakitea.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- behingoan
Azalpena: fite
Adibideak:
an edo nun dakusezan beingoan.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- belaunak ikara ibili
Azalpena: beldurtu
Adibideak:
Ikara iabiltzaz belaunak
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: BELDURRA
- besteren begian edozein samar ikusi
Azalpena: besteren akatsak ikusi
Adibideak:
Iñoren begian badakusku edozein samar, geureetan abe andi tzar bere ez...
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: AKATSA
Gazteleraz: ver la paja en ojo ajeno
Frantsesez: voir une paille dans l'oeil de son voisin
- bidez ibili
Azalpena: promenatu
Adibideak:
Eta ori astegun buruzurian, bidez zabiltzala?
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- bihotza ilundu
Azalpena: tristatu
Adibideak:
Egun baten ian gura ezpadot, illunduten iako biotza, adiñonegarrez legez
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: TRISTURA
- bizar(ra) egin
Azalpena: afeitatu
Adibideak:
Zuk diñozu apeitau bizar egitea gaiti
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- (inorekin) burua bat egin
Azalpena: norberaren burda inorekin konparatu
Adibideak:
Etxakolako etxagun begiratu bati ondo egiten burua bat egitea
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- burua berotu
Azalpena: pentsatu
Adibideak:
Burua eta barrua berotu daroazala larregi
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: romperse la cabeza
Frantsesez: se creuser la tête
- burua hautsi
Azalpena: pentsatu
Adibideak:
Ez bururik ausi geiago
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: romperse la cabeza
- burua urratu
Azalpena: gogor pentsatu
Adibideak:
Burua larregi urratu baga
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: romperse la cabeza
Frantsesez: se creuser la tête
- buruan hartu
Azalpena: kontsideratu
Adibideak:
ausiabar asko artu gura dozu buruan
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- burura etorri
Azalpena: bururatu
Adibideak:
Etxazu zuri iñoz burura etorri ez Jaungoikorik,
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: venir a la cabeza
- burutik behatze(ta)ra
Azalpena: osoki
Adibideak:
begira egiozu ondo buruti beatzetara atso oni.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: OSOTASUNA
Gazteleraz: de pies a cabeza
Frantsesez: de pied en cap
- buruz hartu
Azalpena: gogoratu
Adibideak:
nik ezin artu neiz buruz izen guzti orreek illabetean bere
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: OROIMENA
- elkar hartu
Azalpena: elkartu
Adibideak:
alkar ondo artuta
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: ELKARTASUNA
- elorriokoak ikusi
Azalpena: sufritu
Adibideak:
Ikusiko dituzu Elorriokoak
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- entzutea eman
Azalpena: adi egon
Adibideak:
Ez entzuterik emon onen esanai
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: hacer caso
- entzuteko onak entzun
Azalpena: egia latzak entzun
Adibideak:
Entzungo zendukez entzuteko onak
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- erdiz erdi
Azalpena: osoan
Adibideak:
badakit erdiz erdi artuten zaituala ipuin onen esagureak.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: de medio a medio
Frantsesez: en plein
- esku garbiko
Azalpena: inozent
Adibideak:
Izan zaite esku garbikoa.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- ez eze(n)
Adibideak:
Ni ez eze, abade jauna bere lotsatuta ioan da.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- ezinbestez
Azalpena: behartuz gero
Adibideak:
gogo otzaz, ezin bestez, ondo iritxiz, nagi ziñeala.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: en última instancia
Frantsesez: en dernier ressort
- ezpabere
Adibideak:
pagau eidazuz isil isilik neure eskudo biak ezpabere iakingo dot zer egin.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: de lo contrario
- gero baino gero (...)-ago
Azalpena: areago
Adibideak:
eta gero baño gero euskaltzaleagotu zaizala, gero baño gero euskaldun duin.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Frantsesez: de plus en plus
- gesi batean
Azalpena: laster
Adibideak:
ze ordu da bada? Gesi baten zortzirak.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- gogoa hil
Azalpena: gogogabetu
Adibideak:
Il iat iaateko gogo guztia
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- gut(x)i gora behera
Azalpena: alde gutirekin
Adibideak:
gitxi gora bera lau orduan, doa bestea lotara.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: ANTZA
Gazteleraz: poco más o menos
Frantsesez: à peu près
- hainbat (...)-en(a)
Azalpena: ahal den modurik -enean
Adibideak:
urten egizu ainbat lasterren onelango etxeti.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- harik hona
Azalpena: ordudanik
Adibideak:
arik ona dabil ezkutuz.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: de entonces acá
- hezurrak ikara ibili
Azalpena: beldurtu
Adibideak:
Ikara iabiltzaz azurrak
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: BELDURRA
- hiletan egon
Azalpena: kexatu
Adibideak:
Ai gurea, edo aika illetan dagoana
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: KEXA
- hor konpon!
Adibideak:
or konpon eginda, bear alper edo kaltegarri baten saria artuta.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: ahí (te) las arregles
- huts ala bete
Azalpena: ondorioaz arduratu gabe
Adibideak:
uts edo bete emoten dituzu osagarri izenekoak.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: NOLABAIT
Gazteleraz: a lo que salga
- huts egin
Azalpena: erratu
Adibideak:
Ta onetan uts egiten bada
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: OKERTZEA
- ihesa hartu
Azalpena: ihes egin
Adibideak:
beintzat urtea egin daidanean artuko dot igesa
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: IHESA
Frantsesez: ficher le camp
- (ezeri) imurtzi egin
Azalpena: ebatsi
Adibideak:
Iñoren gauzeari imurtxi egiten
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: LAPURRERIA
- kontu hartu
Azalpena: adi egon
Adibideak:
artu daiogun kontu maia serbietan dabillen neskatilleari
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: AXOLA
- lauzuri bat ere ez pagatu
Azalpena: batere ez ordaindu
Adibideak:
Urtengo dogula lauzuri bere pagau baga
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- (inoren) lepora
Azalpena: (inork) ordainduta
Adibideak:
Asteazkenean daukee edanaldi bat olaiaunaren lepora.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: BALIAKETA
Gazteleraz: a (mi, tu, su...) costa
- (ezer inoren) lepora ezarri / jausi
Azalpena: (ezer inori) egotzi
Adibideak:
Ezarriko kostuak nire lepora
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- (inoren) lepotik
Azalpena: bestek ordainduta
Adibideak:
iñoren lepotik ondo edaten dabeela.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: BALIAKETA
Gazteleraz: a (mi, tu, su...) costa
- (inori) lotsa galdu
Azalpena: iraindu
Adibideak:
Ez teutsut nik lotsarik galdu,ez galduko bëre, baiña bai egia garbiak esan
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: IRAINA
- mihi garbiko
Azalpena: hiztun argi
Adibideak:
miñ garbikoa da, ez motela.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- (neure, heure, bere...) musu garbietan
Azalpena: aurrean
Adibideak:
ez esan deustazuna aurkez aurke edo neure. musu garbietan.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: en sus propias narices
Frantsesez: à la barbe (de quelqu'un)
- noiz edo noiz
Azalpena: noizbait
Adibideak:
esango dozu noz edo noz baserritar batek irakatsi deitsuzala.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: BAKANTASUNA / ETORKIZUNA
- nola hala
Azalpena: nolabait
Adibideak:
Artu ditut zelan-alan azkada bi aza.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- nola halako
Azalpena: nolabaiteko
Adibideak:
Jana, nola alakoa.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- nor edo nor
Azalpena: norbait
Adibideak:
ta bai nor edo nor baletor geurera uste bagean.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- osoz oso
Azalpena: osoan
Adibideak:
osoz oso daroez agindu guztiak.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: OSOTASUNA
Gazteleraz: de lleno
Frantsesez: en plein
- plagaren etxera bota
Azalpena: gorrotatu
Adibideak:
Botako zendukeaz plagea-ren etxera
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- putzak eman
Azalpena: harrotu
Adibideak:
Ostuteko putzak emon?
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- sabel zorria egin
Azalpena: gosetu
Adibideak:
Sabel-zorri egin iaku ta edan-gurea ainbeste berbaren ondoren
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- sar (iezaiok/n, iezaiozu, biezaio...) hori zoro bati
Adibideak:
sartu eiozu zoro bati!
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: cuéntaselo a la abuela
- soinuak eman
Azalpena: oihukatu
Adibideak:
Buruak aterarik emoten soiñuak
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- txit bat (ez)
Azalpena: batere ez
Adibideak:
ezteusku iñoz txit bat erantzun.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Gazteleraz: ni mu
- urtik bat esan
Azalpena: solasa edo harremanak haserrez hautsi
Adibideak:
Urtik bat esaten baiako, alde egingo dau.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- (inoren) ustea eduki
Azalpena: inor espero
Adibideak:
Eztauke nire usterik gaur gabeko
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
- zaku eten eta zulatuan ez sartu
Azalpena: ez ahantzi
Adibideak:
Eztot sartuko zaku eten ta zulatuan
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: OROIMENA
Gazteleraz: no meter en saco roto
- zer edo zer
Azalpena: zerbait
Adibideak:
zer edo zer bear da.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
- zertan edo hartan
Azalpena: zerbaitetan
Adibideak:
zain dagoz nor jausi aldedin zetan edo atan eseteko.
MOGEL, J. A. (1745-1804)
Peru Abarca.