aurkituak: 31

• ahozabal

  Azalpena: berritsu

  Adibideak:

  —   Afaria ziaten Amuenean. Ondo afaldu, eta bero-bero egin zirenean, berriketan hasi zituan, eta, Txingurri ahozabal horrek ekin zian esaten, honelako neskarekin egin zuela honelako, eta bestearekin halako...
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

  Gazteleraz: boquirroto

  Frantsesez: franche caillette

• antz(a) eman

  Azalpena: igarri

  Adibideak:

  —   Ez diozu antzik eman nire esanari. Basajauna zer den ez al dakizu?
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

  Kontzeptuak: IGARTZEA

• (ezer, inor) arrainak beita bezala behar

  Azalpena: desiratu

  Adibideak:

  —   Kaxianik gabe ezin bizi nintekeela esaiozu. Hura behar dudala arrainak beita bezala, katuak birika bezala, nik dakizkidan batzuek eskupekoa bezala...
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• arre-konkon

  Azalpena: lepoan jarrita

  Adibideak:

  —   Ni hona, neskatxa gaztearen bila etorri naiz, eta ez neskazaharra arre-kon-kon ibiltzera.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• (ezertan) bana-banakoak izan

  Azalpena: adituak, bereziak

  Adibideak:

  —   Eta, ez diat esan. Dantzaren aurretik, afaria. Badakik, sorginak jaki goxoak maneatzen banan-banakoak dituk; eta hango kaxuelakadak! hango xaltxa koipetsuak!...
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• barrenak jira egin

  Azalpena: ezusteko mingarria hartu

  Adibideak:

  —   Tresna bila nindoan sotora, eta ikusi nuenean, barrenak jira egin zidan. Nora zihoan Kaxiana, bakarrik, garai hartan?
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

  Gazteleraz: darle (a alguien) un vuelco el corazón

• bero-bero egin

  Azalpena: zurruta eginda egon

  Adibideak:

  —   Afaria ziaten Amuenean. Ondo afaldu, eta bero-bero egin zirenean, berriketan hasi zituan, eta, Txingurri ahozabal horrek ekin zian esaten, honelako neskarekin egin zuela honelako, eta bestearekin halako...
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• bihotz-beltz

  Azalpena: anker

  Adibideak:

  —   Sorgin-herriko bake baretsua lohitu izan nahi duten bihotz beltz horiekin, gaizki eginik ezer ez da.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• (inori) buruz gain egin

  Azalpena: garaitu, gainditu

  Adibideak:

  —   Sorginak oso nagusitu dituk, buruz gain egin zigutek, eta horrela bagoaz, Donostiako herriak egun gorria ikusi behar dik.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• (inorenak) egin

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   Hitz batean: asmatu litezkeen txarkeria guziak egiten ditiztek. Ixkira, ez hadila horien eskuetan erori, bestela hireak egin dik.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

  Kontzeptuak: HERIOTZA

  Frantsesez: avoir son compte

• egun gorria ikusi

  Azalpena: sufritu

  Adibideak:

  —   Sorginak oso nagusitu dituk, buruz gain egin zigutek, eta horrela bagoaz, Donostiako herriak egun gorria ikusi behar dik.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• endredamakila

  Azalpena: nahastaile

  Adibideak:

  —   Hori ez da nik esan dudana. Gorde hori... zera... nik, Donostian, ezagutzen dut mutilzahar bat, moko luxe eta endredamakila bera... eta hura datorrenerako gorde hori.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• ez ikusi egin

  Azalpena: kasurik ez egin

  Adibideak:

  —   Bibote handi batzuekin, eta ezkerreko begiari hogeita hamaika balu bezala, honela eginaz zebilean. Nirekin aurkitu zenean, beste aldera begiratuaz, ez ikusi egin zian. Nik, ordea, azkar ezagutu nian.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• hala ez banu hartzen!

  Azalpena: damuzko esklamazioa

  Adibideak:

  —   A.J. Tronpeta: Gizonezkorik hemen ez dago. Ixkira: Egia, egia. Txirristatu egin naiz. Hala ez banu hartzen!
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• (ezkerreko begiari) hogeita hamaika (banu, bahu, balu...) bezala egin

  Azalpena: begia kliskatu

  Adibideak:

  —   Bibote handi batzuekin, eta ezkerreko begiari hogeita hamaika balu bezala, honela eginaz zebilean. Nirekin aurkitu zenean, beste aldera begiratuaz, ez ikusi egin zian. Nik, ordea, azkar ezagutu nian.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• isipula eta pixtota baino txarragoa

  Azalpena: oso txarra

  Adibideak:

  —   Hori gaitza, e! Hori isipula eta pixtota baino ere txarragoa izango duk!
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• (ezeri) jardunik ez egin

  Azalpena: aitzakiarik ez egin

  Adibideak:

  —   Gainera, entzun diozun bezala, Basajaun handiak horrela agindu du; eta haren aginduei ezin jardunik egingo diegu.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• jibolin-tranka

  Azalpena: baldar, itsusi

  Adibideak:

  —   Atso zahar, hortz ustel, azkazal-luze, begi-gorri, jibolin-tranka batzuk. Gaitz egiteko zer asmatu ez zekitek.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• kaleak neurtu

  Azalpena: mozkortuta ibili

  Adibideak:

  —   Han nahikoa sagardo edan ondorean, Donostiara etorri, eta, kaleetan marruka eta zilipurdika, ezkerretik eskuinera, eta eskuinetik ezkerrera kaleak neurtzen ibili izan haiz...
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• (ezer, inor) katuak birika bezala behar

  Azalpena: desiratu

  Adibideak:

  —   Kaxianik gabe ezin bizi nintekeela esaiozu. Hura behar dudala arrainak beita bezala, katuak birika bezala, nik dakizkidan batzuek eskupekoa bezala...
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• kinkik ez atera

  Adibideak:

  —   Basajauna harrabots ikaragarri batekin oihuka hasten bazaizu, isil-isilik, kinkik ere atera gabe egon behar duzula. Eta, zuek, zuen tresnak hartu, eta kinkik atera gabe, alde egizue hemendik.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• kinkik ez egin

  Azalpena: isilik egon

  Adibideak:

  —   Esango nikek. Gure mutila, kinkik egin gabe egon zuan, inork nabaritu ez zezan
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• kopeta ilun egon / jarri

  Azalpena: haserretu

  Adibideak:

  —   Oi! Zer ikusten dut! Emaztea negarrez, malkoa dariola; eta Axixklo, berriz, kopeta ilun-ilun jarri, eta zokora begira!
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

  Gazteleraz: fruncir el ceño

  Frantsesez: froncer les sourcils

• onez onean

  Azalpena: onean

  Adibideak:

  —   Neronek, neskazaharrari onez onean hitz egingo diot, eta berak ere bizkarrean baino, nire aldamenean joan nahiagoko du.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

  Kontzeptuak: ONTASUNA

  Gazteleraz: a buenas

  Frantsesez: à l'amiable

• (ezertan) paxano egon

  Azalpena: ezjakina izan

  Adibideak:

  —   Mutil, gai honetan oso paxano hago; ez dakik ezer ere. Lehenago ere esan nian, eta, gai honetan oso paxano hago. Nesken ondotik ibiltzen bizkorragoa izan ez bahintz, honezkero Kaxianaren lorratza galdua izango huen.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• sabelgorri

  Azalpena: anker

  Adibideak:

  —   Hona, hemen, basati sabelgorria. Gogor berarekin!
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• sei librako ogia baino arinagoa

  Azalpena: oso arina

  Adibideak:

  —   Xaxpikia da, eta sei librako ogia baino arinagoa izan behar du...
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• solomosoka ibili

  Azalpena: ilunpetan haztatuz ibili

  Adibideak:

  —   Hauxe da ilunpeta! (Solomosoka banenbil bezala) Sorginek nora alde egin duten ez dakit nik. Konturatu ordurako ezkutatu ziren eta beren aztarrenik ez dut inondik ulertzen.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• tirabira egin

  Azalpena: (txalupa) irauli

  Adibideak:

  —   Ai Kaxiana! Zugana alderatzen noala iruditzen zait. Ez ahal dut orain tira-birik egingo!
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• zerraldo erori

  Azalpena: zabal erori

  Adibideak:

  —   Hala egon haizenean, muturrez aurrera zerraldo erorita, biek bat egin izan duzue; baina, halere, sagardoa, sagardoa zuan, eta, hi, berriz... kupela.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.

• ziria sartu

  Azalpena: tronpatu, ezustekoa eman

  Adibideak:

  —   Ez; baina, ziri ederra sartu zieat, eta neska banintz bezala hartu naitek.
  ALZAGA, T. Andre Joxepa Tronpeta, 1920.