- abe maria eta santa maria ari
Azalpena: marmarrean ari
Adibideak:
Or ari dire Abe Maria ta Santa Maria
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: MAISEAKETA
- adar bat falta
Azalpena: zoroa izan
Adibideak:
Orrek beti adar bat falta dik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: EROMENA
Gazteleraz: faltar(le) un tornillo
Frantsesez: manquer d'une vis
- (neureak, heureak, bereak...) aditu
Azalpena: egia latzak entzun
Adibideak:
Aittu ttu beriak (entzun ditu bereak)
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- aditu eta sor egin
Azalpena: ez entzun egin
Adibideak:
Aitu ta sor egin bear da
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: hacer oídos sordos
Frantsesez: faire la sourde oreille
- aditzera txarreko
Azalpena: gor, figuratuan
Adibideak:
Aitzera txarrekoa da
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- afalondoko kontuak
Azalpena: gezurrak, fantasiak
Adibideak:
ez dire oiek afalondoko kontuak.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AMETSA / GEZURRA
- agoteko atsoak pasatu
Azalpena: hiztuna izan
Adibideak:
Agoteko atsoak pas(a)tuko tuzie(dituzu)
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- agotz galda
Azalpena: iraupenik gabeko oldarra
Adibideak:
jo ta ke asten da, baño gero agotz galda
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: agua de borrajas
Frantsesez: feu de paille
- aho(a) betean
Azalpena: ozenki
Adibideak:
agoa betin esaten du gezurre.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: OZENTASUNA
- ahoa bete hortzekin
Azalpena: txunditurik
Adibideak:
ago(a) bete ortzekin gelditu da
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: con la boca abierta
Frantsesez: bouche bée
- ahoa neurri eduki
Azalpena: nahi guztia erraz eduki
Adibideak:
Aoa leurrie daukie
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ERRAZTASUNA
Gazteleraz: tenerlo a pedir de boca
- ahuntzaren gauerdiko eztula(k)
Azalpena: baliorik gabekoa(k)
Adibideak:
ire oñazia eta auntzen gauerdiko eztula.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BALIOA
Gazteleraz: la carabina de Ambrosio
- (ezer) ahuntzaren mina ez izan
Azalpena: balioduna izan
Adibideak:
gori ez duk auntzaren mina
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BALIOA
Gazteleraz: no ser (algo) moco de pavo
Frantsesez: (n'être pas) du pipi de chat
- ahuntzari burua ikuztea
Azalpena: ezinezkotan saiatzea
Adibideak:
Beste lanik etzuenak auntzai burua ikuzi
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ALFERRIKAKO (AHALEGINA)
Frantsesez: enfiler des perles
- ahuntzen gauerdiko puzkerra
Azalpena: baliorik gabeko gauza edo pertsona
Adibideak:
ire errana, ta auntzen gauerdiko puzkerra, biak igual
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: la carabina de Ambrosio
- ai-aien egon
Azalpena: prest egon
Adibideak:
Ai-aien nago
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- aino egin
Azalpena: nekatu
Adibideak:
Año e(g)iñe iritxi da
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: NEKEA
- aitzurrarekin emanez ur garbia atera nahi
Azalpena: ezer jardunaren jardunez lortu nahi
Adibideak:
Ez duzu ur garbirik aterako atxurrakin emanez; utzi bere kasa, bera argituko da
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- akerrak adarrak dituen aldera
Azalpena: oker
Adibideak:
or dabil, akerrak adarrak dittun aldera.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: OKERKERIA
- akerraren adarra baino gogorragoa(k)
Azalpena: gogor
Adibideak:
akerraren adarra baño gogorragoa da ori.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- akerraren adarra baino okerrago izan
Azalpena: oso okerra izan
Adibideak:
Akerraren adarra baño okerragoa
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: OKERKERIA
- alozak egin
Azalpena: gizenez kokozpean pleguak egin
Adibideak:
Alozak egiñik dauzke gizenez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GIZENTASUNA
- amuarrainei igerika erakustea
Azalpena: ezinezkotan saiatzea
Adibideak:
Ori duk amorraiei igerika erakutsi naia
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Frantsesez: corriger le Magnificat
- anaia (neurekin, heurekin, berekin...) eduki
Azalpena: mozkortu
Adibideak:
Anaie berekin zeuken
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
- (inor) antxume izaterako (inor) ere bildots izan
Azalpena: pareko izan
Adibideak:
I antxu intzeneko, ni ere bildotx bedere baninduen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- antza putza baino harroagoa(k)
Azalpena: harro
Adibideak:
antza-putza baño arroago.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Frantsesez: fier comme un paon
- antzara(k) ferratzera(t) (bidali, igorri...)
Azalpena: solasa edo harremanak haserrez hautsi
Adibideak:
Antzarrak perra tzik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- apostua egin baino lehen izerdia atera
Azalpena: arriskua ikusi baino lehen urduritu
Adibideak:
Probintzikoak, apostu egin baño lenago ateratzen dik izerdia
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- arbilorea baino alferrago izan
Azalpena: oso alferra izan
Adibideak:
Arbi-lorea baño alperrago aiz!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (ezer inoren) ardiaren bildotsa ez izan
Azalpena: norberak egin edo esandakoa ez izan
Adibideak:
Ori ez da gure ardiaren bildotxa
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- arnas bakarrean
Azalpena: arnaska
Adibideak:
asnas bakarrean etorri da.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: NEKEA
Gazteleraz: sin aliento
Frantsesez: à bout de souffle
- arnasa adina gezur ukan
Azalpena: gezurtia izan
Adibideak:
Arnasa aiñe gezur
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GEZURRA
- arraio pozoindua!
Adibideak:
arraio pozoindue.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: HARRIDURA
- (inori) arto beroaren usaina (somatu, hartu...)
Azalpena: inori harroa iritzi
Adibideak:
Arto beroaren usaia sumatzen det nik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (inorentzat) asteak bi ostiral ukan
Azalpena: pobrea izan
Adibideak:
asteak guretzat bi ostiral baditu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: POBRETASUNA
- (inori) astean ostirala bere larunbatarekin ez falta
Azalpena: pobrea izan
Adibideak:
Orri etzaio faltako astien ostirala bere larunbatarekin
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- astean ostirala ukan
Azalpena: pobrea izan
Adibideak:
Astian ostirala badugu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- astelehen buru handia
Azalpena: festa ondoko motelkeria
Adibideak:
astelen buru-aundi.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- astoa saldu eta burro erosi
Azalpena: negozio txarra egin
Adibideak:
Astoa sal, eta "burro" erosi
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- astoputzak baino fundamentu gehiago ez ukan
Azalpena: axolagabea izan
Adibideak:
Astoputzak baño fundamentu geiago ez du orrek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- astorik nahi ez eta zaldirik ez ukan
Azalpena: onenaren zain ezer gabe gelditu
Adibideak:
Astorik nai ez, eta zaldirik izan ez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ate adina maratila atera
Azalpena: beti arrazoia ukan
Adibideak:
Ate añe maratil aterako ttik onek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: tener respuesta para todo
- ate adina maratila paratu
Azalpena: eragozpenak ipini
Adibideak:
Ate aiñe maratil paratuko ttu onek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: poner trabas
- ateak baino maratila gehiago eduki
Azalpena: larrialdi edo begar guztietarako irtenbideak ukan
Adibideak:
Atiak baño maratil geiago dauzkek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: tener más conchas que galápago
- (inor) aterata etxeko paretak irriz hasi
Azalpena: gaiztoa izan
Adibideak:
Etxeko paretak irriz asten dire, ori at(e)ratzen delarik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GAIZTAKERIA
- atorran ezin kabitu
Azalpena: urduri egon
Adibideak:
Atorran ezin kabituz dago
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: URDURITASUNA
Gazteleraz: estar sobre ascuas
Frantsesez: être sur des charbons ardents
- atuna harrapatu / eduki
Azalpena: mozkortu
Adibideak:
A zer atuna daukaken
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: agarrarse una mona
Frantsesez: prendre une cuite
- atxiamatxiak baino fundamentu gehiago ez ukan
Azalpena: axolagabea izan
Adibideak:
Orrek eztik atxia-matxiak baño fundamentu geiago
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AXOLA
- atze-aurrera
Azalpena: heriotza
Adibideak:
zortzi minutotan izan zen aren atze aurrera.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- atzeko aldea nola dantzatu jakin
Azalpena: gauzak nola egin jakin
Adibideak:
Bearrak erakusten du atzeko aldea nola dantzatu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: JAKITEA
- atzeko larakoa jota
Azalpena: nekaturik
Adibideak:
atzeko laakua yo ta gelditu.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: NEKEA
- atzetik heldu
Azalpena: gaitz edo nahigabe bat beste baten ondoan heldu
Adibideak:
Atzetik elduki
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- atzo egositako babak erein
Azalpena: itxurarik gabeko gauzak egin
Adibideak:
Atzo egositako babak eraiten
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZENTZUA
- atzo goizeko bildotsa ez izan
Azalpena: zaharra izan
Adibideak:
Ez naiz ni ere atzo goizeko bildotxa
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZAHARTZEA
- aurpegiak galdu
Azalpena: haserretu
Adibideak:
Aurpegiek galdu dituzte
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- aurrea hartu
Azalpena: abantailatu
Adibideak:
aurrea artzea duk ori
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ABANTAILA
Gazteleraz: tomar la delantera
Frantsesez: prendre l'avantage
- axuriaren ama
Azalpena: gertakari baten arrazoia
Adibideak:
ezta ori axuian ama.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- azeria baino lotsagabeago izan
Azalpena: oso lotsagabea izan
Adibideak:
Azaria baño lotsagabeago izan
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- azpijana egin
Azalpena: traizio egin
Adibideak:
Azpi-jana egin dio
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AZPIKERIA
- (inori) aztalak jan
Azalpena: kritikatu
Adibideak:
Kara kara elea franko: eta gibeletik aztalak yan
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: poner verde
Frantsesez: casser du sucre sur le dos (de quelqu'un)
- aztunpa bezala negar egin
Azalpena: negar asko egin
Adibideak:
Gero ariko da aztunpa bezala negarrez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: NEGARRA
Frantsesez: pleurer comme une fontaine
- babak eltzetik atera
Azalpena: lan gaitzena egin
Adibideak:
Orrek babak aterako ttik eltzetik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GAITASUNA
Gazteleraz: sacar las castañas del fuego
Frantsesez: tirer les marrons du feu
- babak eltzetik bestek aterata jan
Azalpena: inoren lanaz profitatu
Adibideak:
Eta eltzetik bestek atera ta jaten babak
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BALIAKETA
- babalasto
Azalpena: ergel
Adibideak:
a zer baba-lastoa den ori!.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ERGELKERIA
Gazteleraz: zampabollos
- (ezer) (inoren) baratzako baratzuria ez izan
Azalpena: inork egindakoa edo esandakoa ez izan
Adibideak:
Ori ez da zure baratzeko baratxuria
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- bataiatzeko festa ez balio
Azalpena: ezer ez balio
Adibideak:
Bataiatzeko pestia balio eztun gizona
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BALIOA
Frantsesez: ne pas valoir un pet de lapin
- bazterrera ailegatu eta ito
Azalpena: ezer lortzeko puntuan hondatu
Adibideak:
Baztarre(r)a allaatu, ta itto
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Frantsesez: faire naufrage au port
- begi(a) eman / ezarri
Azalpena: adi egon
Adibideak:
Begi-emanik dauzket neratako pagoak
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: echar el ojo
Frantsesez: serrer la vis
- begiko zikina baino gehiago ez ikusi nahi
Azalpena: gorrotatu
Adibideak:
Begiko zikina baino geiago eztu ikusi nahi
HERRI MINTZOA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza III.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: no poder ver (a alguien) ni en pintura
- begitik zikina atera
Azalpena: gauzak diren bezala ikusarazi
Adibideak:
a ze zikiña atera diozun begitik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: quitar (a alguien) la venda de los ojos
Frantsesez: dessiller les yeux (à ou de quelqu'un)
- beharrak ondutako mahatsa izan
Azalpena: premiak goratua izan
Adibideak:
Bierrak ondutako matsa duk ori
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- beharrean eta beltzean
Azalpena: premiak beharturik
Adibideak:
bearrean eta beltzean egiten degu.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BORTXAZKOA
- behartu eta itsasoko urak ahitu
Azalpena: beharren denean ezer falta
Adibideak:
Gu beartzen bagara, itsasoko urak akituko dira
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- behartu orduko errekan urik ez izan
Azalpena: zorigaiztokoa izan
Adibideak:
Gu behartu ordiko, errekan urik ez da izain
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ADURRA / ZORIGAITZA
- behartuko orduko ugaldean urik ez izan
Azalpena: zorigaiztokoa izan
Adibideak:
Gu beartu orduko, ugeldian (ibaian) ez da urik izain
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- belarrien hegalera esan
Azalpena: isilean esan
Adibideak:
Belarrien hegalera esan
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ISILTASUNA
- beste hainbeste
Azalpena: hainbeste
Adibideak:
zuk ere beste ainbeste egingo ziñuke.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: otro tanto
- besteren buruko bartza ikusi
Azalpena: besteren akatsak ikusi
Adibideak:
Besteren buruko partza ikusten dugu, eta gure buruko zorria ez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AKATSA
Gazteleraz: ver la paja en ojo ajeno
Frantsesez: voir une paille dans l'oeil de son voisin
- besterentzat mediku eta (neuretzat, heuretzat, beretzat...) barbero ere ez izan
Azalpena: norberak egiten ez duena besteri aholkatu
Adibideak:
Bestentzat mediku, ta beretzat barbero ere ez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- bihar san bartolome, eta soinekoa dendan ukan
Azalpena: berandu ibili
Adibideak:
Lan zion landan; biar San Bartolome, ta soñekoa dendan
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- biko jaio eta lau izan nahi
Azalpena: ez dagokion maila hartu nahi
Adibideak:
Ni jaio nintzen biko, eta ezin izan lauko
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: HANDIKERIA
Frantsesez: vouloir voler avant d'avoir des ailes
- (inor) bildots izan orduko, (inor) ardi izan
Azalpena: (inor) baino azkarragoa izan
Adibideak:
Zu bildots orduko; ni ardi
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (ezer inoren) bildotsaren ama ez izan
Azalpena: inork egindakoa edo esandakoa ez izan
Adibideak:
Ori ez da gure bildotzain ama
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- bilduen banatzaile
Azalpena: gastatzaile
Adibideak:
Bildun banatzallea da ori.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- birika handi
Azalpena: lasai
Adibideak:
birika aundi!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: LASAITASUNA
Gazteleraz: panza en gloria
- bordak erre
Azalpena: inorekin haserretu
Adibideak:
Fite erre'ituzu bordak!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- bost oin lurretan gelditu
Azalpena: ehortzia izan
Adibideak:
munduko lur guziak aski ez, eta bost oñetan gelditu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- botaboleoak bota
Azalpena: gezurrak esan
Adibideak:
Botaboleo aundik botatzen ditu orrek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GEZURRA
Gazteleraz: contar trolas
- burro egin
Azalpena: biraoa bota
Adibideak:
Norbaitek burro egin dio
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- buru eman
Azalpena: amaitu
Adibideak:
Astea bear dute gauzak, asi gabe buru ematerik ez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AMAIERA
Gazteleraz: dar término
Frantsesez: mettre un point final
- burua lehengo lepotik ukan
Azalpena: iritziz edo ohituraz ez aldatu
Adibideak:
Arek ere lengo lepotik burua
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: IRMOTASUNA
- buruak (neure, heure, bere...) aldeko maingurik ez ukak
Azalpena: (norberarentzat) probetxua bilatu
Adibideak:
Eztu burutik maingurik bere aldeko
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (inoren) buruaren gainetik zopak jan
Azalpena: handiagoa izan
Adibideak:
Ire burua(ren) gañetik zopak yanen ttiet
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neure, heure, bere...) buruari harrika eman
Azalpena: norberaren kaltetan ari
Adibideak:
Zure buruari arrika ez eman
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: echar piedras a su propio tejado
- (neure, heure, bere...) buruko zorria ez ikusi
Azalpena: norberaren akatsak ez ikusi
Adibideak:
Gure buruko zorria ez ikusi
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: no ver la viga en el ojo propio
Frantsesez: ne pas voir une poutre dans son propre oeil
- bururik ez eta txapela nahi
Azalpena: ez dagokion maila hartu nahi
Adibideak:
Bururik ez ta txapela nai
HERRI MINTZOA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza III.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: HANDIKERIA
Frantsesez: vouloir voler avant d'avoir des ailes
- (inori) burutik behera kaka egin
Azalpena: trufatu
Adibideak:
gizon ustelari burutik bere kaka egiten diote guziek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: mear(le) al ojo
- burutik egon
Azalpena: zoroa izan
Adibideak:
Ez nago oraindik burutik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: faltar(le) un tornillo
Frantsesez: manquer d'une vis
- (inoren) burutik ibili
Azalpena: inoren agindupean egon
Adibideak:
Etxeko andrearen bururik dabillen etxea
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AGINTEA
- burutik maingua ez izan
Azalpena: azkarra izan
Adibideak:
Ba! ez duk burutik maingu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GAITASUNA
- (ezer) buruz gainetik atera
Azalpena: gehiegi ukan
Adibideak:
Egin bearra, buruz gañetik ateratzen da
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GEHIEGIA
- dagoenean dagoenekiko
Azalpena: faltsu
Adibideak:
dagonean dagonekiko da ori.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- demonio filda
Adibideak:
demonio filda alana!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- denetarako maratila ukan
Azalpena: larrialdi edo behar guztietarako irtenbideak ukan
Adibideak:
Denetarako bazeukek orrek maratilla
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: tener respuesta para todo
- deusetan ez hartu
Azalpena: ez estimatu
Adibideak:
osasune, galdu arte ez dugu deusetan artzen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: MESPREZUA
- (inorenak) egin
Azalpena: hil
Adibideak:
Neska zarra milindrin: orain iriak egin din
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: HERIOTZA
Frantsesez: avoir son compte
- (neure, neurean, heure heurean, bere berean...) egon
Azalpena: gaixo egon
Adibideak:
gizon ori zertan da "Bere berean dago"
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- eguraldi gorriak ikusi
Azalpena: sufritu
Adibideak:
Egueldi gorri-gorriak ikusi ziten
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: SUFRIMENDUA
Gazteleraz: pasarlas moradas
Frantsesez: en voir des vertes et des pas mûres
- elarretik atera eta sasian sartu
Azalpena: egoera edo lan gaitza utzi eta gaitzagoan sartu
Adibideak:
Elarretik atera ta sasiare sartu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neure, heure, bere...) eleketatik ez atera
Azalpena: setatsua izan
Adibideak:
Ori bere eleketatik ez da ateratzen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: SETAKERIA
Gazteleraz: no dar el brazo a torcer
- eltze anitzetako zalia izan
Azalpena: afera guztietan sartu
Adibideak:
ori eltze anitzetako zalie da.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: ser el perejil de todas las salsas
- (inoren) eltzeari esnea ez erion
Azalpena: zekena izan
Adibideak:
Orren eltziai esnia yariten ez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- enpo egin
Azalpena: bete
Adibideak:
Eguerdin naikoa, eta gauean enpo
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- eperra harrapatu
Azalpena: mozkortu
Adibideak:
A zer eperra arrapatu ziñun bart
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
Gazteleraz: agarrarse una mona
Frantsesez: prendre une cuite
- erauntsia pasatu eta guardasola atera
Azalpena: (ezertaz) beranduegi arduratu
Adibideak:
Erauntsia pasatu ta gavrdasola atera
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BERANDUA
- erbia azaldu
Azalpena: uste ez zena gertatu
Adibideak:
Gutxien uste denian azaltzen da erbie
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: saltar la liebre
- erbia pasatu eta lazoa paratu
Azalpena: ezertaz beranduegi arduratu
Adibideak:
Erbie pasatu ta lazoa paratu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BERANDUA
- erosi bezala saldu
Azalpena: entzun bezala esan
Adibideak:
Erosi bezala saltzen dut
HERRI MINTZOA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza III.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- erraiak puskatu
Azalpena: jo
Adibideak:
Erraiek puskatuko dizkiet!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- erribera txarra ez eduki
Azalpena: aberatsa izan
Adibideak:
Ez dauke erribera txarra
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ABERASTASUNA
- esker txar
Azalpena: eskergabetasun
Adibideak:
Pixkei esker txarra ematen dionak, ez du asko izaten.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- eskuartea eduki
Azalpena: aberatsa izan
Adibideak:
Eskuarte pixkoat badauke
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neure, heure, bere...) eskuko
Azalpena: (neure, heure, bere...) arduerapean
Adibideak:
Bebiltz bere eskuko!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: a (mi, tu, su...) cargo
Frantsesez: à sa charge
- (neureak, heureak, bereak...) eta asto beltzarenak aditu
Azalpena: egia latzak entzun
Adibideak:
a(d)itu ditik gaur beriak eta asto beltzarenak
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neureak, heureak, bereak...) eta asto beltzarenak hartu
Azalpena: jipoitua izan
Adibideak:
artuko(d)ituk iri(a)k eta asto beltxarenak
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neurak, heureak, bereak...) eta asto zaharrarenak
Azalpena: egundokoak
Adibideak:
bereak eta asto zarrarenak erran ditio.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neureak, heureak, bereak...) eta asto zaharrarenak esan
Azalpena: egia latzak esan
Adibideak:
Bereak eta asto zarrarenak erran ditio
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: cantar las cuarenta
- (neurak, heureak, bereak...) eta beste batenak
Azalpena: egundokoak
Adibideak:
bereak eta beraze batenak aitu ttu.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neurak, heureak, bereak...) eta gaine
Azalpena: egundokoak
Adibideak:
bereak eta gaiñe aittu dizkik.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neure, heure, bere...) etxea aitzurtu
Azalpena: norberaren buruaren kaltetan ari
Adibideak:
bertze lanik etzuenak, bere etxea aitxur
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: echar piedras a su propio tejado
- etxea bete kaiku eta behia eltzera jetzi
Azalpena: alferra izan
Adibideak:
Etxea bete kaiku, ta eltzera beia yeisten
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neure, heure, bere...) etxea harrikatu
Azalpena: norberaren kaltean ari
Adibideak:
Orrek ez du bere etxea arrikatuko
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: echar piedras a su propio tejado
- (inoren) etxean petiri sartu
Azalpena: gosetea heldu
Adibideak:
Gure etxean Pittiri sartu da
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- etxeko andreak eskatu baino makurragoa izan
Azalpena: oso makurra izan
Adibideak:
Etxeko andriak eskatu baño makurrago
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- euliak (inoren) izipuaz garbitu
Azalpena: besteren lanaz profitatu
Adibideak:
Besteen ixipuz garbitu nai dittu uli(a)k
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- euliak baino fundamentu gehiago ez ukan
Azalpena: axolagabea izan
Adibideak:
Orrek ez dik euliak baño fundamentu gei(ag)o
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AXOLA
- euliak besteren isatsarekin kendu
Azalpena: lan gaitzak besteri eragin
Adibideak:
Bertzen isatsakin euliak kendu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- eulikeriatan egon
Azalpena: alferkeriatan egon
Adibideak:
Ulikerietan egon
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ALFERKERIA
Gazteleraz: estar cazando moscas
Frantsesez: bayer aux corneilles
- ez bat eta ez bi
Azalpena: ezustean
Adibideak:
ez bat eta ez bi
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: EZUSTEA
Frantsesez: de but en blanc
- ez buru eta ez buztan gelditu
Azalpena: ezer gabe gelditu
Adibideak:
orregatik gelditu ziren ez buru ta ez buztan
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ez hauts eta ez ikatz izan
Azalpena: karakter zehatzik ez ukan
Adibideak:
Ez auts eta ez ikatz, idurie
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: no ser ni chicha ni limonada
- ez hauts eta ez izotz izan
Azalpena: karakter zehatzik ez ukan
Adibideak:
Ez auts eta ez izotz!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: no ser ni chicha ni limonada
- ez hautsi eta ez urratu
Azalpena: zalantzan
Adibideak:
ez autsi ta ez urratu dago.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZALANTZA
- ez hil (eta) ez bizi
Azalpena: hil hurran
Adibideak:
Nola dago? -Ez il, ta ez bizi.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ez jainko etra ez lur gelditu
Azalpena: ezer gabe gelditu
Adibideak:
ez jainko t'ez lur
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ez joan ez etorri
Azalpena: zalantza
Adibideak:
ez yoan t'ez etorri.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ez urratu eta ez josi
Azalpena: zalantzan
Adibideak:
ez urratu ta ez yosi.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZALANTZA
- ez zeru ez lur gelditu
Azalpena: ezer gabe gelditu
Adibideak:
oraintxe gelditu naiz ez zeru ta ez lur
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: estar a la cuarta pregunta
- ezkaratza laiatu
Azalpena: zentzurik gabeko gauzak egin
Adibideak:
Non egiñik ez zuenak, eskaratza laiatzen asi omen zen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZENTZUA
- ezkurra zein haritzi darion jakin
Azalpena: beti onenera jo
Adibideak:
Badakik bai zein aritzei darion ezkurre
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ezkurrako zalkorra baino gegiago ez hazi
Azalpena: batere ez hazi
Adibideak:
Ezkurreko xalkorra baño geiago ez aiz azitzen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (inori) frenoak hartu
Azalpena: inorekin kontuz ibili
Adibideak:
maiz frenoak artu bear zaizkio
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- galdu-gorde handirik ez jokatu
Azalpena: dirurik ez ukan
Adibideak:
Galdu-gorde aundirik ez du jokatuko
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: POBRETASUNA
- gatza sutan bezala irakiten jarri
Azalpena: haserretu
Adibideak:
Gatza suen bezala, irakiten yarri da
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Frantsesez: monter comme une soupe au lait
- gaztain mustrika
Azalpena: mozkor
Adibideak:
a zer gaztain-mustrike daukezun. ,
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- gaztainak eltzetik aterra
Azalpena: lan gaitzena egin
Adibideak:
Orrek gaztañek atrako ttik eltzetik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: sacar las castañas del fuego
Frantsesez: tirer les marrons du feu
- gibel handi
Azalpena: lasai
Adibideak:
Zein gibel-aundia aizen!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: LASAITASUNA
Gazteleraz: panza en gloria
- gibelean harri asko ez ukan
Azalpena: osasun ona ukan
Adibideak:
Gibelean eztik arri asko
HERRI MINTZOA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza III.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neure, heure, bere...) gogotik atera
Azalpena: haserretu
Adibideak:
Orduntxe nere gogotik atera nintzen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: salirse de sus casillas
Frantsesez: sortir de ses gonds
- goian zerua eta behean lurra gelditu / ukan / besterik ez ukan
Azalpena: ezer gabe egon
Adibideak:
goian zerue ta beian lurre
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- goiti eta beheiti
Azalpena: alde guztietatik
Adibideak:
aberatsa izan banintz Don Tío Paco: ta pobrea naizelako, herrero: ta herrero goiti ta beiti.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- gorpuzgile
Azalpena: apainzale
Adibideak:
gizon gorpuzgillea, lan zuri.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- gorriak ikusi
Azalpena: sufritu
Adibideak:
Gorrik ikusi bearra aiz!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: pasarlas moradas
Frantsesez: en voir des vertes et des pas mûres
- (inor) goza-mizkek galdu
Azalpena: inor bizimodu lasaiak galdu
Adibideak:
Goza-mizkek galduik daukie
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- haizeak saldu
Azalpena: beldur arazi
Adibideak:
aizik saldu zittioin
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BELDURRA
- haizeak saldurik
Azalpena: ikaraturik
Adibideak:
aizik salduik joan da.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BELDURRA
- handi nahi eta galtza zahar izan
Azalpena: hantustean bizi
Adibideak:
Aundi nai, eta galtza zar
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- har (ezak/n, ezazu, dezala...) hori lepotik
Adibideak:
orain ar zak ori lepotik!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- hari oneko egurra
Azalpena: ironiaz, egoskorra
Adibideak:
ari oneko egurre dok ori, beretik ateratzeko!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- hari oneko ez izan
Azalpena: gaiztoa izan
Adibideak:
Ez da ari onekoa gizon ori
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: no ser trigo limpio
- (neure, heure, bere...) hariari eutsi
Azalpena: norberaren alde ari
Adibideak:
Bere ariari eutsiko ziok orrek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
HERRI MINTZOA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza III.
Gazteleraz: arrimar el ascua a su sardina
Frantsesez: prêcher pour son saint
- haril oneko
Azalpena: lasai
Adibideak:
ez da aril onekoa.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- haril txarra ukan
Azalpena: ezin geldirik egon
Adibideak:
Arille txarra du
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- harrapa (ezak/n, dezala, ezazu...) Teileriko langa
Azalpena: harridurazko esaldia, gu baino arinago doan edo pizkoarragoa dena miretsiz
Adibideak:
Orain arrapa zak telleriko langa.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- harrapatuko duk/n zangotik
Azalpena: harridurazko esaldi ironikoa, gu baino arinago doan edo pizkoarragoa dena miretsiz
Adibideak:
arpatuko'uk ori zangotik.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: échale guindas
- hatsa atera
Azalpena: hil
Adibideak:
Zer da iltzia? Atsa ateratzia
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: HERIOTZA
Frantsesez: tourner de l'oeil
- hatsa ere gezurra ukan
Azalpena: gezurtia izan
Adibideak:
Atsa ere gezurrra du
HERRI MINTZOA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza III.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GEZURRA
- haurrak besteren etxean hazi
Azalpena: nekeak besteri utzi
Adibideak:
Besteran etxean beraz azitzen di©e aurrak
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- hautsi osorik ez ukan
Azalpena: soluziorik ez ukan
Adibideak:
Orrek ez du ausiosorik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- hautsi-urratuak egin
Azalpena: lana amaitu
Adibideak:
Laster egingo ttik orrek autsi-urratuak
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AMAIERA / LANA
- hegalik gabe hegatu nahi
Azalpena: ez dagokion malla hartu nahi
Adibideak:
Egalik gabe egatu nai
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: HANDIKERIA
Frantsesez: vouloir voler avant d'avoir des ailes
- herio suhar
Azalpena: fite / gogotik
Adibideak:
erio suar yoan da.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AHALEGINA / ARINTASUNA / / SUHARRA
Gazteleraz: como alma que lleva el diablo
- herio suharrean
Azalpena: fite / gogotik
Adibideak:
eriosuarrean joan da.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AHALEGINA / SUHARRA
Gazteleraz: como alma que lleva el diablo
- hezur nagusiko mina ukan
Azalpena: alferra izan
Adibideak:
Ezur nausiko miñe du alperrak
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ALFERKERIA
- hezurrak mami bihurtu arte jo
Azalpena: jo
Adibideak:
Ezurrek mami bihurtu arte joko aut!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- hil eta gero zopak ahora eman
Azalpena: ezertaz beranduegi arduratu
Adibideak:
Il ta ondorian, zopak agora
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BERANDUA
- hilak pizteko moduko
Azalpena: eder
Adibideak:
illak piztutzeko modukoa zegok.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: EDERTASUNA
- hilak piztu
Azalpena: azkarra izan
Adibideak:
Illek piztuko ttik orrek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- hitz beste(a) egin
Azalpena: solasean, gaiaz aldatu
Adibideak:
Itz-bestea egin ta utzi nau
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- hitza ahotik atera baino lehen mihiari bi buelta eman
Azalpena: hitz egiterako pentsatu
Adibideak:
Itze agotik (aotik)at(e)m baño len, bi buelta emazkiok miiari
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- hitzak datozen bidean itzuli
Azalpena: hitz egin zaion era berean erantzun
Adibideak:
Seme, itz guziak datozen bidean ez itzuli
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- hitzak merke ukan
Azalpena: hiztuna izan
Adibideak:
Itzak merke, ta poltsan diru gutxi
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BERRITSUKERIA
- hogeita hamaika eskutik egin
Azalpena: azken orduko arma izkutu batez baliatu
Adibideak:
Ogeita amika eskutik egin dio
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- hogeitamarreko ederra ukan
Azalpena: bazkari ona egin
Adibideak:
ogeitaamarreko ederra izan degu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- hondo gabeko estea ukan
Azalpena: jatuna izan
Adibideak:
Aurrak ondo gabeko estea du
HERRI MINTZOA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza III.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: JATEA
- hontza putza baino harroagoa(k)
Azalpena: harroa(k)
Adibideak:
ontza-putza baño arroagoa.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: HARROKERIA
Frantsesez: fier comme un paon
- hontzak biligarroari buruhandi esatea
Azalpena: norberaren akatsak besteri egoztea
Adibideak:
huntzak biligarruari: buru haundi!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Frantsesez: c'est la poêle qui se moque du chaudron
- hortzik ez eta intxaurrak ukan
Azalpena: ez dagokiona ukan
Adibideak:
jateko ortzik ez duenak, iltxaurrek izaten ttik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- idiak behar eta zintzarriak erosi
Azalpena: funtsezkoaz baino axalekoaz arduratu
Adibideak:
Idiak bear eta zintzarriak erosi
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ikazkinarekin beltz, errotazainarekin zuri
Azalpena: faltsuki
Adibideak:
ikazkiñarekin beltz, errotazaiñarekin xuri.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: al sol que más calienta
- ikusi eta itsu egin
Azalpena: ez ikusi egin
Adibideak:
Ikusi ta itsu egin
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: HASERREA
- indarra sudurpean ukan
Azalpena: hitzez ausarta izan
Adibideak:
Sudurpian bai zuk idarra!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: írse(le) la fuerza por la boca
- inku-manku ibili
Azalpena: okerka ibili
Adibideak:
Or dabil inku-manku
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: OKERKERIA
- irabaziak laratzak eraman
Azalpena: irabazitakoa jakian gastatu
Adibideak:
Gure irabazi guzik, laratzak eramaten dizkigu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ispilua berotu arte aurrean egon
Azalpena: ispilu aurrean denbora asko pasa
Adibideak:
Oraingo neskak ispillua berotu arte egoten dira aurrean
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- itsua argitu
Azalpena: jendea ernarazi
Adibideak:
Itsua argituko du orrek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: despertar muertos
- itsuaurreko
Azalpena: itsuen gidari eta morroi den mutil
Adibideak:
a ze itxuarrekoa ori!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- iturri txarra ez ukan
Azalpena: irabazbide ona ukan
Adibideak:
Ez du orrek iturri txarra!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- itxuraren kontrako
Azalpena: itsusi
Adibideak:
itxuran kontrako apo saltaría.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ixurkia alde ukan
Azalpena: zirkunstantziak alde ukan
Adibideak:
Xurkia alde dute
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: ir viento en popa
Frantsesez: avoir le vent en poupe
- (inori) jenioa aitzurrak eta palak kendu
Azalpena: hil artean ez aldatu
Adibideak:
Arri jenioa kenduko ziok aitzurrak eta palak
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: IRMOTASUNA
- jo eta ke(a)
Azalpena: eginahalean
Adibideak:
jo ta ke asten da, baño gero a(g)otz-galda.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AHALEGINA
- kale parrandan ibili
Azalpena: festan ibili
Adibideak:
Kale-parrandan ibiltzeko ederra ori!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- kandelarik ez jaso
Azalpena: entzundakoa norberarentzat ez hartu
Adibideak:
Kulpa gabia penaz egongo da akaso kofradian ez denak ez kandelaik jaso
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- kaskinak eman
Azalpena: laineza eman
Adibideak:
Norpaittek kaskiñek eman ttio
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- kea asmatu
Azalpena: ustez gauza handiak egin
Adibideak:
Zuk ez duzu kia asmatuko, ez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: inventar la pólvora
Frantsesez: inventer la poudre
- kea ateratzen ere ez utzi
Azalpena: zekena izan
Adibideak:
Etxe ontako andreak ez du etxaminetik kea ere utzi nai at(e)ratzen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZEKENKERIA
- kirikaka ibili
Azalpena: ezkutuka ibili
Adibideak:
Eguzkia kirikaka dabil
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- kolkoan daukana besteri eman
Azalpena: norberaren erruak besteri egotzi
Adibideak:
Orixe duk ba kolkoan daukena besteri ematea
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- kolkoan opila ukan
Azalpena: asmo izkuturen bat ukan
Adibideak:
Baztandarrak itzek eder, baño opille kolkoan
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: MALTZURKERIA
- kontu(a)(k) atera
Azalpena: pentsatu
Adibideak:
Bakotxek bere etxetik atera bitza kontuak
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GOGOETA
Gazteleraz: sacar cuentas
- kopetan zazpi azal ukan
Azalpena: lotsagabea izan
Adibideak:
Zazpi azal ditu kopetan
HERRI MINTZOA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza III.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: LOTSAGABEKERIA
Gazteleraz: tener cara
- korapilo (hau, hori, hura...) (neure, heure, bere...) galtza kordak ukan
Azalpena: probema (hau, hori, hura...) ukan
Adibideak:
Zure galtza-kordak izain du korapillo ori
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- kristorenak aditu / esan
Azalpena: egia latzak entzun
Adibideak:
Kristoonak aittuko dizkik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- kristorenak hartu
Azalpena: jipoitua izan
Adibideak:
kristoonak artuko ttuk
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- kuli-mulike ibili
Azalpena: arretarik gabe ari
Adibideak:
Kuli-mulike zabiltzate?
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (inoren) labanak bi aho ukan
Azalpena: behin alde batera eta bestean bestera jo
Adibideak:
Orren labanak ere ba'itu bi ago(ao)
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- labearen gainean ukan
Azalpena: aberatsa izan
Adibideak:
Ez dute beti labean gañean
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ABERASTASUNA
- lan zuri
Azalpena: alfer
Adibideak:
gizon gorputzgillea, lan zuri.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ALFERKERIA
- larrabidea eraman
Azalpena: bidaiatu
Adibideak:
Larrabide ederra eraman zun
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- larrutik pagatu
Azalpena: asko kosta
Adibideak:
Larrutik pagatuko dik orain
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: pagar caro
- leher egin
Azalpena: nekatu
Adibideak:
Ler egiñik nago
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: NEKEA
- leizea baino ilunago egon
Azalpena: oso ilun egon
Adibideak:
Lezia baño illunago dago
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ILUNTASUNA
- lepotik egon
Azalpena: zoroa izan
Adibideak:
Lepotik ziok ori
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: EROMENA
- letro ari
Azalpena: euri asko egin
Adibideak:
Letro ari du. Euria jasa jasaren ondotik ari du
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: llover a cántaros
Frantsesez: pleuvoir des hallebardes
- lihoarenak adina hartu
Azalpena: jipoitua izan
Adibideak:
lioanak añe artuko ttuk
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: JIPOIA
- litxu (hau, hori, hura...) (inoren) baratzakoa ez izan
Azalpena: inork egindakoa edo esandakoa ez izan
Adibideak:
Litxu ori ezta zure baratzan jaioa
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: no ser de (su) cosecha
Frantsesez: n'être pas (quelque chose) de sa fabrique
- lo arma
Azalpena: lo lasai
Adibideak:
Loik ez du egin, lo-arma bakarrik.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: LOA
- lokatza nahaste
Azalpena: istilu
Adibideak:
A zer lokatza-nastea eldu den!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ISTILUA
- lurra baino faltsuagoa izan
Azalpena: oso faltsua izan
Adibideak:
Lurra baño falsuagoa aiz
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: FALTSUKERIA
- lurra baino ustelagoa izan
Azalpena: oso ustela izan
Adibideak:
Aitzeki-maitzeki, lurre baño ustealgoa aiz i.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (inori) mahaipetik txistu egin
Azalpena: otordura berandu etorria salatu
Adibideak:
Maipetik xuxtu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (inon) makil hautsiarekin sartu
Azalpena: norberaren ahalmenez gaineko eginkizunetan sartu
Adibideak:
Makil autsiekin oien tartean ez sartu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- mal fin egin
Azalpena: ondorio txarrak gertatu
Adibideak:
Falso zikiñek mal fin egin beauzie
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- mandoa saldu eta satoa erosi
Azalpena: negozio txarra egin
Adibideak:
Mandoa saldu ta astoa erosi
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (ezer) mendiko otsoari ere ez nahi
Azalpena: inori ez opa
Adibideak:
Mendiko otsoari're ez nioke nai gaitz ori
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- mihi altzairatua ukan
Azalpena: hiztun zorrotza izan
Adibideak:
Orrek mii altzairetue du
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- mihia bere lekuan ukan
Azalpena: hiztun egokia izan
Adibideak:
Orrek miie ere lekuen du
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- mihian herdoilik ez ukan
Azalpena: pentsatzen dena garbi esan
Adibideak:
Eztu miian erdoirik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ESATEA
Gazteleraz: no tener pelos en la lengua
Frantsesez: n'avoir pas la langue à la poche
- (inoren) mihitik galdu
Azalpena: inoren esanengatik galdu
Adibideak:
Ori ez da bere miitik galduko
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- mingainean haririk ez ukan
Azalpena: pentsatzen dena garbi esan
Adibideak:
Mingañean ez du aririk
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: no tener pelos en la lengua
Frantsesez: n'avoir pas la langue à la poche
- mingainpean haririk ez ukan
Azalpena: pentsatzen dena garbi esa n
Adibideak:
Bai, ez du mingainpian aririk
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: no tener pelos en la lengua
Frantsesez: n'avoir pas la langue à la poche
- mokoka ari
Azalpena: erriertan ari
Adibideak:
Ama lapurra, beste andre batekin mokoka ari zelarik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: HASERREA
- (inori) muinak jan
Azalpena: zorarazi
Adibideak:
Muñek jan ttio
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- mukirik ez eta painueloa ukan
Azalpena: ez dagokiona ukan
Adibideak:
Muki(r)ik ez ta pañuloa
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- mullo utzi
Azalpena: baztertu
Adibideak:
Ori mullo utzirik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- munduko marmariak (inor) otso egin
Azalpena: gaizto fama ukan
Adibideak:
Munduko marmariak bein otso egiten duena otso galditzen da
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- musu truke
Azalpena: ordainik gabe
Adibideak:
musu-truke ez du iñork irabazten.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Frantsesez: pour rien
- (ezer) negarrez bildu eta barrez joan
Azalpena: nekez lortutakoa erraz galdu
Adibideak:
Negarrez bildu, ta parrez joan
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- negarrez bildu eta farrez jan
Azalpena: nekez lortukoa erraz galdu
Adibideak:
Negarrez bildu eta farrez jan egiten ditu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neure, heure, bere...) neurriko zapata
Azalpena: (inor) zuhurtzian edo gaiztakerian gaindituko duen pertsona
Adibideak:
bere neurriko zapatarik gabe ez da iñor.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: la horma de (mi, tu, su...) zapato
- (neure, heure, bere...) neurriko zapata harrapatu
Azalpena: merezitako jipoia hartu
Adibideak:
Ik ere errapatuko duk leurriko zapata
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: encontrar la horma de su zapato
- neurriko zapata topatu
Azalpena: nor beraren gisakoa topatu
Adibideak:
Ago, ago, ice laurriko zapata topatuko duk ik ere
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ANTZA
Gazteleraz: encontrar la horma de su zapato
- nola edo hala
Azalpena: nolabait
Adibideak:
nola edo ala al dukena egin zak.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: NOLABAIT
- nondik edo handik
Azalpena: nonbaitetik
Adibideak:
bizi dena, nondik edo andik agertzen da.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BAKANTASUNA
- odola burura ez igan
Azalpena: lasaia izan
Adibideak:
Odola ez zaio burura iyeinen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- odolak ez galdu
Azalpena: lasaia izan
Adibideak:
Odolak etzaizkio galduko estutu-ta
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neure, heure, bere...) ogitik zopak egin
Azalpena: jatekoa nork berak irabazi
Adibideak:
Bere ogitik ezta asi zopak egiten
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- oiloa irabazi eta kapoia galdu
Azalpena: negozio txarra egin
Adibideak:
Olloa irabazi, ta kapona galdu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- oinazturak hartzen
Azalpena: fite
Adibideak:
oñazturek artzen joan da.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ARINTASUNA
Gazteleraz: echando chispas
- oinezkorik nahi ez eta zaldizkorik ez ukan
Azalpena: onenaren zain ezer gabe gelditu
Adibideak:
Oñezkorik nai ez ta zaldizkorik izan ez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (inoren) onak eta hain onak egin
Azalpena: zorigaitzak jo
Adibideak:
Nere onak eta ain onak egin dire
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZORIGAITZA
- (neure, heure, bere...) onetatik atera
Azalpena: haserretu
Adibideak:
Nor bere onetatik aterazi
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: salirse de sus casillas
Frantsesez: sortir de ses gonds
- onez onean
Azalpena: onean
Adibideak:
Pistia ere, onez onean eskura.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ONTASUNA
Gazteleraz: a buenas
Frantsesez: à l'amiable
- ordainez, oilasko
Adibideak:
Ordañez, ollasko.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- orratz baten galdu gorderik ez izan
Azalpena: ezer ez gertatu
Adibideak:
Orratz baten galdu-gorde(r)ik ez, eta berriketa franko
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ortxopoloetako hotzik ez eraman
Azalpena: alde egin
Adibideak:
Ortxopolotako otzik ez zeraman
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Frantsesez: ficher le camp
- osaba tomasek eman
Azalpena: ustegabean eskuratu
Adibideak:
Osaba Tomasek eman ezkero egingo luke
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: caerle del cielo
- ostatuko kontuak
Azalpena: gezurrezko ipuinak
Adibideak:
ostatuko kontuak dire oiek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GEZURRA
- otsokolpean
Azalpena: presaka eta trakeski
Adibideak:
otsokolpean egiten den lanak, ez du balio.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: PRESA
- paperak erre
Azalpena: haserretu
Adibideak:
Fitte erre tik horrek paperak
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- pareta gaineko oilarra
Azalpena: harroa
Adibideak:
pareta gañeko ollarra
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- pastakorik nahi ez, eta silakorik ez ailegatu
Azalpena: onenaren zain ezer gabe gelditu
Adibideak:
pastakorik (astorik) nahi ez, eta sillekorik (zaldirik) allaatu ez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- perretxikoa harrapatu
Azalpena: mozkortu
Adibideak:
Bart a ze perretxikua arrapatu zinuen!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
Gazteleraz: agarrarse una mona
Frantsesez: prendre une cuite
- petoa eman
Azalpena: kalte egin
Adibideak:
Peto gogorra eman diote
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (inoren) pezetak bost balio
Azalpena: aberatsa izan
Adibideak:
Nere pez(e)tak bost balio ttik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ABERASTASUNA
Frantsesez: avoir les poches bien pleines
- pika bezain ergela izan
Azalpena: ergela izan
Adibideak:
Pika bezain ergela
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ERGELKERIA
- pikoka ari
Azalpena: erriertan ari
Adibideak:
Pikoka ari ziren
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- pikuetara (bidali)
Azalpena: solasa edo harremanak haserrez hautsi
Adibideak:
Oa emendik pikuetara
HERRI MINTZOA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza III.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: mandar a paseo
Frantsesez: envoyer balader
- piru bat ere ez ukan
Azalpena: pobrea izan
Adibideak:
Ezta piru(b)at ere ez dut
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: no tener ni un céntimo
Frantsesez: n'avoir pas un sou
- poltsako odolak ez irakin
Azalpena: lasaia izan
Adibideak:
Poltxako odolak irakiñen dik iri
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: LASAITASUNA
- poltsan erreal bat baino gehiago ez hazi
Azalpena: batere ez hazi
Adibideak:
Poltsan erreal bat baño geiago ez zaigu azitzen umea
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- porron ederra izan
Azalpena: berritsua izan
Adibideak:
Porron ederra izan
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- putza izan ez eta puzkerra izan nahi
Azalpena: azaleko gauzekin ez konformatu
Adibideak:
Putze izan, eta puzkarra nai
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- puzkerra burduntzian sartzen jakin
Azalpena: trebetasun handiak ukan
Adibideak:
Daki(e)nak daki puzkarra burruntzi(a)n sartzen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
HERRI MINTZOA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza III.
- puzkerra gerrenean sartu
Azalpena: trebetasun handiak ukan
Adibideak:
Dezakenak dezake puzkerra gerrenain sartu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- sagar ustel
Azalpena: txar
Adibideak:
itxuraz ona, ta sagar ustela.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (neure, heure, bere...) saindua alabatu
Azalpena: norberaren alde ari
Adibideak:
Bakoitzek bere sandua alaba(tzen)
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: arrimar el ascua a su sardina
Frantsesez: prêcher pour son saint
- sakelako odolak ez irakin
Azalpena: lasaia izan
Adibideak:
Ez dio sakeleko odolak irakiñen, ez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- sala bat hutsa ukan
Azalpena: zoroa izan
Adibideak:
Sala bat utse du
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: EROMENA
Gazteleraz: faltar(le) un tornillo
Frantsesez: manquer d'une vis
- sasi guztien azpitik eta hodei guztien gainetik
Azalpena: ork ez dakielarik nola
Adibideak:
sasi guzien azpitik eta odei guzien gañetik etorri al zera?
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- sasi tipitik atera eta handian sartu
Azalpena: egoera edo lan gaitza utzi eta gaitzagoan sartu
Adibideak:
Sasi txikitik atera aundian sartu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- sasian eskritura egin eta plazara atera
Azalpena: maltzurra izan
Adibideak:
Sasin eskriture egin ta plazara ateratzeko ona duk ori
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- sasitik atera eta lahar tartean sartu
Azalpena: egoera edo lan gaitza utzi eta gaitzagoan sartu
Adibideak:
Sasitik atera eta lar tartean sartu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- sasitik atera ta txaparrean sartu
Azalpena: egoera edo lan gaitza utzi eta gaitzagoan sartu
Adibideak:
Sasitik atera ta txaparrean sartu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- segurutik jokatu
Azalpena: arriskuan ez jarri
Adibideak:
Beti segurotik yokatzen da ori
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- sendalaian ibili
Azalpena: eztabaidan ari
Adibideak:
Alkarren sendalaian dabiltz
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- senper gaiztoa ikusi
Azalpena: sufritu
Adibideak:
Senper gaiztoa ikusi bearra aiz
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: SUFRIMENDUA
Gazteleraz: pasarlas moradas
Frantsesez: en voir des vertes et des pas mûres
- senperrak ikusi
Azalpena: sufritu
Adibideak:
Senperrak ikusi ditu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: LARRITASUNA / SUFRIMENDUA
Gazteleraz: pasarlas moradas
Frantsesez: en voir des vertes et des pas mûres
- silapeko katua izan
Azalpena: losinkaria izan
Adibideak:
silapeko (sillapeko) katua da ori
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- sudurretatik ahora ez eduki
Azalpena: isilean ez gorde
Adibideak:
Sudurretik agora ez daki idukitzen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BERRITSUKERIA
- sudurretik ahorainoko astirik ez ukan
Azalpena: isilean ezin gorde
Adibideak:
Ez du sudurretik aborañoko astirik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BERRITSUKERIA
- tarranta ederra eduki
Azalpena: ozenki eta oihuka hitz egin
Adibideak:
Tarranta ederra dauke orrek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- taxu eman
Azalpena: igarri
Adibideak:
Taxo eman dio
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: IGARTZEA
- (ezertarako) tinke egon
Azalpena: zalantzan egon
Adibideak:
Ateratzeko tinke egon nintzen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZALANTZA
- tipula tristura
Azalpena: gezurrezko lantua
Adibideak:
tipule tristure.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- trapu zikinak eguzkitara atera
Azalpena: gordeko akatsak erakutsi
Adibideak:
Ordun atera zituen trapu zikiñek eguzkitara
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: sacar a relucir los trapos sucios
- tutulua dantzatu
Azalpena: trufagaitza izan
Adibideak:
Tutulue dantzatuko dik orrek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GAITASUNA
- txalainkirten
Azalpena: baliorik gabeko pertsona
Adibideak:
Berezkoa, txalain-kirtena.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BALIOA
- txantxangorriak baino buru gehiago ez ukan
Azalpena: zentzugabea izan
Adibideak:
Txantxangorriak baño buru geiago eztik orrek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZENTZUA
- txantxaria baino gehiago ez gelditu
Azalpena: mugikorra izan
Adibideak:
txantxarie baño geiago ez da gelditzen
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- txapel batez bi buru estali
Azalpena: gauza bateraezinak egin
Adibideak:
Zapel batekin bi buru ezin estali
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Gazteleraz: servir a Dios y al diablo
Frantsesez: être au four et au moulin
- txelaturik egon
Azalpena: zeharo bustia egon
Adibideak:
Txelatuik nago
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BUSTIA
- txepetxak adina bururik ez ukan
Azalpena: zentzugabea izan
Adibideak:
Txepetxak añe buruik ez du orrek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZENTZUA
- txoriburu
Azalpena: txolin
Adibideak:
buru txar, txoriburu!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZENTZUA
Gazteleraz: cabeza de chorlito
Frantsesez: tête frêlée
- txotxik ez jaso
Azalpena: jokoan ezer ez irabazi
Adibideak:
txotxik ez dut jaso
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ur hotzez erre
Azalpena: eskarmentua hartu
Adibideak:
Ur otzez errerik dago
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- ur joanari presa egin
Azalpena: ezertaz beranduegi arduratu
Adibideak:
Ur yoanari ez egin presik
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BERANDUA
- ura joan ondoan presa egin
Azalpena: ezertaz beranduegi arduratu
Adibideak:
ura yoan ondotik egin presa
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BERANDUA
- urkabean dagoena ikaratu
Azalpena: (ezer, inor) beldurgarria izan
Adibideak:
Urkabean zegona ikaratu emen zu(e)n
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BELDURRA
- usoak joan eta sareak hedatu
Azalpena: ezertaz beranduegi arduratu
Adibideak:
Usuak gan, ta sariak eda
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BERANDUA
- xardoki merke
Azalpena: berritsu
Adibideak:
xardoki-merke.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BERRITSUKERIA
Gazteleraz: boquirroto
Frantsesez: franche caillette
- zakarditik atera eta sasian sartu
Azalpena: egoera edo lan gaitza utzi eta gaitzagoan sartu
Adibideak:
Zakarditik atera, eta sasi(a)n sartu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ZORIGAITZA
- zakur isilen antzekoa izan
Azalpena: kaltea izkutuan egiten duena izan
Adibideak:
Ori, zakur ixillen antzekoa duk
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: ISILTASUNA
- (inor) zakur salatia izan
Azalpena: berritsua izan
Adibideak:
Zakur salatie da ori
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: BERRITSUKERIA
- zakurarren maingia!
Adibideak:
zer du ez etortzeko! -zer duen! zakurraren maingia.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- zakurraren biolina (hiretzat, zuretzat...)
Azalpena: solasa edo harremanak haserrez hautsi
Adibideak:
Zakurraren biguliñe iretzat
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- zakurraren biolina!
Adibideak:
zakurreen biguliñe!
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: EZETZA
Gazteleraz: ¡y un jamón con chorreras!
- zangotik ez erori
Azalpena: azkarra izan
Adibideak:
Ez da ori zangotik eroriko
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GAITASUNA
- (inorengatik) zapata pare gutxi urratu
Azalpena: ez lagundu
Adibideak:
Ik besterangatik zapata-pare gutxi urratuko dituk
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- zapatadunik nahi ez eta zaldunik ez ukan
Azalpena: onenaren zain ezer gabe gelditu
Adibideak:
Zapatadunik nai ez, ta zaldunik izan ez
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- zartagina eskutik ukan
Azalpena: agindu
Adibideak:
Zartagie eskutik dauke
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AGINTEA
Gazteleraz: tener la sartén por el mango
Frantsesez: tenir la queue de la poêle
- zartaginak pertzari ipurbeltz esatea
Azalpena: norberaren akatsak besteri egoztea
Adibideak:
bera dana bestei; zartagi zarrak pertzari: ipur-beltz.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AKATSA
Frantsesez: c'est la poêle qui se moque du chaudron
- zeinek lehenka
Azalpena: lehian
Adibideak:
zeñek lenka ibilli bear lanerako.
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Frantsesez: à qui mieux mieux
- zelemon egitera jarri
Azalpena: lotsagabea izan
Adibideak:
Zelemon egitera jarriko litzake ori
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- zentzuan ez sartu
Azalpena: zoroa izan
Adibideak:
Sekule ez aiz zentzuen sartuko
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: EROMENA
- zepelina harrapatu
Azalpena: mozkortu
Adibideak:
Zepelina arrapatu
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
Gazteleraz: agarrarse una mona
Frantsesez: prendre une cuite
- zin gorria emanarazi
Azalpena: zeharo nekarazi
Adibideak:
Zin gorrie emanarazi dit
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- (inori) zite gaiztoa eduki
Azalpena: gorrotatu
Adibideak:
Zite gaiztoa ziok
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GORROTOA
- zorria baino pobreagoa izan
Azalpena: pobrea izan
Adibideak:
Zorria bano pobreago
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- zozoak beleari ipurbeltz esatea
Azalpena: norberaren akatsak besteri egoztea
Adibideak:
xoxoak beleri: epur beltz
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: AKATSA / NORBERARENAK BESTETARATZEA
Frantsesez: c'est la poêle qui se moque du chaudron
- zulo guztien petatxuak ukan
Azalpena: larrialdi edo behar guztietarako irtenbideak ukan
Adibideak:
Zilo guzien petatxuek ba'itu orrek
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Kontzeptuak: GAITASUNA
Gazteleraz: tener respuesta para todo
- zuri eta beltzak aditu
Azalpena: merezia aditu
Adibideak:
Xuri ta beltxak aitu tu (ditu)
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- zurian beltza ageri
Azalpena: egia azaldu
Adibideak:
Txurian beltxa agertuko ez balitz
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
- zurian beltza jarri
Azalpena: idatzi
Adibideak:
Zuri(a)n beltza yarri ezkeroz, an gelditzen da
HERRI MINTZOA
Intza, D. Naparroako euskal-esaera zarrak.
Frantsesez: mettre du noir sur du blanc