aurkituak: 120

• aditzera eman

  Azalpena: adierazi

  Adibideak:

  —   Zembat Jesusi zor dioten ezagutzen ez dutela aditzera ematen dute
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: dar a entender

• ahalbait (...)-en(a)

  Azalpena: ahal den modurik -enean

  Adibideak:

  —   zoaz albait lasterrena.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• ahalik (...)-en(a)

  Azalpena: ahal den modurik -enean

  Adibideak:

  —   alic geyenai eracusteco.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• ai ene!

  Adibideak:

  —   ay ene iEz aldut berriz, onelaco utsic egiñen!
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• aldetan eta begietan ibili

  Azalpena: inoren inguruan ibili

  Adibideak:

  —   Erregeren aldetan ta begietan dabiltzanac; garbiac dabiltza ta ongi apainduac
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• argi eta garbi

  Azalpena: argiro

  Adibideak:

  —   etsiñioke aiñ argi ta garbi saill oni ekingo.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: lisa y llanamente

  Frantsesez: clair et net

• (inoren) arrastotik ibili

  Azalpena: inoren etsenplua segi

  Adibideak:

  —   Santuac utzi zuten arrastotic cabilzanac, edo bizi garbi on batak dituen nekeac daramazten birtutetsuac orobat erran oi dute
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• aurpegia ukan

  Azalpena: ausartu

  Adibideak:

  —   izan genuen arpegiric escatzeco, azken eguneraño geldi zedilla gurekiñ?
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: AUSARDIA

• (inori) aurpegirik ez eman

  Azalpena: ez behatu

  Adibideak:

  —   Ez diote geroz elcarri arpegiric eman nai
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• axola hartu

  Azalpena: arduratu

  Adibideak:

  —   ez eta ayen esan-mesanaz ajolaric artu
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: AXOLA

• azkeneko arnasak eman

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   Eman zituen bere azkeneco asnaseac
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: HERIOTZA

  Gazteleraz: exhalar el último suspiro

  Frantsesez: tourner de l'oeil

• badere

  Adibideak:

  —   guereac ere zerbait badere beratzeco, agertu bearco degu oraindic geiago, zeiñ maitatzecoa den Jesusen Biotza.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: sobre todo

  Frantsesez: surtout

• bakea eman

  Azalpena: inor lasai utzi

  Adibideak:

  —   Ez diote bakerik ematen
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: dar paz

• bakeak egin

  Azalpena: adiskidetu

  Adibideak:

  —   Bakeac egitera
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: hacer las paces

• bat edo beste

  Azalpena: bakarren bat

  Adibideak:

  —   gelditzen zaie geienai aztura gaisto bat edo beste.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Frantsesez: un ou autre

• bat egin

  Azalpena: elkartu

  Adibideak:

  —   Jaunarekiñ bat egiten gaituen ta Jacnaren ondasunac dacarzkigun bide zuzena
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ELKARTASUNA

• bat-batean

  Azalpena: ezustean

  Adibideak:

  —   zerren lembizian ta bat-batean aditzen ezpadira ere.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: de repente

  Frantsesez: tout à trac

• (neure, heure, bere...) bateko

  Azalpena: antzeko

  Adibideak:

  —   beti arkitzen duten bere batecoa ta modu onecoa.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• batez ere

  Adibideak:

  —   obeco da onelacoac usatzea, euskerazcoac baño, batez-ere Eliz-gauzetan ta gureanimen salbazioari dagotzen egicarietan.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: sobre todo

  Frantsesez: surtout

• (inora, ezertara) begiak eraman

  Azalpena: adi egon

  Adibideak:

  —   Ez ara begiac eraman
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• begietan eduki

  Azalpena: gogoratu

  Adibideak:

  —   Egiten ari nintzanean, begietan iduki det geyenean, Jesus-en Compañiaco Aita Juan Croisetec bera-ren gañean egin zuena.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: tener presente

• begietan eman

  Azalpena: harritu

  Adibideak:

  —   begietan ematen dioten zenbait utsegite
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: HARRIDURA

  Frantsesez: taper à l'oeil

• begietatik ez utzi

  Azalpena: begira egon, zaindu

  Adibideak:

  —   Ez ditzatela begietatic utzi
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ZELATATZEA

  Gazteleraz: no perder de vista

  Frantsesez: avoir l'oeil sur (quelqu'un)

• (inor, ezer) begietatik galdu

  Azalpena: ezkutatu

  Adibideak:

  —   Ez dezazula beiñ-ere begietaric galdu-ta illeco egun bat izan bedi orietan egin dezunaren contuac artzeco
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• begitan hartu

  Azalpena: (inori) gorroto hartu

  Adibideak:

  —   becatu tsikiak ere begitan-artuac daduzcan biotza
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: GORROTOA

  Gazteleraz: tener entre ojos

• begitarte egin

  Azalpena: errezibitu

  Adibideak:

  —   Egiten die begitarte ta agur
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• begitarte ona egin

  Azalpena: harrera ona egin

  Adibideak:

  —   Badakizu zeiñ begitarte ona egiten dion aren billa zebillen aitac?
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: HARRERA

  Frantsesez: faire bonne chère

• beharbada

  Adibideak:

  —   ta oraingoz bearbada azturic daucatena.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Frantsesez: peut être

• behin edo berriz

  Azalpena: inoizka

  Adibideak:

  —   negu otzean beiñ edo berriz-baizic suaren ondoratzen ez diranac.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Gazteleraz: alguna que otra vez

  Frantsesez: parfois

• behin eta askotan

  Azalpena: maiz

  Adibideak:

  —   beiñ ta ascotan esaten diote berac dakitena.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: MAIZTASUNA

  Gazteleraz: una y otra vez

• behin, berriz eta askotan

  Azalpena: maiz

  Adibideak:

  —   ematen dizut beiñ, berriz ta ascotan nere biotz osoa.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: MAIZTASUNA

  Gazteleraz: una y otra vez

• behinik behin

  Adibideak:

  —   benicbein gelditu da Jesus gure zai bezala.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: al menos

  Frantsesez: au moins

• behintzat

  Adibideak:

  —   baña debozio onec escatzen dituen gauzen berri, beintzat andiric, ez dutela.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: al menos

  Frantsesez: au moins

• berehala

  Azalpena: kolpetik

  Adibideak:

  —   nerau sartuco naz bereala.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ARINTASUNA

• berriz eta berriz

  Azalpena: maiz

  Adibideak:

  —   berriz eta berriz etortzen zaizca.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: MAIZTASUNA

  Gazteleraz: una y otra vez

• beste hainbeste

  Azalpena: hainbeste

  Adibideak:

  —   zuk ezpadezu beste ainbeste esaten.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: otro tanto

• bide batez

  Azalpena: aldi berean

  Adibideak:

  —   euskera bide batez edertzen ta ugaritzen da.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: de paso

  Frantsesez: dans le même temps

• (inori) (ezertarako) bide(a) eman

  Azalpena: aukera eman, lagundu

  Adibideak:

  —   Biderik etsaiari ez ematea
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: LAGUNTZA

  Gazteleraz: dar pie

• bide luzeko ibilera(k)

  Azalpena: nekea(k)

  Adibideak:

  —   eta bide luzeco ibillerac etzaitue izutzen.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• bihotza astun eduki

  Azalpena: damu ukan

  Adibideak:

  —   Itz onakin laguntzen dio ta arintzen, astun daducan bihotza
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: DAMUA

• bihotza banatu

  Azalpena: arreta alferriko gauzei ezarri

  Adibideak:

  —   Bigarrena; utzi ditezkeen gauzetan ez dezazula oñic sartu, edo biotza banatu
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• bihotza bildu

  Azalpena: debozioan sartu

  Adibideak:

  —   Bildu bear du egiñ-alean bere biotza
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: recoger el espíritu

• bihotzaren begiak bildu

  Azalpena: debozioan sartu

  Adibideak:

  —   Bildu bearco ditu, egiñ alean, biotzaren begiac
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: recoger el espíritu

• burua atera

  Azalpena: hilduratu

  Adibideak:

  —   Anitzec uste dute buruac ateratzea, ta gorputza zilizioz edo edozein bidez ilduratzea dela egiazco birtutea
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: BIZIA, BIZIMODUA / HERIOTZA

• burua galdu

  Azalpena: zoratu

  Adibideak:

  —   Egiten dezun baño, caso geiago artaz ez egitea, burua galerazi dezakean gauza da
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: perder la cabeza

  Frantsesez: perdre la boule

• (ezeri) burua hautsi

  Azalpena: galarazi

  Adibideak:

  —   Biotzaren ildura edo nekea da gogo gaistoari burua austea
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• burua kez betea eduki

  Azalpena: itsukerian egon

  Adibideak:

  —   Orrelaco pasioen kez betea daucate burua
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ITSUTASUNA

• (neure, heure, here...) buruz

  Azalpena: norberaren sortzez

  Adibideak:

  —   zere buruz beintzat utzi.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: de motu propio

  Frantsesez: de son cru

• damu hartu

  Azalpena: penatu

  Adibideak:

  —   eta eztegu damu andiric artuco aldarean jesusec artzen dituen bidegabe ta tsarkeriaz
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• elkar hartu

  Azalpena: elkartu

  Adibideak:

  —   debozio au artzen dutenac, elcar ongi artzen dute, aixa barcatzen dituzten egiten zaizten tsarkeria ta bidebageac
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ELKARTASUNA

• errai onak ukan

  Azalpena: pertsona ona izan

  Adibideak:

  —   Errai onac ditu guzientzat; baña beretzat beti da gogorra
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ONTASUNA

  Gazteleraz: ser de buen corazón

• erre gabe kolkoan sua ekartzea

  Azalpena: ezinezko gauzak egin

  Adibideak:

  —   Ez da erraz erre-gabe colcoan sua ecartzea
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ALFERRIKAKO (AHALEGINA)

  Frantsesez: décrocher la lune avec les dents

• esanbideak eman

  Azalpena: zer esan eman

  Adibideak:

  —   Erranbideac ematen dituela
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: dar que hablar

  Frantsesez: faire parler de soi

• esker gaizto

  Azalpena: eskergabetasun

  Adibideak:

  —   esker gaistoac
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• esku handia ukan

  Azalpena: boteretsua izan

  Adibideak:

  —   Eta arekiñ sartzen ta escu andia duen gizon bat agertuco balitz zure etsean
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• eskua eman

  Azalpena: lagundu

  Adibideak:

  —   Ematen die escua, ta laguntzen die
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• eskura ekarri

  Azalpena: menderatu

  Adibideak:

  —   Badacarte escura gorputza; gorputzari eragiten diote, Santuac eragiñ oi zien geiena
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: GARAIPENA

• etsaiarekin eskutik atera

  Azalpena: bekatuan bizi

  Adibideak:

  —   Ta etsayaren escutic ateratzea aski ezpaliz bezala
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• ez bezala

  Azalpena: desberdinki

  Adibideak:

  —   ta orregatican, ayec ez-bezala, garaitzendezu.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• ez eta

  Adibideak:

  —   su txiki ta erdi illac bero andiric eziñ eman deioke otzez dagoenari ez eta fede edo siniste erdi-ill edo txikiac ere maitatze andiric.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• ez eze(n)

  Adibideak:

  —   jakin ez ezen, iracurri ere badet oarrez ta arretaz.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• ez ezik

  Adibideak:

  —   Bazekizkien gauz oiec ez ezic, gurekin gelditu ezkeroz, ecusi bear zituen tsarkeri ta laburtasun guziac.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: además de

• ez hotz eta ez bero

  Azalpena: indiferenteki

  Adibideak:

  —   ez otz eta ez bero zaude.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: ni frío ni caliente

• ez oin eta ez buru ibili

  Azalpena: zentzugabekeriatan ari

  Adibideak:

  —   Eracusle, laguntzalle, edo eragilleric ezpalu; ez-oiñ ta ez-buru, ibillico lizake
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ZENTZUA

• ezerezean eduki

  Azalpena: ez estimatu

  Adibideak:

  —   Umiltasuna edo nork bere burua ezerezean idukitzea
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: MESPREZUA

• ezertan eduki

  Azalpena: kontsideratu

  Adibideak:

  —   Zuc ezertan daduzcatzun utsegite tsiki edo culpa benialac
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• ezinbestez

  Azalpena: behartuz gero

  Adibideak:

  —   izaten da eziñ-bestez.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: en última instancia

  Frantsesez: en dernier ressort

• ezpada

  Adibideak:

  —   ta oroituagatic etzaizca agertzen, ezpada eziñ bestez, edo jaietan bazic.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• ezpainak lotu

  Azalpena: ezer ez esan

  Adibideak:

  —   Ez lizake begiac lurretik gaintzeko indarrarekin arkituko, ta españac lotuak idukico lituke
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ISILTASUNA

  Gazteleraz: cerrar el pico

  Frantsesez: fermer sa boite

• ezpere(n)

  Adibideak:

  —   escatzen diozula, izan dedilla geiena zor diozun aide edo besteren batentzat arkitzen bada orietacotic; ezperen beroc nai duenarendaco.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: de lo contrario

• gau eta egun

  Azalpena: beti

  Adibideak:

  —   ¿Zertan dago gau ta egun, ogi puska baliz bezala, Aldearen sarturic?
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: BETI, BETIKO, BETIRAKO

  Gazteleraz: día y noche

  Frantsesez: jour et nuit

• gaurgero

  Azalpena: jadanik

  Adibideak:

  —   Zureac izain dira gaur-gero nere asmo...
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ETORKIZUNA

  Gazteleraz: para ahora

• gero baino gero (...)-ago

  Azalpena: areago

  Adibideak:

  —   escazazu dizula gero baño gero gogoticàgo bera maitatzeco bear dezuna.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Frantsesez: de plus en plus

• gogoa bestetan eduki

  Azalpena: aditasuna galdu

  Adibideak:

  —   Gogoa berzetan daducatela
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• (neure, heure, bere...) gogoa hautsi

  Azalpena: norberaren nahiari utzi

  Adibideak:

  —   Au da, Jaincoac escatzen duen bezala, bere gogoa autsi ta gurutzearekin Jesusen ondotic birtutearen bidean-barrena zerura igotzea
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• gogoak eman

  Azalpena: otu

  Adibideak:

  —   Dabillela gogoac ematen dion, bazterretan
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• gogoan eduki

  Azalpena: gogoratu

  Adibideak:

  —   Gogoan daducadala
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: tener en cuenta

• gogoan erabili

  Azalpena: pentsatu

  Adibideak:

  —   Begien arinkerian, errespetu gutico egotean, gogoa nonnai erabiltzean
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: GOGOETA

• gogoan hartu

  Azalpena: gogoratu

  Adibideak:

  —   ar-beza maiz gogoan jesusi zor diona
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: tomar en cuenta

• gogora ekarri

  Azalpena: gogoratu

  Adibideak:

  —   Guri gogora ecartzeco, Jesusen gurutzeko erredenzioa
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: OROIMENA

  Gazteleraz: traer a la memoria

• gogotik erori

  Azalpena: ahantzi

  Adibideak:

  —   Ez dakizula gogotic erori, Jesusec zugatic eginta eraman duena
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: AHANZTURA

  Gazteleraz: irse de la cabeza (algo)

• gogotik galdu

  Azalpena: ez gogoratu

  Adibideak:

  —   Edo ura gogotic galdu gabe
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• gogotik hartu

  Azalpena: seriotan hartu

  Adibideak:

  —   jesus-en biotzaren debozioa gogotic artu duten anitz eta asco
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: tomar a pecho

• gosea hil

  Azalpena: ase

  Adibideak:

  —   Gosea illtzeco
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• guztiagatik ere

  Adibideak:

  —   Guziagatic ere ez ditu oriec egin, ta egin zaitu zu.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: con todo

  Frantsesez: malgré tout

• hala ere

  Adibideak:

  —   ala ere nai izandu zuen gelditu azken-Juizioco eguneraño.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: no obstante

  Frantsesez: cependant

• hantuste

  Azalpena: harrokeria

  Adibideak:

  —   biotzaren arrotasuna edo antustea
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: HARROKERIA

• hartu utzi

  Azalpena: zalantzan

  Adibideak:

  —   artu-utzi bazabiltza.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• hitza hautsi

  Azalpena: agind utakoa ez bete

  Adibideak:

  —   Ezpadu nai autsi emana daducan bere-itza
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: faltar a la palabra

  Frantsesez: revenir sur sa parole

• (inoren) hitzetan ezpainak baino bihotzak zati handiagoa ukan

  Azalpena: pentsatzen dena garbi esan

  Adibideak:

  —   Ecus dezan zure Jaunac ezpañac baño biotzac zati andiagoa duela zure itzetan
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Frantsesez: avoir le coeur sur les lévres

• hitzik ez atera

  Azalpena: ezer ez esan

  Adibideak:

  —   Baña birtutearen contra ez du iñorc zer itzic atera
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ISILTASUNA

  Gazteleraz: no decir ni pío

• huts egin

  Azalpena: erratu

  Adibideak:

  —   Ezertan uts-egin gabe eguna igarotzeco grazia
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: OKERTZEA

• (ezer) itsasoa ur gaziz baino gehiagoz bete

  Azalpena: zeharo bete

  Adibideak:

  —   Bete zekiola, itsasoa ur gaziz bañon, oñaze, ta tormentu geyagoz bere barrena.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: BETETASUNA

• jaramonik ez egin

  Azalpena: ez arduratu, (ezertan, inori) arretarik ez ipini

  Adibideak:

  —   Eztiegu beste jendalla oriei jaramon bear
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• kontu(a)(k) atera

  Azalpena: pentsatu

  Adibideak:

  —   Contuac ateratzen ezpaditu, gaiztatuco da berriz ere
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: GOGOETA

  Gazteleraz: sacar cuentas

• kontu eduki

  Azalpena: arduratu

  Adibideak:

  —   Bere barrenaz contu andiric ez daducala
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: AXOLA

• (...-la) kontu egin

  Azalpena: kontsideratu

  Adibideak:

  —   Egizu Contu, zerea kendu ta utzi zaitzula Jesusen Biotza zere barrenean.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: GOGOETA

• kontu hartu

  Azalpena: adi egon

  Adibideak:

  —   nekez au biltzen dezu animaco egitecoari contu artzeco
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: AXOLA

• kontuak egin

  Azalpena: hitz egin

  Adibideak:

  —   Juanarekin contuac egitea
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• kontuak hartu

  Azalpena: (inori) bere egitateen erantzuera eskatu

  Adibideak:

  —   aingeru ta gizonen contuac artzeco dago
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• kontuz eta moduz

  Azalpena: egokiro

  Adibideak:

  —   euskeraz, contuz ta moduz egozten zaien Jaincoaren itza artzeco.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Frantsesez: dans les formes

• kopeta garbiarekin hitz egin

  Azalpena: aguzak garbi esan

  Adibideak:

  —   ta copeta garbiarekiñ itz egiten diguten adiskide ta predicadoreac
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ESATEA

  Gazteleraz: decir las cosas claras

  Frantsesez: ne pas mâcher se s mots

• labur gelditu

  Azalpena: zeken portatu

  Adibideak:

  —   ta orduan ere jan-edanean labur gelditzea
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ZEKENKERIA

  Gazteleraz: quedarse corto

• labur ibili

  Azalpena: zeken portatu

  Adibideak:

  —   Errege batekin etziñake Jaunarekiñ bezain labur ibillico
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• lehenbailehen

  Azalpena: ahal den arinen

  Adibideak:

  —   lembaitlen ecusi dezazun, asi saitez bereala.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ARINTASUNA / LEHENTASUNA

  Gazteleraz: cuanto antes

  Frantsesez: dès que possible

• leku(a) egin

  Azalpena: (aldean) onartu

  Adibideak:

  —   Arrotasun gaisto edo antuste oni lecuric egiñ
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: hacer sitio

• leku eman

  Azalpena: onartu

  Adibideak:

  —   Alferkeriari ez dio lecuric ematen
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• malmetitu

  Azalpena: besteren aferetan sartu

  Adibideak:

  —   ¡Bestelaco ergelkeria! Etzaiteala zu malmeti
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• nahi eta (nahi) ez

  Azalpena: beharrez

  Adibideak:

  —   Jesus naita ez maitagarria da guretzat.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: BORTXAZKOA

  Gazteleraz: quieras que no

  Frantsesez: de gré ou de force

• noizean behin

  Azalpena: aldizka

  Adibideak:

  —   miruari joan ohi zaizka aize-gañean ordu osoak, noizean behin luma bat, edo beste baizik erabilli-gabe.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Gazteleraz: de vez en cuando

  Frantsesez: de temps à autre

• nor(k) bere

  Azalpena: bakoitzaren

  Adibideak:

  —   egiten du norc berearekin alduena.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• odola irakiten eduki

  Azalpena: sutsua izan

  Adibideak:

  —   Adar zorrotzac dituzten ta odola irakiten daducaten zezenac bezala
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: hervir(le) la sangre en las venas

• (inon) oina(k) sartu

  Azalpena: sartu

  Adibideak:

  —   Utzi ditezkeen gauzetan ez dezazula oñic sartu
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: poner pie (en)

• (inon) oinak ipini

  Azalpena: sartu

  Adibideak:

  —   Ez beiñ-ere oni or oñic ipintzen utzi
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: poner pie (en)

• ongi ez etorri

  Azalpena: gaizki konpondu

  Adibideak:

  —   lagunarekiñ ez ongi etortzea
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Gazteleraz: no llevarse bien

• orobat

  Azalpena: berdin

  Adibideak:

  —   orobat uste-du marabedi zembait, bizideño, edo ill-ondoan, bearrean dagoenari ematen diozcanac.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ANTZA

• sekula guzian

  Azalpena: beti

  Adibideak:

  —   sekula guzia zu maitatzea besteric.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• sekulakorik (...)-en

  Azalpena: ahal den modurik -enean

  Adibideak:

  —   argitu ta alic lasterrena jaiki bear dute.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

• su eta gar

  Azalpena: eginahalean

  Adibideak:

  —   bere Biotzeko su ta gar andi artatic.
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: AHALEGINA

• zorrak atera

  Azalpena: zorrak ordaindu

  Adibideak:

  —   Jesus-ec eginditezkeen zorrac ateratzeco asco dena ta geiago
  MENDIBURU, S.
  Jesusen biotz maitearen debozioa, 1747

  Kontzeptuak: ORDAINTZEA