- ahalbait (ere)
Azalpena: ahal den neurrian
Adibideak:
goizero albait ikusi beza.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- aho(a) betean
Azalpena: ozenki
Adibideak:
kaletarrak nik aditua esaten ago betian.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: OZENTASUNA
- asto hilari garagarra buztanetik eman
Azalpena: gauzak oker egin
Adibideak:
Asto illari garagarra buztaneti
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: OKERKERIA / ZENTZUA
Frantsesez: brider l'âne par la queue
- (ezeri, inori) aurpegi(a) eman
Azalpena: erasoari erantzun
Adibideak:
Nai badidazu arpegi eman Jainkuaren izenean
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Gazteleraz: plantar cara
Frantsesez: faire face
- begirik ez bildu
Azalpena: lorik ez egin
Adibideak:
Bartko gaubean Euskalerrian ez da begirikan bildu / Birjiña Amaren izen goxoa ain gutxi aoz ixildu
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Gazteleraz: no pegar ojo
- bidea betean joan
Azalpena: mozkor ibili
Adibideak:
Tabernatik etxera ala gau batian ain zijuan berandu bidia betian
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- buruz gain
Azalpena: ezin ahala
Adibideak:
beti tarea bukatu gabe, buruz-gain eginkizuna.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- esku hutsean
Azalpena: ezer gabe
Adibideak:
esku utsean ez du bialtzen.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Gazteleraz: con las manos vacías
Frantsesez: les mains vides
- eskuak bihotz gainean jarri
Azalpena: benetan ari
Adibideak:
Geien geienak ditugu emen erru eta pekatuak eskuak biotz gainean jarri ondo atera kontuak
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- etxekalte
Azalpena: norbere buruaren hondatzaile
Adibideak:
etxe-kalte dirade zu-lako morroiak.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- haize-buru
Azalpena: txolin
Adibideak:
aize buru bazera gazte gaztetatik.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Gazteleraz: casquivano
- hala eta ere
Adibideak:
fraisku ori asi zan biziro berotzen baña ala ta ere etzan ba esnatzen.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Gazteleraz: no obstante
Frantsesez: cependant
- halabeharrez
Azalpena: kasualitatez
Adibideak:
ala bearrez nintzan jaio nekazari.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- harria bildu
Azalpena: norberaren zorigaitza lortu
Adibideak:
Begira ondo gazte alaiak zein bidetatik zabiltzen Txorokeritan gau ta gau-erdi arria etxera biltzen
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: ZORIGAITZA
- harria ekarri
Azalpena: galera ekarri
Adibideak:
Bizitza gaizto orrek dakarren arria zeure animarentzat dezu galgarria
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: HONDAMENA
- kiku egin
Azalpena: ihes egin
Adibideak:
Jaungoikuari kiku egin nai deabruaren lanetan
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: IHESA
- legez eta bidez
Azalpena: eskubidez
Adibideak:
legez da bidez buru dutela Segurako alkate jauna.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: ESKUBIDEA
- leher egin
Azalpena: nekatu
Adibideak:
Naiz zuek egin ler
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: NEKEA
- mingainean eduki
Azalpena: aipatu
Adibideak:
Bere Birjiña mingañean zeukan beti
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- mutur beltza eduki
Azalpena: haserre egon
Adibideak:
Muturra beltza dauka ango nagusiak
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- (inoren) okotzak hiru zapaldatan ez egon
Azalpena: pobre bizi
Adibideak:
Gaur iru zapaldatan ez daude langillearen okotzak
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- orpotik tira ibili
Azalpena: lana gogor egin
Adibideak:
Izen ederra, nere kristauak euskeraz nekazaritza / lanbide ortan bizi garenok orpotik tira gabiltza
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- (ezeren) planta egin
Azalpena: itx ura egin
Adibideak:
Egin diguzu jornalero baten planta
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- polaina(k) jaso
Azalpena: ihes egin
Adibideak:
Polañak jasotzeko nik erabakiak laister egingo dizkizut
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: IHESA
Frantsesez: prendre ses jambes à son cou
- sakela zimurtu
Azalpena: dirugabetu
Adibideak:
Bizimodua joango zaio am ilka aldapa bera begiak illun, sakela zimur, eta urtiak aurrera
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- saltsa jarri
Azalpena: iskanbila sortu
Adibideak:
Aiton laztana, eztira itz auek zuk naigaberik artzeko / ainbeste itzegin bearra zegon "saltxa" apurtxo bat jartzeko
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: ISTILUA
- sekula eta beti
Azalpena: betiko
Adibideak:
neskazar bear dezu sekula ta beti.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: BETI, BETIKO, BETIRAKO
Gazteleraz: por siempre jamás
Frantsesez: à tout jamais
- (inoren) soinuan dantza egin
Azalpena: inoren esanera ibili
Adibideak:
Nausiaren soñuan egin bear dantza, utsa baldin bagendu geroko esperantza
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Gazteleraz: bailar al son que tocan
- sorgin haize
Azalpena: haize zurrunbilo
Adibideak:
agor illeko sorgin-aizeak danak erabat igartu.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- toki onean
Azalpena: (ironiaz eta figuratuan) urrun
Adibideak:
toki onean zera bertsuetan asi.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- traste txukuna ez izan
Azalpena: gaiztoa izan
Adibideak:
Zuk diozunez beste munduan badezu zure kutuna / Judas Jesusen saltzaille zana ez oso traste txukuna
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: GAIZTAKERIA
Gazteleraz: no ser trigo limpio
- tripa trukean
Azalpena: soldatatzat mantenua hartuz
Adibideak:
tripa trukian ere zu zera galesti.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- txepetxu ona(k) izan
Azalpena: gaiztoa izan
Adibideak:
Sal-erosliak dira munduko biartsuen galgarriak txepetxu onak ditugu oiek sendatzek elbarriak
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- txori malo
Azalpena: txoriak uxatzeko giza-irudi
Adibideak:
Txori-malotzat jazten dirade oñetaraño buruti.
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- txuri beltzak ikusi
Azalpena: sufritu
Adibideak:
Mundura jaio nintzan ta nolabait azi makiña bat txuri-beltz gazterik ikusi
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Gazteleraz: pasarlas moradas
Frantsesez: en voir des vertes et des pas mûres
- udan koipe beldur gutxi eta neguan hotzak hil behar
Azalpena: pobrea izan
Adibideak:
Udaran koipe beldur gutxi ta neguan il bear otzak geio zulatu bearrik eztu gaitz oiek dauzkan biotzak
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
- zain hartu
Azalpena: finkatu
Adibideak:
Urbiako zelaian dirudi zaiñ artu zuala berez
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: ATXIKIMENDUA
Gazteleraz: echar raíces
Frantsesez: prendre racine
- zozoak beleari ipurbeltz esatea
Azalpena: norberaren akatsak besteri egoztea
Adibideak:
zozoak beleari iñoiz deitu izan dio ipurbeltz!
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Kontzeptuak: AKATSA / NORBERARENAK BESTETARATZEA
Frantsesez: c'est la poêle qui se moque du chaudron
- zulodun zakuan gorde
Azalpena: ez arduratu
Adibideak:
jartzen bada tabernan edo estankuan ori da gordetzea zulodun zakuan
ANDUAGA, G. (Bertsolaria, 1877-1965)
Egunsentiko txoria.
Gazteleraz: meter en saco roto