- (neure, heure, bere...)-kautan
Azalpena: gogoetan
Adibideak:
Berekautan (berekautan, berekikoetan) esaten ei eban: "Gaur nere andriak pe ez najok sentiduko..."
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- (neure, heure, bere...)-kikoetan
Azalpena: gogoetan
Adibideak:
Berekautan (berekautan, berekikoetan) esaten ei eban: "Gaur nere andriak pe ez najok sentiduko..."
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- agiraka egin
Azalpena: erasiatu
Adibideak:
Gautxoria'ri alper-alperrik zan agiraka eitia; da andriak, nai ta nai ez, obeidu biar izaten eban.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- albo-karga
Azalpena: mozkorra
Adibideak:
Domeka gabe baten "Artobero" zerbait edanda, "albo-kargiakin", Kontseju osterutz joan zan
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
- alondigako txakurrak haginka egin
Azalpena: mozkortu
Adibideak:
Astelen goiz baten an euan tallarrian Zozua deitzen zetsen bat sekulako ajiakin zutiñik egon eziñik. Uezabak ikusi eban eta beragana urreratu zan. -gaur be badok pa ik zeozer. -Bai, atzo be "alondigako txakurrak" aginka ein jestan. -Sarri pasatzen jaz iri alakuka, ori dok familixako gizonan xaxaria; astelen guztietan bardin. Gañera, iri medikuak ezeuan ba edana debekatu.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- arrio egin
Azalpena: atzera egin (erronka batean, zin batean...)
Adibideak:
Ori entzun ebanian, bildurtu ei zan alemaniarra ta arrio ein ei-eban. Andik aurrera ez ei-eban erabilli panparreriarik.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: BELDURRA
- arteak hartu ezinda
Azalpena: pozak urduri
Adibideak:
Txerrikumeok merke artziakin gangaren bat ei ebalakuan, artiak artu ezin-da ibilli ei zan Erratxu. Baña, gero izan ei ziran kontuak, auspuakin be ez ei zeuan arek loditzerik.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: ALAITASUNA
- astotik jausi
Azalpena: okerretik atera
Adibideak:
-Zer? Gaur eztok juan errekadistarik ala? -Zer errekadista? -Ze errekadista izango zuan ba. Paulo, gizona, Paulo. Pakete ori emon biar zetsana. Orduantxe gure mutilla astotik jausi
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: KONTURATZEA
Gazteleraz: caerse del guindo
- atala harrapatu
Azalpena: mozkortu
Adibideak:
Zaliak dira txurrutari emoten, ta iñoiz, azken orduko "atal" makalak arrapatzen dituez.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
- aterik adina maratila eduki / ukan
Azalpena: larrialdi edo begar guztietarako irtenbideak ukan
Adibideak:
Berriz, norbait ezer esatera aurreratzen zanian laster asko ixilduko eban, aren miñak aterik aña maratilla eukan
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Gazteleraz: tener respuesta para todo
- atzeko hotsik bako
Azalpena: mutu uzten duena, maila berean ezin erantzuna
Adibideak:
Plaentxiatarren umoria barriz amaierarik bakoa da, ta aren urterak atzeko otsik bakoak izaten dira.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- atzeko hotsik barik
Azalpena: mutu utzirik, maila berean ezin erantzunik
Adibideak:
-Zu, Kapela, atzo eruan neban ogiak kukaratxia eukan. Eta Kapela'k atzeko-otsik barik erantzun zetsan: -A! ta nik ogibitxartekua kobrau biarrian ogia bakarrik kobrau. Ni naiz, ni, etxekalte.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- atzetik hara
Azalpena: atzetik, gibeletik, ikusi gabe
Adibideak:
Paxan kale-garbitzallia Azalgia'neko tabernako muestradorian euan iztarria freskatuz, eta atzetik-ara azaldu jakon gizon dotore bat, bere sonbreru ta guzti.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- axaxa emon
Azalpena: akuilatu, laineza eman
Adibideak:
beti izaten zituan bere inguruan beste adar-jotzalle batzuek pe axaxa emoten, bereren bat ein deixan
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- (inoren, ezeren) aztarna atera
Azalpena: aurkitu
Adibideak:
bere erbi-txakur ta guzti be, gure Pernando gizajuak ez eban erbi aztarranik be atara
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: IGARTZEA
- begi oneko jausi
Azalpena: inoren gustukoa izan
Adibideak:
Gure uezaba dok gizona jatorra, lelengo egunetik meriendak emoten asi dok. Edozein modutan be begi-oneko jausi nok
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Gazteleraz: caer(le) bien (a alguien)
- begia jota
Azalpena: hautatuta
Adibideak:
Eskopetak artu ta tipi-tapa juan ziran mendian gora, eurak eta beste askok begia jota euken leku batera
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- (inoren) begiko samarra ikusi
Azalpena: besteren akatsak ikusi (eta norberarenak ez)
Adibideak:
Baña, mundu onetako geienak iñoren begiko samarra obeto ikusten dabien letxe, Arrautziak bererik ez eban ikusten.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: AKATSA
Gazteleraz: ver la paja en ojo ajeno
- begitan hartu
Azalpena: (inori) gorroto hartu
Adibideak:
Ta nola Konejuari grazia gitxi egin zetsan biargiñak bere lepotik ainbeste barre ein biarrak, Otua begitxan artu eban, ta andik aurrera, beti ebillen Otua'ri nundik akatzen bat billauko.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: GORROTOA
Gazteleraz: tener entre ojos
- belarriak apal eginda
Azalpena: umildurik
Adibideak:
Baña orduan egunian bestetan baño geiago edan eban eta alako baten desididu zan, eta juan zan etsi-etsian abixaria artuta. Atzetikara aurreratu zan neskiagana ta: -Zu: ni Joxe naiz. -Ene! -soltatu zetsan Maritxuk-. Ba, ni ez naiz Joxe. Joxe gizajua, mariau biarrian, nun euanik pe barik gelditu zan, eta belarriak apal-apal einda alde eban.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: APALTASUNA
- bertan behera utzi / laga
Azalpena: bat batez abandonatu
Adibideak:
Landare haziak bertan behera utzirik (mitx. idaz.) Etxera juatiari bertan bera laga-ta, lelengo billau eban baserrian "Eup!" egiñaz sukalderaño sartu zan
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- burutik endredau
Azalpena: zoratu
Adibideak:
Ba, etxuat uste burutik ain endredauta ibilliko aizenik.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: EROMENA
- dana / guztia beharreko
Azalpena: hondatu, txar, kalitate bako
Adibideak:
-Da, zer iritzi jak konziertua? -Etxakiat ba! dana biarrekua zuan. Pentsaik, pieza bat bi aldiz kantau biarra izan juek.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- egitekoren bat egin
Azalpena: gauza zail edo izugarri bat egin
Adibideak:
egunen baten ein bear dot eitxekoren bat. Bai. Egunen batian botako dot nere burua ibaira ta kito
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: HARRIDURA
- etxekalte
Azalpena: norbere buruaren hondatzaile
Adibideak:
Geienen eritziz atxekalte bat besterik ez zan.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- etxekardo
Azalpena: kanpoan hobea dena etxean baino
Adibideak:
Oingo gaztiak, kanpo-larrosa ta etxe-kardo. Euskeria gure erriaren anima ber-bera izanik, era-bat baztertuta or dabixak inportantzia gutxiago gauzekin Euskalerria salbatzeko asmuetan.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- ez eze(n)
Adibideak:
Orretarako, bera ez-eze, gañerako plazentziatarrak pe ez ziran makalak
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- ezteguak ukan
Azalpena: gozatu, ondo pasa
Adibideak:
Penagarriena, jaiak ain laburrak izatia dok: San Juan, San Juan!, nekez etorrri ta bizkor juan! Baña orraitiok, ondo bagara, guk izango jituagu ezteguak.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- eztula isildu
Azalpena: hil
Adibideak:
Eztula bear dik izan / guretzat laguna / eztula ixildu ezkero / jun dek eztulduna...
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: HERIOTZA
- hala-halako
Azalpena: txar samar
Adibideak:
Ta, ez ori bakarrik, musikiak pe azkenerako ala-alakuak urten dau; baña, plaentxiarreri ez esan olakorik, euren ustez Eibar'tik pasatzen danik bandarik onena da.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- han (haizelakoan, zarelakoan...) hemen
Azalpena: arin
Adibideak:
Juari azkar, an aixelakuan emen.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- hanka bat kanposantuan eduki / ukan
Azalpena: eri larri egon
Adibideak:
Neri don Jose'k esan zestanez eskerrak bera denporaz ibili zana, anka bat kanposantuan eukala ei jeuan da.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: ERITASUNA
- hanka(k) jaso
Azalpena: ihes egin
Adibideak:
Eskupeteri kolpe eiteko aztirik barik, azkar be azkar jaso zituen ankak urren euan arbolarutz
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: IHESA
Frantsesez: prendre ses jambes à son cou
- hankak altxatu
Azalpena: alde egin
Adibideak:
-Juari gurera -alako ta alako kalia ta etxia zirala esanaz-, ta gure andriari esaiok meriendia emoteko; arrautza pare bat urdei-azpikuaaz. Pintxe barriak, ori entzundakuan, pozik altzau zituan ankak.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- (inori) hankak berotu
Azalpena: lasterka eragin
Adibideak:
-Dudarik barik. Berba txarrekin, diabrua, zure barruan sartzen dan moduan, aitiaren egindakuan azker iges egiten dau. Mutikua elizatik urten zanian, onela asi zan eliz-atarian: -Makaguen... tal..., eta aitxiaren egin; makaguen... kual..., eta berriz be aitxiaren egin. Orrela ziarduala, pasau zan gizon bat. -Txo, txo: zertan diarduk? -Demoniuari ankak berotzen
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: IHESA
- hegaztada batean
Azalpena: arin
Adibideak:
Beragoko atian euan "Txepetxa" ta aguro bialdu eben, egaztada batian, "Moxolosia" azurkonpontzalliaren billa
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- (inorenganako) hoztasuna eduki
Azalpena: ez maite
Adibideak:
Aretariko batek, zerbait somatu ei eban, plaentxiatarrak euren dako oztasuna eukela, eta batengana urreratuta, esan ei zetsan.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- (inork inori) hur emon
Azalpena: (ezertan) (inor) gainditu
Adibideak:
Patxiko Garratza, balian lazkotxe mutilla da; jaten barriz gutxik emongo zetsen ur, Plaentxia ta inguruetan
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- ifrainuko Patxi
Azalpena: deabrua
Adibideak:
Ifrañuko Patxi (inpernuko Patxi) demoniuari esaten jako Eibarren
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- ipur-garbitzaile
Azalpena: ugazabaren esaneko
Adibideak:
Kontra-maixua biarreratu zanian, laster juan jakon ipur-garbitzalleren bat kontuakin.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Gazteleraz: lameculos
- (inorekin) jai egon
Azalpena: (inorengandik) ezer ez espero
Adibideak:
Uezabak pe ez eban beste erremedixorik euki "irekin jai dagok" esan da barre ein baño
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- kanpolarrosa
Azalpena: etxez kanpo itxura ona ematen duena
Adibideak:
Oingo gaztiak, kanpo-larrosa ta etxe-kardo. Euskeria gure erriaren anima ber-bera izanik, era-bat baztertuta or dabixak inportantzia gutxiago gauzekin Euskalerria salbatzeko asmuetan.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- klink egin
Azalpena: edan
Adibideak:
Joxe Moko etxeratu zan gaberdi aldian, bestetan baño basotxoren bat geiago klink eginda, astrapalia darixola.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: ZURRUTA
- kristorenak hartu
Azalpena: jipoitua izan
Adibideak:
Bein, olako fetxurixaren bat ein ei zetsan Elgoibarko Artaso pelotariari, eta Galdo-txiki gizajuak kristonak artu ei zitxuan.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- lantzean behin
Azalpena: aldizka
Adibideak:
Larregi gizentzen nagok eta tripi-au bajatze alde, lantzian bein, mendi ibilli bat eitxen asi nok.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
Gazteleraz: de vez en cuando
Frantsesez: de temps à autre
- (inoren) lepotik
Azalpena: bestek ordainduta
Adibideak:
Ta nola Konejuari grazia gitxi egin zetsan biargiñak bere lepotik ainbeste barre ein biarrak, Otua begitxan artu eban, ta andik aurrera, beti ebillen Otua'ri nundik akatzen bat billauko.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: BALIAKETA
Gazteleraz: a (mi, tu, su...) costa
- mahaiko legeak bete
Azalpena: jan
Adibideak:
Urrengo egunian, goizeko maiko legiak bete ondoren, ardau-botia gizen-gizen ipiñita, aldaz gora abixau zan
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: JATEA
- mela-mela eginda
Azalpena: bustita
Adibideak:
Eiñalako euriak artuta mela-mela jo ei eben ango etxe batera.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Gazteleraz: hecho una sopa
Frantsesez: trempé jusqu'aux os
- orain arteko guztiak tapatu
Azalpena: gauza harrigarriren bat egin
Adibideak:
-Ederto! Ik oin-arteko guztiak tapau dituk! Ba, ikusten dotenez, guretako baño geiago dakik
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: HARRIDURA
Gazteleraz: batir todas las marcas
- orain artekoak apurtu
Azalpena: gauza harrigarriren bat egin
Adibideak:
-Ezer il dok? -Bai... Abendua. -Demontre! Euk apurtu dituk oin artekuak; abendua il?
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: HARRIDURA
Gazteleraz: batir todas las marcas
- otxinak egin
Azalpena: dirutu
Adibideak:
Tximiñuari biarrian erakustia erreza ian biar dala, ta ganoraz erakutsi ezkero, zelan jornalik pagau biar ez jakuen, otxinak eitxeko bidia izango dogula
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: ABERASTASUNA
- panpana jo
Azalpena: harrokeriaz hitz egin
Adibideak:
Bein, alemaniarra, ba ei ebillen panpana joten, Plaentxia'n ez euala bera lango murgilaririk esaten.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: HARROKERIA
- pipa jo
Azalpena: alferkerian egon
Adibideak:
Gu, pipia joten bizi gaituk. Uezabak guri, berak nai daben beste pagatzen jeskuk, ta, gero guk pe, geuk nai dogun beste biar ein.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: ALFERKERIA
- putz eginda
Azalpena: erraz
Adibideak:
Zer nai dok pa, putz einda aberastia ala?
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: ERRAZTASUNA
- sekula horrelakorik!
Azalpena: harridura
Adibideak:
-Orixe dok pa perretxikuak probatzen dituana. -Sekula olakorik!
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: HARRIDURA
- (neure, heure, bere...) senera etorri
Azalpena: sendatu, zorabiotik piztu
Adibideak:
-Gizonak! Zer da au? Erlojuak ixildu barik kanpaiak jo ta jo diardu. Eta "teknikuak" erantzun zetsan: -Ez estutu andra! Etorriko da bere zenera. Atzeratutakuak partzen diardu ta.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- senetik irten / atera
Azalpena: haserretu
Adibideak:
Ainbat bidar Perikoitxua entzutziakin, ernegau zan medikua, bere zenetik atara ta orduan diñotsa Perikoitxuak
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Gazteleraz: salirse de sus casillas
Frantsesez: sortir de ses gonds
- (ezerk) (inori) su eman
Azalpena: haserrarazi
Adibideak:
"Auspua" deitzen ei zetsen, ta ez ei zetsan ezerk su geiago emoten berari "Auspua" deitziak baño.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: HASERREA
- suak eta garrak hartuta
Azalpena: haserre bizian
Adibideak:
Baña, mozkorrak zentzuna guztiz galtzeka eukan da konturatu zan tabernariak lapurretan aitea nai zetsana, ta suak eta garrak artuta asi zan erretolika batian.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: HASERREA
- takian-potian
Azalpena: inoizka
Adibideak:
Plaentxiarrak, zaliak dira takian-potian afariren bat dala edo meriendaren bat dala, ibaira edo errekaren batera arrain billa juaten.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
Gazteleraz: de vez en cuando
- tautik ere ez jakin
Azalpena: ez jakin
Adibideak:
Baña, plaentxiatarrak konturatu ziran euskeraz tautik pe ez-ekiala.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- txilibrizkau
Azalpena: erdi-mozkortu
Adibideak:
Basarriko morroiak, domeka gabian, jo eban etxerutz berandu batian, zerbaitx txilibrizkauta.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
- zirenak eta ez zirenak bota / esan...
Azalpena: garratzak bota / esan...
Adibideak:
Lorak geizki be geizki einda euazela sartu jakon buruan da kontau zetsazen uezabari ziranak eta ez-ziranak.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- ziria sakatu
Azalpena: trufatu
Adibideak:
-Da, zenbat? -Jangoikuka aña -Bat orduan? -Ez, bapez! Aze ziria sakatu zetsan.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Gazteleraz: tomar el pelo
Frantsesez: faire la barbe
- zirikada sartu
Azalpena: zirikatu
Adibideak:
Zirikatzaille okerrak pe nun nai izaten dira eta onelakua gendun Trapu-trapu be. Beti, norbaiti zirikadaren bat nundik sartuko ibiltzen zan
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
- zirikoa sartu
Azalpena: zirikatu
Adibideak:
zure bigarren bertso orretan / sartu dirazu zirikoa
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.
Kontzeptuak: UMOREA
Gazteleraz: tomar el pelo
- (ezeri) zirkin egin
Azalpena: (ezeri) ihes egin, ebitatu
Adibideak:
Aintzina batian, ba ei ziran Eibar'en lagun bi, beti biarrari nundik zirkin eingo ibiltzen ziranak.
SAN MARTIN, J.
Zirikadak, 1960.