- ahalik (...)-en(a)
Azalpena: ahal den modurik -enean
Adibideak:
aalik geiena egiten zuena.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- alaintso!
Adibideak:
¡alaintso! ¿norekin uste uk itzala...?
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: HARRIDURA
Frantsesez: sacrebleu
- aldez edo moldez
Azalpena: ezergatik
Adibideak:
ongi bai zakien Jainko Jaunari gaudela aldez edo moldez.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- amor eman
Azalpena: etsi
Adibideak:
Oiuka kampokoek amor eman zezaten
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- baitezpadako
Azalpena: garrantzitsu, beharrezko
Adibideak:
gure gazte denboran, baditu urteak, etzen garbitasuna batere edatua, etzen oroz gainetik baitezpadako behar bat, orai bezala.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: GARRANTZIA
- bat edo bat
Azalpena: bakarren bat
Adibideak:
emakume erne oritarik bat edo batek sendalari bera argitu dezake.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
Frantsesez: un ou autre
- bat edo beste
Azalpena: bakarren bat
Adibideak:
an emenka ikuten zuten langiletarik bat edo bertze.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
Frantsesez: un ou autre
- bat egin
Azalpena: elkartu
Adibideak:
Lurrarekin bat egiten dutena
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: ELKARTASUNA
- bat-bateko
Azalpena: ezusteko
Adibideak:
bat-bateko sabel miña eta miñandi denean.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: EZUSTEA
- bazter beltzak ukan
Azalpena: ondorio txarrak ukan
Adibideak:
Orrek bazter beltzak ditu
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- begietatik itzali
Azalpena: ezkutatu
Adibideak:
Otoizten zuela aren etsaien begietarik itzal zetzan
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: perder de vista
- begiko zikina baino ezin ikusi
Azalpena: gorrotatu
Adibideak:
Ezin ikusi begiko zikina baiño
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: no poder ver (a alguien) ni en pintura
- berez bereko
Azalpena: sortzezko
Adibideak:
berez-bereko argitasuna ez da geienetan aski.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- bide egin
Azalpena: aurrera jo
Adibideak:
Eta berez-bere bide egin dezakena
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- burua ilundu
Azalpena: zoratu
Adibideak:
Baño etzagon osotara burua ilundurik
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Frantsesez: perdre la boule
- burua lehengo lepotik ukan
Azalpena: iritziz edo ohituraz ez aldatu
Adibideak:
Batek jarraitzen dion oitura tzarrei: leengo lepotik burua bezalakoa,
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: IRMOTASUNA
- burutik nahasi
Azalpena: zoratu
Adibideak:
Oso gaizki; burutik nasten espadire
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Frantsesez: perdre la boule
- buruz buru
Azalpena: elkarren aurrean
Adibideak:
lenbizi artan euskararen gozoa dastatu berri nindola buruz buru bordari gaizo batekin.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: frente a frente
Frantsesez: face à face
- buruz buru egin
Azalpena: topatu
Adibideak:
Tarranta andi bati buruz-buru egin zuen
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- buruz hartu
Azalpena: gogoratu
Adibideak:
buruz artu nuen euskeldun zaarrekin eleketan edoizketan aritzeko
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: OROIMENA
- (inora) deabrua gurutzera baino gehiago ez hurbildu
Azalpena: batere ez hurbildu
Adibideak:
Etzaizkit urbiltzen debrua gurutzera baño gehiago
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- deabruak sartzea (opa)
Azalpena: gorrotatu
Adibideak:
Berantegi ohartu nuk ze pullakeria egiten dugun, Ellande, harat yuaitian, ustez eta lurra aztaparkatuz urrea ahurtaka hatzemain dugula. Debriek sardakio!
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- deabruen arima
Adibideak:
debrien arima! to, ¿nundik agertu hiz? Erramun?
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: ¡por todos los demonios!
- dremendenik
Adibideak:
dremendenik neketasunik gabe.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: (el, la) menor de (los, las)
Frantsesez: (le, la) moindre (...)
- (inorenak) egin
Azalpena: hil
Adibideak:
Bada norbaitek an ikusi balu arenak egin zuen
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: HERIOTZA
Frantsesez: avoir son compte
- elkar bete
Azalpena: ongi konpondu
Adibideak:
Elkar beteteko gai ote ginen ez dakit
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- (inoren) eskuko
Azalpena: (inoren) mendeko
Adibideak:
lantegi bat beren eskuko artu eta larruzko zer asko egiten zuten.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- (euria) etxabotaka ari
Azalpena: euri asko egin
Adibideak:
Bizpairur egunez etxabotaka euria ari duelarik
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: llover a cántaros
Frantsesez: pleuvoir des hallebardes
- (inor, ezer) ez bezalako
Azalpena: desberdin
Adibideak:
besteak ez bezelakoak direnak.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- ezin entzun batean izan
Azalpena: haserre egon
Adibideak:
Arrazoinka edo oiuka arizanak, bakotxa berea gogoan geldituak adierazteko "ezin entzun batean diade"
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- (ezer inoren) gain eman / utzi
Azalpena: inoren ardurapean utzi
Adibideak:
"La Yeska"ko buruzagieri, etxean gelditu ziren iru ilak aren gain eman zituztela
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- gogo hartu
Azalpena: erabaki
Adibideak:
artu dut gogo; erabaki dut adiarazteko
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: ERABAKIA
- goizean goiz
Azalpena: goizez
Adibideak:
biaramun goizean goiz, argi urratzeari begira.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: de mañanita
Frantsesez: de bon matin
- gorriak ikusi
Azalpena: sufritu
Adibideak:
Eta una nondik gorriak ikusi bear zituen
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: pasarlas moradas
Frantsesez: en voir des vertes et des pas mûres
- gut(x)i aski
Azalpena: nolabait
Adibideak:
eri-handi gehienen buruak guti-aski ilundurik dagotzi.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: poco o mucho
Frantsesez: peu ou prou
- gutiz gora behera
Azalpena: alde gutirekin
Adibideak:
Edarikoiek jakin dezakete batzuetan, gutiz gora bera, kalte egiten dioten edariaren izaria.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: poco más o menos
Frantsesez: à peu près
- han hara(t)
Azalpena: haruntzago
Adibideak:
an-arat biali zuten gure gizona.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- handik edo hemendik
Azalpena: nonbaitetik
Adibideak:
andik edo emendik unekin edo arekin beti zerbeiten ikasteko bidean.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- handik harat
Azalpena: ordudanik
Adibideak:
eta andik arat oatze gozo bat, eta basa gizonen ordez, etxe gizonak.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: ETORKIZUNA
Gazteleraz: de allí en adelante
- hatsa handitu
Azalpena: nekatu
Adibideak:
ats anditua, aoa legortua eta mingaña ain txukatua
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: NEKEA
- hazta bereko
Azalpena: antzeko
Adibideak:
emagun: urlia eta ni, anta bereko gizonak.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- hutsa atera
Azalpena: gezurra gertatu
Adibideak:
Ustez eta ura ere utsa aterako zen
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- hutsean ari
Azalpena: alferrik ari
Adibideak:
"Ni ilen naiz", baño utsean ari dire
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: ALFERRIK
Gazteleraz: empeñarse en vano
- itsumustuka
Azalpena: trakets, aditasunik gabe
Adibideak:
Balen ziztuetarik ezagutu zuen itsu-mustuka ari zirela.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: ITSUTASUNA
Gazteleraz: a ciegas
Frantsesez: à tatons
- izterkoloxkoan
Azalpena: hanka bi aldetara jezarririk
Adibideak:
ixterkoloxkan eta erdi dilindan gelditu zen.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: a horcajadas
Frantsesez: à califourchon
- (ezertaz) (inortaz) kontu egin
Azalpena: arduratu
Adibideak:
"Utz nazazu emen eta zoazi nai duzularik nitaz konturik egin gabe"
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: AXOLA / GOGOETA
- kontu hartu
Azalpena: adi egon
Adibideak:
Etxea, etxeko garbitasunez eta etxekoen janariaz kontu guti artzea
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: AXOLA
- kopeta gora
Azalpena: harro
Adibideak:
Ango erritarrek erdaraz diote eta kopeta gora.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: HARROKERIA
Gazteleraz: con la cabeza alta
Frantsesez: la tête haute
- krozkan erauzi
Azalpena: haserretu
Adibideak:
Eta ez nolanai kroskan erauzten ere
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: salirse de sus casillas
Frantsesez: sortir de ses gonds
- lanak ukan
Azalpena: zaila gertatu
Adibideak:
iluntzen asi zuelarik lanak ziten
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: costar trabajo
- lehenbailehen
Azalpena: ahal den arinen
Adibideak:
lehen bailehen egin.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: ARINTASUNA / LEHENTASUNA
Gazteleraz: cuanto antes
Frantsesez: dès que possible
- lehengo kiderretik
Azalpena: aldatu gabe
Adibideak:
beti hura lengo kiderretik, adiarazteko nola batek jarraikitzen dion.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
- menderen mende
Azalpena: beti
Adibideak:
menderen mende eliz artako elizgizonek, aundi maundi eta jakintsunek, Orreaga-ko Ama Birjiña-ren omena eskualde bazterrenetara edatu zuten.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: BETI, BETIKO, BETIRAKO
Gazteleraz: por los siglos de los siglos
- mihitan ibili
Azalpena: aipatua izan
Adibideak:
Horra, mihitan zabiltzan erran-merranak, zonbaitetan ahapetik, bertzetan goraki eta deplauki
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Gazteleraz: andar de boca en boca
- nonbait hor
Azalpena: paretsu
Adibideak:
erraz ezagutzeko bide bat ga-ginu, nonbait or!
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: ANTZA
Gazteleraz: por ahí por ahí
- zer demontre
Adibideak:
zer demontre! behar zutela gorputzari eman eskatzen zuen inarroste eta bozkarioa.
IRIGARAY, P. F. "Larreko" (1869-1949)
Prosistas navarros contempor˙neos.
Kontzeptuak: GALDERA
Gazteleraz: ¡qué demonios!