aurkituak: 150

• ahoa betez

  Azalpena: ozenki

  Adibideak:

  —   ahoa betez bazerasazuten: etzutela xede gaixtorik erlisioneari buruz.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: OZENTASUNA

• ahoan bilorik gabe

  Azalpena: garbiki, ausart (esan, mintzatu...)

  Adibideak:

  —   hona zertsu erran duen, tribunalaren aitzinean, batere ahoan bilorik ez ahalgerik gabe
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: AUSARDIA

• (ezertaz) ala zakurraren buztanaz ajola bera ukan

  Azalpena: ez arduratu

  Adibideak:

  —   Gero gure nahiaz ala zakurraren buztanaz axola bera: gizontasuna da hori?
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: AXOLA

• (inoren) aldea eduki

  Azalpena: laguntza ukan

  Adibideak:

  —   Erlisionea maite dute, bere ahal guzizez, badaukate gure aldea juduen kontra
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: LAGUNTZA

• anartean

  Azalpena: artean

  Adibideak:

  —   anartean bazen eta bada omen oraino Parisen bertze lanik.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: mientras tanto

  Frantsesez: entre temps

• arditik (ere) ez

  Azalpena: ezer ez

  Adibideak:

  —   Ongi zautzu hori; zuzen zautzu, jaun medikua? Niri ez, ez eta erlisione mikorik eta ardit baten zentzurik
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• aski eta sobera

  Azalpena: aski

  Adibideak:

  —   etsaiek emanen daukate aski eta sobera okasione hortako.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: UGARITASUNA

• auzapez

  Azalpena: alkate

  Adibideak:

  —   beheraxago aipatzen dugun andre auzapez zorrotz harek be-ala.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• azken beltzean

  Azalpena: azkenekoz

  Adibideak:

  —   aiher zela Gobernamendua gerla bilatzen gaztigatzeko; hoben arau, toki alda, paga ken edo ttipi; azken beltzean, erreboka.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: en último extremo

  Frantsesez: en dernier ressort

• azken beltzera joan

  Azalpena: hondatu

  Adibideak:

  —   Bizkitartean ikusi zuenean azken beltzera zoazila, samurturik erran zion
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: HONDAMENA

• azken bestean

  Azalpena: azkenekoz

  Adibideak:

  —   ahal bazinu ere, azken bertzean, etsairik gabe zure bizia iragan, ez lakikezu haizu.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: en último término

• (neure, heure, bere...) baitan erabili

  Azalpena: pentsatu

  Adibideak:

  —   Erabili ere dut nere baitan: zer?
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: GOGOETA

• (neure, heure, bere...) baitan ez izan

  Azalpena: zoroa izan

  Adibideak:

  —   Amets egin duke, edo ez da bere baitan
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• (neure, heure, bere...) baitarik

  Azalpena: norberaren sortzez

  Adibideak:

  —   Eta ez gira gero hemen gure baitarik mintzo. Ministroak berak, ministro buruzagiak erran du goraki
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: de motu propio

  Frantsesez: de son cru

• baizik ere

  Adibideak:

  —   deusetarik ez duzu hobeki ezagutuko zer heinetan den herri baten erlisionea, baizik ere ikusiz herri hartako jendeak nola begiratzen duen igande eguna.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• bana beste

  Azalpena: alde guztiak kontsideratuz

  Adibideak:

  —   laborarien haurrak sanoago direla, bana bertze, hirietakoak baino.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: entre una cosa y otra

  Frantsesez: l'un dans l'autre

• bazter utzi

  Azalpena: baztertu

  Adibideak:

  —   Erraten dautzuet zinez eta jostetak bazter utziz, harrigarri dela zein gutik dakiten gutartean orroitzen
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: dejar a un lado

• bazterrak harrotu / inarrosi / nahasi / toreatu...

  Azalpena: jendea asaldarazi

  Adibideak:

  —   Oihu horrek Frantzia guzian bazterrak harrotu ditu, nahi eta ez
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• bederen

  Adibideak:

  —   badoazi etxerat, batek xarboa bertzeak erbia eskuetan xoratuak, hogoi urtez beeren gaztetuak.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: por lo menos

  Frantsesez: au moins

• begietara errauts eman

  Azalpena: txunditu

  Adibideak:

  —   Eta hori zertako? Jendearen enganatzeko; bigietara errautsaren emaiteko
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

  Frantsesez: jeter de la poudre aux yeux

• begietara errautsa bota

  Azalpena: txunditu

  Adibideak:

  —   Hogoi urte eta gehiagoz begietara errauts botatzen izan zaizku, erranez: "Frera eta Serora, edo nolazko eskola-emaile giristinoak nahi baditutzue, appelez-les, payez-les"
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

  Frantsesez: jeter de la poudre aux yeux

• begietara tu egin

  Azalpena: trufatu

  Adibideak:

  —   Bainan trufatzea, ororen gainera; eta trufa baino musika gehiago, erlisionearen alde daukatenez, irri karkara egin nahi ukhaitea oraino sudurrera; ostiko edo sistako emaitearekin, tu egitea begietara, zer ditake handiagorik?
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: mear(le) al ojo

• begi(e)tan ukan

  Azalpena: gorrotatu

  Adibideak:

  —   Ez dugu nehor bereziki begietan
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: tener entre ojos

• behin betiko(tz)

  Azalpena: betiko

  Adibideak:

  —   sinets ongi, behin betikotz.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: BETI, BETIKO, BETIRAKO

  Gazteleraz: de una vez por todas

  Frantsesez: une fois pour toutes

• behin edo beste

  Azalpena: inoizka

  Adibideak:

  —   bidean holaxet solas egina behin edo bertze.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Gazteleraz: alguna que otra vez

  Frantsesez: parfois

• behin eta behin

  Azalpena: maiz

  Adibideak:

  —   bainan behin eta behin badagoke bat.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: MAIZTASUNA

  Gazteleraz: una y otra vez

• behinik behin

  Adibideak:

  —   behinik behin bizkarrean darabiltzaten pildak ahalgegarri dire.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: al menos

  Frantsesez: au moins

• beltzuri

  Azalpena: haserre aurpegi

  Adibideak:

  —   eta izpektor guzien beltzuriez
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• (inorengandik) beltzuri ukan

  Azalpena: gorrotatua izan

  Adibideak:

  —   Nehoren ganik beltzuri handirik ukan gabe
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: GORROTOA

• beltzuria baino beltzago izan

  Azalpena: oso beltza izan

  Adibideak:

  —   Beltzuria baino beltzagorik ere ba
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• berehala

  Azalpena: kolpetik

  Adibideak:

  —   nor nahik berehala konpreni dezakeen heinekoa.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ARINTASUNA

• berriak berritu

  Azalpena: albisteak sortu

  Adibideak:

  —   Non ginintazke gu, berriak ez balire berritzen?
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• besagainka

  Azalpena: zinuka

  Adibideak:

  —   beren boza eman beso gainka.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• beste kopetarik ukan

  Azalpena: bestelako umorez egon

  Adibideak:

  —   Bertze kopetarik zuen itsasun
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• besteak beste

  Adibideak:

  —   ez dela gehiago nehon deus irabazpiderik, bertzeak bertze, konkurrentzia madarikatu horrek zahutzen dituela oro.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• bet betan

  Azalpena: kolpetik

  Adibideak:

  —   azkenean xutitu zen jauzi baten bet-betan.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: de repente

  Frantsesez: tout à trac

• bi begirarte ukan

  Azalpena: faltsua izan

  Adibideak:

  —   Eskualdunak baduela, bi begitarte
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: tener dos caras

• bi tantoz (...)-ago

  Azalpena: areago

  Adibideak:

  —   Gauza guziak oro bitantoz hobeak izanen baitire
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Frantsesez: deux fois plus (...) que

• bidea hautsi

  Azalpena: aurrera jarraitzea galerazi

  Adibideak:

  —   Handik bazoazin hiriaren bertze burura, suprefeturaren etxera, libertate galdera. Jandarmek bidea hautsi die
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• (inoren) bizkarrera harria jaurtiki

  Azalpena: errua egotzi

  Adibideak:

  —   Ez dezatela nehoren bizkarrerat harririk artik, baldin ez badute nahi sudurrera berei oror dakioten
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: NORBERARENAK BESTETARATZEA

• buru buztanik ez eta adarrik ez ukan

  Azalpena: zentzugabea izan

  Adibideak:

  —   Lege bat bada Frantzian aspaldi egina, bainan egia errateko, buru buztanik... ez eta adarrik ez duena
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ZENTZUA

  Gazteleraz: no tener ni pies ni cabeza

• buru buztanik ez ukan

  Azalpena: zentzugabea izan

  Adibideak:

  —   Iduri luke horrelako ahapaldi buru buztanik ez duten horien aipatzea bera kasik nardagatti dela
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ZENTZUA

  Gazteleraz: no tener ni pies ni cabeza

• buru-buztan gabeko

  Azalpena: zentzugabeko

  Adibideak:

  —   ez dakitela holako gezur buru-buztan gabeko hedatzen baizik.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ZENTZUA

  Gazteleraz: sin pies ni cabeza

  Frantsesez: sans queue ni tête

• buru-hauste

  Azalpena: kezka

  Adibideak:

  —   zer buru hausteak ditugun!
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: quebradero de cabeza

• buru-huts

  Azalpena: ergel

  Adibideak:

  —   Eta gero, gaixo dohakabe buru huts edo arin heien eskuetan beha ezarri, par force, burraso giristinoek beren haurrak altxatzeko!...
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: casquivano

  Frantsesez: tête frêlée

• burua oso ukan

  Azalpena: zuhurra izan

  Adibideak:

  —   Burua oso duenak ihardets dezoke
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ZENTZUA

  Gazteleraz: estar en su sano juicio

• buruan ez sartu

  Azalpena: ez ulertu

  Adibideak:

  —   Ez da ene buruan sartzen ahal, nola mirakulu ez duten oraiko etxaldeetarik zenbaitek lehenago leher egiten
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: no caber en la cabeza

• (neure, heure, bere...) buruari zu esan

  Azalpena: harroa izan

  Adibideak:

  —   Herrietako auzapez, axuant, boz-bilatzale, beren buruei zu errailez.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: HARROKERIA

  Frantsesez: se monter la tête

• buruarin

  Adibideak:

  —   buru huts edo arin heien eskuetan.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ZENTZUA

  Gazteleraz: casquivano

  Frantsesez: tête frêlée

• burubero

  Azalpena: zorosko

  Adibideak:

  —   hiri horietako buruberoek.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: echado para adelante

• burutik buru

  Azalpena: osoki

  Adibideak:

  —   Amerika guzia, burutik buru hartuz, bi zati handitan bezala da.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: OSOTASUNA

  Gazteleraz: de cabo a rabo

  Frantsesez: d'un bout à l'autre

• burutik maingua ez izan

  Azalpena: azkarra izan

  Adibideak:

  —   Horrek uste badu ere, jauna, burutik maingu naizela, edo berak dakien xehetasun zerbeti ahantzi dukedala, erakutsiko diot ez naizela ez ahanzkor ez maingu
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: GAITASUNA

• burutik ukan

  Azalpena: zoroa izan

  Adibideak:

  —   burutik badu, edo nik ez dakit nolakotzen ari den
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: faltar(le) un tornillo

  Frantsesez: manquer d'une vis

• burutziarik ezin egin

  Azalpena: ezin burutu

  Adibideak:

  —   Burutziarik ezin eginez
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: no sacar carrera

• buruz buru egin

  Azalpena: topatu

  Adibideak:

  —   Sos galdatzale bat buruz buru egin gabe
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• deabruak eramatea (opa)

  Azalpena: gorrotatu

  Adibideak:

  —   "Jo muturrean alimale hoik, bota eurrerat pilaz gora, deabruak deramatzala" dio batek
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• deabruen arima

  Adibideak:

  —   ederra dugu hau! zertaz biziko diren...? Deabruen arima!
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: ¡por todos los demonios!

• denbora jan

  Azalpena: debora pasa

  Adibideak:

  —   Ez dakitela nola jan denbora
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: pasar el rato

  Frantsesez: tuer le temps

• denetik ez dena egin

  Azalpena: esajeratu

  Adibideak:

  —   Zenetik eztzena behar zuen egin, xehetasun guziak handituz eta edertuz ez dakit nola
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Frantsesez: faire des montagnes (de quelque chose)

• dilindan egon

  Azalpena: zalantzan egon

  Adibideak:

  —   Dilindan daudelakotz
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ZALANTZA

• dolua hartu

  Azalpena: penatu

  Adibideak:

  —   buluziak zirenek dolua hartu zuten
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• (inorenak) egin

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   Gureak egin duela
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: HERIOTZA

  Frantsesez: avoir son compte

• egunetik biharrera

  Azalpena: ezustean

  Adibideak:

  —   ba eta oraino egunetik biharrera berriz ere altxatzekotan diren errienteri buruz.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: EZUSTEA

  Gazteleraz: de la noche a la mañana

  Frantsesez: du jour au landemain

• ele zuri jario

  Azalpena: lausenkatu

  Adibideak:

  —   Badaki tzarra ez dela ona; etsaia, ez adixkide, nahi duen bezenbat ele zuri dariolarik ere
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• erdiz erdi

  Azalpena: osoan

  Adibideak:

  —   baina dueleko erreglamendu guzien arabera, xuxen, erdiz erdi.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: de medio a medio

  Frantsesez: en plein

• erreka jo

  Azalpena: hondatu

  Adibideak:

  —   Jainkoak begira behin gaina har emazte makurrak! erreka jo behar du etxeak
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: HONDAMENA

  Frantsesez: tomber dans la dèche

• esku zarta

  Azalpena: txalo

  Adibideak:

  —   Abokatak esku-zarta onik ukan du bereak erran dituenean.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• (inoren) etxearen jabe egin

  Azalpena: besteren gauzetan agindu

  Adibideak:

  —   Aipatzea kasik bitxi zitaken gauza batetarik zuen mendi bat, dagutik otsoa, ulitik arranoa
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• eulitik arranoa egin

  Azalpena: esajeratu

  Adibideak:

  —   Aipatzea kasik bitxi zitaken gauza batetarik zuen mendi bat, sagutik otsoa, ulitik arranoa
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Frantsesez: faire des montagnes (de quelque chose)

• ez bezala

  Azalpena: desberdinki

  Adibideak:

  —   berak ez bezala bertzeak bizi ezin ikusiz.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• ez itxurarik ez buru buztanik ukan

  Azalpena: zentzugabea izan

  Adibideak:

  —   Ez duzue uste? Kanorerik ez luke; ez itxurarik, ez buru-buztanik...
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: no tener ni pies ni cabeza

• ez urrerik ez zilarrik ez eta arditik ez ukan

  Azalpena: dirurik ez ukan

  Adibideak:

  —   Barkatu jauna, bainan zin-zinez erraten dautzut, ez dudala nik urrerik, ez zilarrik ez eta arditik
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: no tener ni un céntimo

  Frantsesez: n'avoir pas un sou

• fuera hustu

  Azalpena: kanporatu

  Adibideak:

  —   Serorak, fuera hustu dituzte oro
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: KANPORATZEA, EGOZTEA

• fuera kanpo jaurtiki

  Azalpena: kanporatu

  Adibideak:

  —   Otoitza eta katixima fuera kanpo aurtiki zituztenean
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: KANPORATZEA, EGOZTEA

• fuera kanpora jalgi

  Azalpena: kanporatu

  Adibideak:

  —   Nahi zuketen etxerat joan seminarioaren eta han gelditu pusken zain utziz oxtian jardanez fuera kanporat jalgi apezak
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: KANPORATZEA, EGOZTEA

• fuera kanporat ezarri

  Azalpena: kanporatu

  Adibideak:

  —   Fuera kanporat semenarioetarik beren buruzagiekin
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: KANPORATZEA, EGOZTEA

  Gazteleraz: poner en la calle

• (inoren) gain

  Azalpena: (inoren) ardurapean

  Adibideak:

  —   Bayones batek hartu zuen bere gain lan horren egitea.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: BALIAKETA

  Gazteleraz: a (mi, tu, su...) cargo

  Frantsesez: sur son compte

• (neure, heure, bere...) gain hartu

  Azalpena: ardurapean hartu

  Adibideak:

  —   ez baitzuten hauiek halako gutiziarik, behar izan dute ohoinek beren gain hartu ebatsi gauzen zaintzeko lana
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: cargar sobre (sus) espaldas

• gainez gain

  Azalpena: pilaka

  Adibideak:

  —   bertzeak aldiz, ehunka, milaka, gainez gain joan dire.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• (inor) gerrenean sartu

  Azalpena: menderatu

  Adibideak:

  —   Eia zoinek erreko dion bertzeari burua tiroaz; edo zoinek sartuko duen bertzea gerrenean!
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: GARAIPENA

  Frantsesez: mettre (quelqu'un) dans sa poche

• gogoak eman

  Azalpena: otu

  Adibideak:

  —   Gogoak emaiten dautan bezala
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• gogoan hartu

  Azalpena: gogoratu

  Adibideak:

  —   burtzoragarri da soma hori gogoan hartzeá bera
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: tomar en cuenta

• gogoko ukan

  Azalpena: maitatu

  Adibideak:

  —   Beren gogoko ez dituztenak
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: MAITASUNA

• gogora eman

  Azalpena: bururatu

  Adibideak:

  —   Zer ez dute emaiten gogora?
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• goiti beheiti

  Azalpena: arazo

  Adibideak:

  —   Holako goiti beheiti zenbat ez da ikusten bazterretan.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• gora-behera

  Azalpena: arazo

  Adibideak:

  —   ondokoen artean fedearen gora-behera guzia.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• gutitarik egin

  Azalpena: justuan lortu

  Adibideak:

  —   Gutitarik egin du
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• hain zuzen

  Adibideak:

  —   hau berriz, hain xuxen, ez bere ganbaran.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• hala hola

  Azalpena: justuan

  Adibideak:

  —   eta gero berak bakartasunean halaxehaulaxe bizi.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: NOLABAIT

  Frantsesez: comme ci comme ça

• han hemenka

  Azalpena: barreiaturik, edonon

  Adibideak:

  —   lurra arrailtzen da, han hemenka.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• handik (eta) hemendik

  Azalpena: edonondik

  Adibideak:

  —   bertze zenbait handik eta hemendik bertze etxe batzuetarik bildu.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• hara besoa

  Adibideak:

  —   orok egin baginu aldi bat, gobernamendu tzar huni bizkar hezurraren hausteko, ez gininzazke giren heinean. Hara besoa ezetz.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• harat hunat(a)

  Azalpena: lekuz leku

  Adibideak:

  —   hor harat hunat, eske dabiltzan ez-axolatu horieri.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: GALTZEA

• (ezerk) haro handiskoa egin

  Azalpena: zer esana sortu

  Adibideak:

  —   Haro handiskoa egin zuen orduan afera horrek
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: levantar una polvareda

  Frantsesez: faire du bruit

• (neure, heure, bere...) hartan

  Azalpena: aldatu gabe

  Adibideak:

  —   gogorago zagon bertzea bere hartan.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: IRMOTASUNA

  Gazteleraz: tal cual

  Frantsesez: tel quel(le)

• hartarat geroz

  Azalpena: hartakoz

  Adibideak:

  —   hartarat geroz, herrian sortzen diren haurrak batea detzazke.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• hatsa hartu

  Azalpena: atsedendu

  Adibideak:

  —   dugun behin bederen hatsa har
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• hauxe da lana

  Adibideak:

  —   gu ere ez baiginauden lo, eliza hetsia kausitu dute. Hauxe da lana!...
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• hitz batetik bestean

  Azalpena: kolpetik

  Adibideak:

  —   hitz batetarik bertzean duelera joan dira.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: a las primeras de cambio

• hitz bereko izan

  Azalpena: iritzi berdineko izan

  Adibideak:

  —   Oro hitz bereko ere ziren
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ADOSTASUNA

• hitz(a)(k) eman

  Azalpena: zin egin, egindu

  Adibideak:

  —   Hor hitz-eman zion mutikoak
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: AGINDUA

  Gazteleraz: dar (su) palabra

  Frantsesez: donner sa parole

• (inori) hitz ukan

  Azalpena: prometatu

  Adibideak:

  —   Nik hitz dautzut, adiskidea, bertzela argi lezaketela oraiko etxe zaharrek bai eta ere oraiko mutil neskato gaztek?
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: dar (su) palabra

  Frantsesez: donner sa parole

• (inon) hitzño baten leku izan

  Azalpena: ezertaz zer esana egon

  Adibideak:

  —   Ez naiz hemen harentzat mintzo ez eta haren idurikoentzat... nahiz bizkitartean balitaken ja hor hitzño baten leku; bainan emagun ezin bertzez dabiltzala hek.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• hitza jan

  Azalpena: agindutakoa ez bete

  Adibideak:

  —   Ez balinbada hori hitzaren jateaeta itsuski jatea
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: AGINDUA

  Frantsesez: revenir sur sa parole

• huts egin

  Azalpena: erratu

  Adibideak:

  —   Gaizo edo alegia gaizo hura ez haatik uste gabean, huts eginik, oneko eskualdeari lotuko
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: OKERTZEA

• indar egin

  Azalpena: ahalegindu

  Adibideak:

  —   Lege tzarren kontra egin du indar
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: AHALEGINA

• (inori ezer) itzal izan

  Azalpena: jasangaitza izan

  Adibideak:

  —   Gaizki bizi denak ez dezake alabainan aldean ikus, ez jasan, ongi eta zuzenki bizi dena. itzal zaio.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• itzalik gabekoa ez izan

  Azalpena: akatsak ukan

  Adibideak:

  —   Gure atsoa etzen gaixtoa; bizkitartean etzen ere itzalik gabekoa
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: AKATSA

• itzulipurdi

  Azalpena: burutxeta

  Adibideak:

  —   itxulipurdi bat ederra egin lezake hunek.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• izerdi zurrutan

  Azalpena: izerditan

  Adibideak:

  —   ni nere balota bizkarrean, izerdi zurrutan.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: NEKEA

  Frantsesez: en nage

• izpirik (ere) ez

  Azalpena: batere ez

  Adibideak:

  —   neskato gaztearen griña izpirik balute.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: ni un ápice

• jakin nahiz erre

  Azalpena: jakin gabe ezin etsi

  Adibideak:

  —   Erretzen ari naiz, jakin nahiz
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: morirse de curiosidad

• jaunfutre

  Azalpena: jaunkilo

  Adibideak:

  —   prefetei eta bertze jaunfutre hoier guziei.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• jendejale

  Azalpena: gaizkile

  Adibideak:

  —   jende-jale guziak bildu ziren sosaren usainera.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: GAIZTAKERIA

• karrika guztia aski zabal ez ukan

  Azalpena: mozkor ibili

  Adibideak:

  —   Karrika guzia ez zuten aski zabal berentzat. Biak bardin hordi arrail.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• kaskoinak diona

  Azalpena: ez ulertzea

  Adibideak:

  —   ezta konprenitzen, kaskoinak diona
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• kaskoz mintzatu

  Azalpena: zuhurki hitz egin

  Adibideak:

  —   Kaskoz mintzatzeko, ez du behar baitezpada izan eskola handikoa
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• kopeta gorarik

  Azalpena: harro

  Adibideak:

  —   Meyer badabila oraino, kopeta gorarik, nehoren ganik beltzuri handirik ukan gabe.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: HARROKERIA

  Gazteleraz: con la cabeza alta

  Frantsesez: la tête haute

• kopeta ukan

  Azalpena: lotsagabea izan

  Adibideak:

  —   Eztikiegi mintzo da eskualduna. Ez duzue aski kopeta. Behar zintzukete gorri horiek erratusi
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: LOTSAGABEKERIA

  Gazteleraz: tener cara

• kukurruku gorenik egin

  Azalpena: garaile irten

  Adibideak:

  —   Ikusiko diagu nork eginen duen oraino gorenik kukurruku
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: GARAIPENA

• lanak ukan

  Azalpena: zaila gertatu

  Adibideak:

  —   Buruzagiak ordu arte lanak izan zituen irria ezin atxikiz
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: costar trabajo

• legea hautsi

  Azalpena: legea ez bete

  Adibideak:

  —   Lege hura hausten dutenak
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• legea kolpatu

  Azalpena: legea ez bete

  Adibideak:

  —   Nork erranen denbora batez,ikusiko gintuela Euskal-Herrian, herriko langileak, igande egunaren legea kolpatzen
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• lehenbailehen

  Azalpena: ahal den arinen

  Adibideak:

  —   ezeztatu lehen-bai-lehen.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ARINTASUNA / LEHENTASUNA

  Gazteleraz: cuanto antes

  Frantsesez: dès que possible

• leher egin

  Azalpena: nekatu

  Adibideak:

  —   Bide bazterrean lehen eginarte
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: NEKEA

• (ezertatik) mendi bat egin

  Azalpena: esajeratu

  Adibideak:

  —   Aipatzea bitxi den gauza batetarik mendi bat egin
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Frantsesez: faire des montagnes (de quelque chose)

• mihia behekoz goiti itzuli

  Azalpena: isildu

  Adibideak:

  —   Nola dire orái betbetan ixildu? edo hobeki erran dezadan nola zeie ahoan mihia itzuli pekoz goiti?
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• mikorik (ez)

  Azalpena: batere ez

  Adibideak:

  —   ez eta erlisione mikorik eta ardit baten zentzurik.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: ni pizca

• mikorik ez

  Azalpena: ezer ez

  Adibideak:

  —   Niri ez, ez eta erlisione mikorik eta ardit baten zentzurik
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• mukurru bete

  Azalpena: zeharo bete

  Adibideak:

  —   Oihanean hatzeman dut eltze handia bat diruz eta zilarrez mukurru betea
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: llenar(se) hasta los topes

• mutur gelditu

  Azalpena: haserretu

  Adibideak:

  —   nausi langileak gelditzen badira elgarri mutur
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: estar de morros

• noiz edo noiz

  Azalpena: noizbait

  Adibideak:

  —   noiz edo noiz, fede oneko balinbaziren ere.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA / ETORKIZUNA

• noizetik noizera

  Azalpena: aldizka

  Adibideak:

  —   noizetik noizera Jainkoaz, erlijioneaz, Eskualdunaren leyaltasunaz espantuka.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: de vez en cuando

  Frantsesez: de temps à autre

• nonbait hor

  Azalpena: paretsu

  Adibideak:

  —   bakotxa guretzat bakarrik bagine mundu huntan, oraino nonbait hor.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ANTZA

  Gazteleraz: por ahí por ahí

• nor edo nor

  Azalpena: norbait

  Adibideak:

  —   nor edo nor etxetik
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• odol hotzean

  Azalpena: premeditazioz

  Adibideak:

  —   ez tronpaturik, jakinean, odol hotzean.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ANKERKERIA

  Gazteleraz: a sangre fría

  Frantsesez: de sang froid

• (inori) odola gainditu

  Azalpena: haserretu

  Adibideak:

  —   Odola gainditzen zaiotenean, elgarrekin buruzburuka egiten duten borroka-aldi bat
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: subírse(le) la sangre a la cabeza

• oilo busti

  Azalpena: koldar

  Adibideak:

  —   halere, diote oilo busti eta zainik ez odol gorri xortik ez duten batzuek.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: BELDURRA

  Frantsesez: poule mouillée

• onez onean

  Azalpena: onean

  Adibideak:

  —   onez onean.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ONTASUNA

  Gazteleraz: a buenas

  Frantsesez: à l'amiable

• poxolu ukan

  Azalpena: gorrotatu

  Adibideak:

  —   Batere ez dute elgar poxolu; emailearentzat da poxolua.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• sagutik otsoa egin

  Azalpena: esajeratu

  Adibideak:

  —   Aipatzea kasik bitxi zitaken gauza batetarik zuen mendi bat, sagutik otsoa, ulitik arranoa
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Frantsesez: faire des montagnes (de quelque chose)

• saltsa mehe egin

  Azalpena: behar bezala edo zuhurki jokatu

  Adibideak:

  —   Saltsa mehe egin dute, eta mehe eginen diotenez oraikotik.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: hilar fino

• sekula santan

  Azalpena: beti

  Adibideak:

  —   gogotik osoki galdua dugu sekula santan orroit atxikiren ginuela iduri zitzaukuna.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: BETI, BETIKO, BETIRAKO

• ttunpalahara

  Adibideak:

  —   ttunpalahara! lokartu zen nolazpeit afera.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• tuntik (ez)

  Azalpena: batere ez

  Adibideak:

  —   tuntik ez dugula guk horren beharrik.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: ni pizca

• txoriburu

  Azalpena: txolin

  Adibideak:

  —   hemen bereko xoriburuak aipatu gabe.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Kontzeptuak: ZENTZUA

  Gazteleraz: cabeza de chorlito

  Frantsesez: tête frêlée

• (ezertarako, inorako) urratsa ukan

  Azalpena: (ezertaz, inortaz) zaletu

  Adibideak:

  —   Hamabortzetarik hamabitan, onak dira sartu oraino ere, edo hots, onerateko urratsa dutenak
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• zakurrarentzat ere on ez izan

  Azalpena: gaiztoa izan

  Adibideak:

  —   Meyer juduaren jokoa Drumonek egin balu, ez zen Drumont xakurrentzat ere on izanen.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

• zein gehiagoka

  Azalpena: lehian

  Adibideak:

  —   onak zoin gehiagoka zabiltzala.
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Frantsesez: à qui mieux mieux

• zozoarena egin

  Azalpena: ez jakin egin

  Adibideak:

  —   Ez eta hemen zozoarena egin
  HIRIART-URRUTY, J. (1859-1915)
  Zezenak errepublikan.

  Gazteleraz: hacerse el longuis