aurkituak: 189

• agidanez

  Azalpena: itxuraz

  Adibideak:

  —   Norbait umore oneko bazegoan agi danez, bazterren batean... Nor, ordea?
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ANTZA

  Gazteleraz: por lo visto

• aho batez

  Azalpena: adostasunez

  Adibideak:

  —   aparia degu amets, eta, ao batez, bertan artzea erabaki degu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ADOSTASUNA

• aho oneko

  Azalpena: gustu landuko

  Adibideak:

  —   Ao oneko gizona ageri da ortan ere. Iduri oso taiuzkuak ditu, esku antzetsuz ebakiak
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• ahoa bete hagin

  Azalpena: harriturik

  Adibideak:

  —   Ta gorroto ikaragarriaz begirakun beltzenaz josten zuala, alde egin zion, aoa bete agin utzirik
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• ahoa zabalik

  Azalpena: harriturik

  Adibideak:

  —   Peru ahoa zabalik begira zegokiola ohartuta
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• ahobete

  Azalpena: esana puztuz

  Adibideak:

  —   Eta geroxeago, arro-aobete, onela ziotsan Peruri
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (neure, heure, bere...) ahoz

  Azalpena: norberaren iritziz

  Adibideak:

  —   Eder zait, batez ere —ta ontan, bada-ezpada aitor dezadan, nere aoz, ez iñorenez, diardut— euskeltzale alderdien arteko elkar-artu-nai apurrenik somatzea
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: IRITZIA

• ahuntzaren gauerdiko eztula(k)

  Azalpena: baliorik gabekoa(k)

  Adibideak:

  —   Nik uste, eskari oien etorkizuna ta auntzaren gauerdiko eztula or nonbait ote diran
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: BALIOA

  Gazteleraz: la carabina de Ambrosio

• alazainkoa!

  Adibideak:

  —   Badu ark etorria, alazainkoa, neurtitzez ainbatsu itz askatuz ere!...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• alfer gaiztoan

  Azalpena: alferkerian

  Adibideak:

  —   alper gaiztoan, autsaren mende zetzaten libururik asko eguzkitara jartzen bait genitun, salgai, ol zatarrezko txaboletan
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ALFERKERIA

• alkandora aldatu

  Azalpena: iritziz aldatu

  Adibideak:

  —   Eta orain berriz egunkariaren alde, alajainkia!... Kristau orrek alkandora maiz-samar aldatzen ote-duan esango nikek...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: IRITZIA

• antola hor!

  Adibideak:

  —   Onez on ean etorri nai badezute, oskide otxanok, ongi etorri. Nai eztezutenak, antola or.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• antz(a) eman

  Azalpena: igarri

  Adibideak:

  —   Aguro antz eman genion -zakur zarrak baigera ortan- udazaleak baño ere areago gaitz aren errudun dirala
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: IGARTZEA

• arloaz ertzeka

  Azalpena: gaiaz kanpo

  Adibideak:

  —   Baña, arloaz ertzeka diardut. Natorren arira.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• arraiepola!

  Adibideak:

  —   total-totelka ingelesez diren "arraiepola" mardulenak aotik boteaz...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

• arraioak ez badu!

  Adibideak:

  —   Ta ondo bazkari alai ura? Zabalean, lareun bat lagun, bai, danok sarbide ederrekoak, arraioak ezpadu!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

• arraiotan!

  Adibideak:

  —   Arraiotan!, aulki urdiña ez ikusten noizean bein altxata ez bada!...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

• arranoak ez badu!

  Adibideak:

  —   Eskuak eta ipurdiak, elkarrekikoan oi duten ots berezia ere aguro asi uan, ala bear ere, ta maiz samarka arranoak ez badu; ta nekez bederik, noizpaiten, batzu erdi errenka ta bestetzu oso narrazka, zuzendu nizkian danak sukalderuntz
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

• artobero

  Azalpena: harro

  Adibideak:

  —   ta al-dakit nik zenbat "ziri" geiago ezpain artoberootan maiz darabiltzigu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: HARROKERIA

  Gazteleraz: vendehumos

  Frantsesez: m'as-tu-vu

• artobero usaina

  Azalpena: harrokeria

  Adibideak:

  —   Arrokeririk eta artobero-usairik gabe gure arlo apalari lotu gatzaiola Barkatu, ontan ere artobero-usaia badarigu, geren buruok gaztetzat jotzez
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• artobero-uxain

  Azalpena: harro

  Adibideak:

  —   Egi biribil-samarrak bota bear zituala agindu zigun Etxegarai jaunak, eta ona emen batzuk: odol-berotxo, bazternastalle, eztabaidakari alperrikako, arroxko ta artoberouxai omen naiz
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• astakirten

  Azalpena: ergel

  Adibideak:

  —   Astakirten aundia ingeles zerria, gozoa laga didak lastozko berria
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ERGELKERIA

• atariko haizea

  Azalpena: baliorik gabeko gauza edo pertsona

  Adibideak:

  —   Tarteka, ministroak, idazkariak-eta, ara igotzen dituzu, ta idazki garrantzitsu zenbait irakurtzen diardute. Atariko aizeari baño jaramon geiago ez die iñork egiten
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: BALIOA

  Gazteleraz: la carabina de Ambrosio

• atorra aldatu

  Azalpena: iritziz aldatu

  Adibideak:

  —   Eta orain berriz egunkariaren alde, alajainkia!... Kristau orrek alkandora maiz-samar aldatzen ote-duan esango nikek... Bai, alaxe da. Egi-egia atorra aldatzearena. Ta eskar-natzaio gizarteari, aldatze ori egite omengarritzat etsia duelako.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: IRITZIA

• aulkia berotu

  Azalpena: eserita egon

  Adibideak:

  —   Askotan egon natzaio ezberdintasun asegarri orreri begira nere gogoa nekatzen, baña alperrik... Alkirik asko berotuarengatik al-diteke?... Gizonezkoak baño patxara obeko bizimodua izan oi dutelako emakumeak ete?
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• aurre eman

  Azalpena: erantzukizuna norberaren gain hartu

  Adibideak:

  —   ta, bereala, Patxiri, bulardetsu, aurre emanaz: Patxi (egin dio, oiuka) Gaztañondoko Patxi!!!...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: dar la cara

• auziko iltzea

  Azalpena: funtsa

  Adibideak:

  —   nerekiko, urrengo auxe da egia, ta auzi ontako iltzea
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• axalgorri

  Azalpena: sortuberri

  Adibideak:

  —   Ta ordun, Arrasateko euskel-egunez, orain gauden areto ontan bertan, txiki ta aul, ume axal-gorri, Euskaltzaleak deritzan elkartea sortu zan
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• azaburu

  Azalpena: ergel

  Adibideak:

  —   ingelesezko paperean ikusitako jakingarriren batzuk irakatsi bear zizkiola, aurrerakoan len bezin azaburu aundia izan etzedin
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ERGELKERIA

• azken arnasa bota

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   Gizaxoak, arrebari laztan estu bat emanik, azken arnasa bota du!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: HERIOTZA

• (ezertarako) azkura ukan

  Azalpena: ezertarako gogoa ukan

  Adibideak:

  —   Ezkontzakiko izu ori nundik letorkezun jakiteko axkurea izan degu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• badaezpadako

  Azalpena: epel, ganora gutxiko

  Adibideak:

  —   Euskel idazlea Dunixi?... Ta ez badaezpadakoa. Igaro-udaberriz entzun genion itzaldi eder askoa Donostian
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• barrez ito

  Azalpena: barre handiak egin

  Adibideak:

  —   piperra baño serioagoko gizakumeak ere parrez ito-bearka jartzen ditu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: BARREA

• bat egon

  Azalpena: iritzi bereko izan

  Adibideak:

  —   Noiz atertuko nengoan, azken argipen batzuk, laburki, Etxegarai jaunari emateko Bergarako Saski-Naski aldiaz. Nik, an ta egun artaz egokiago izan-izango zala itzaurreak euskeraz egitea. Etxegarai jaunak, an eta egun artaz ere, erderaz egiña ongi zegoala. Argi dago elkarrekin bat ez geundela
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• batek badaki bost!

  Adibideak:

  —   Gizonezkoak baño patxara obeko bizimodua izan oi dutelako emakumeak ete?... Batek badaki bost.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• batera etorri

  Azalpena: iritzi bereko izan

  Adibideak:

  —   Ortantxe guziok batera gatoz noski: ontan ez da ezbairik.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ADOSTASUNA

• bazter-nahastaile

  Azalpena: istilu sortzaile

  Adibideak:

  —   Egi biribil-samarrak bota bear zituala agindu zigun Etxegarai jaunak, eta ona emen batzuk: odol-berotxo, bazternastalle, eztabaidakari alperrikako, arroxko ta artoberouxai omen naiz
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• bazterrak harrotu / inarrosi / nahasi / toreatu...

  Azalpena: jendea asaldarazi

  Adibideak:

  —   Baña, aski degu onenbestez. Bazterrak naasteari utzi dezaiogun bein-betirako
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• begi(a) eman / ezarri

  Azalpena: adi egon

  Adibideak:

  —   Gertari oni begi-eman behar zaio lenbait-len
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: echar el ojo

  Frantsesez: serrer la vis

• (ezer inori) begikoa izan

  Azalpena: maitatu

  Adibideak:

  —   begikoa izan zait il onen ogeitabian Donostiko El Pueblo Vasco'n zuk azaldutakoa
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• begipean hartu

  Azalpena: babestu

  Adibideak:

  —   Benetan, ezer oberik ez litzake: euskeltzale zintzo aberats batek bere gain ta begipean egunkaria artzea.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• begirik ez itxi

  Azalpena: lorik ez egin

  Adibideak:

  —   baita, gau artan, eltxoak alde batetik eta len esandako zentzugabekeria bestetik lagun izanda, begirik ez itxi ta amets ipurtzuriei zearo burua emanik etzatea
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: LOA

• (ezeri) begirik kendu gabe

  Azalpena: adi

  Adibideak:

  —   eta aurreko ateari begirik kendu gabe, andik etortzekoa baitzun, ustez beintzat, sopa lurruntsu-zuzpergarria
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: sin quitar ojo

• behinola

  Azalpena: aspaldian

  Adibideak:

  —   Aldedikide xoil giñala, beiñola, erriak, aldi baterako, bere beso ta begi autu gindun: alderdi-kide utsetara eratxiko gaitu aurki, berriro...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ANTZINA

• bekoki ukan

  Azalpena: adorea ukan

  Adibideak:

  —   Ik duk bizar, adiskide, ta ik egiari aurrez aurre begiratzeko bekoki
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• bekokia ere gorritu

  Azalpena: lotsatu

  Adibideak:

  —   Bekokia ere gorritzen zaigu, ontaz erbestetarrak zer esango luteken gogoeta egiñik
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• belarriak eztitu

  Azalpena: lausengatu

  Adibideak:

  —   Ez jauna, ez orrelakorik uste. Enatorkizu gorapen berriez belarriak eztiagotzera: naikoak entzunik aal zera
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Frantsesez: flatter les oreilles

• belarriak harrotu

  Azalpena: adi egon

  Adibideak:

  —   Tarteka, ministroak, idazkariak-eta, ara igotzen dituzu, ta idazki garrantzitsu zenbait irakurtzen diardute. Atariko aizeari baño jaramon geiago ez die iñork egiten. Egin nai liekenak ere, belarriak arrotzea alperreko lana luke, ango marmario otsaz ezpaitago ezer entzuterik
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (ezeri) belarriak ikusi

  Azalpena: sumatu

  Adibideak:

  —   Pralle prantziskotarrak biotzez maite ditugu. Eriotzari belarriak ikusi diozkagunean, aien laguntzaz lotu nai izan degu zerura-bideko pardeltxoa
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• belarriak zutitu

  Azalpena: adi egon

  Adibideak:

  —   zere ipurmamiok alki baten atsedenari (deskantsuari) eman, begiak ernaitu, ta zutitu belarriak, besterik ez
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• beldurrak airean

  Azalpena: beldurrez

  Adibideak:

  —   Peruk, beldurrak aidean, onela egiten zion: No se disguste, ché!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: BELDURRA

• beltzenak esan

  Azalpena: iraindu

  Adibideak:

  —   errekondo! sendo bat bota ondorean asi zan ingelesez diran beltzenak esaten
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: IRAINA

• besterik ezean

  Azalpena: behartuta

  Adibideak:

  —   Ozkarbi ederra zegoan, ta besterik ezean ari begira, asi zitzaion Patxi Peruri
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: BORTXAZKOA

• betazal-guri

  Azalpena: loti

  Adibideak:

  —   Beraz, Arroxpe betazal guri ta oe-zuloa, etzaiteala geiago estutu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: LOA

• betazalak astundu

  Azalpena: logaletu

  Adibideak:

  —   Gau artan, apalondoan, alkarri ezer adirazi ezpazioten ere, maitetasunaren urduriak ernai zeuzkan, ta logaleak betazalik aztunduko etziela igerri zuenean...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: LOA

• bidenabar

  Azalpena: aldi berean

  Adibideak:

  —   Baña, bidenabar, ezin aserrerik darakuskegu, gaur erri xee orretxek, noizpait ere aundikien urratsei darraikiolarik, euskera baztertu ta, alperrikako lorra bailuken, betirako bizkarretik bota nai badu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: de paso

  Frantsesez: dans le même temps

• bihotzondoko

  Azalpena: zirrara

  Adibideak:

  —   Etzun Petra Gorrak biotzondoko makala artu, aspaldi eder bateko Peruk ostatuko atean burua ezagutzera eman zionean
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ZIRRARA

• billabonakoa ez izan

  Azalpena: traketsa izan

  Adibideak:

  —   Kuitauak, bada, egiñalak egiten zitun, ni naiz testigu; ustez, aingeruak berak baño malizi gutxiagokin itzak josten zitun; gustoa egin ziolakoan eskaleari bere lantxoa ematen zion; ondorenen zai gelditzen zan, begi zearka... Otza ta kopetean zimurra besterik etzan nabari izaten bazterretan, eta geiago gabe atsekabez beterik etxera sartzen zan. Ez izan nonbait Billabonakoa.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• bizar ukan

  Azalpena: adorea ukan

  Adibideak:

  —   Ik duk bizar, adiskide, ta ik egiari aurrez aurre begiratzeko bekoki
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• bizar-berri

  Azalpena: gazte

  Adibideak:

  —   Baditeke ukalondoa sartzea idazle berritzat jotzen zaitudala. Baña, zerorrek baitiozu illunpetik zatozela. Egia bada, ongi etorri, ta, gañera bizar-berri bazaitugu, ongi ta obeki etorria
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (neure, heure, bere...) bizarragan ez sinetsi

  Azalpena: norberaren ahalmenaz seguru ez egon

  Adibideak:

  —   Nere bizarragan geiegi ez sinisten ta, zarata orren bidez, nere burua iñorena baño leenago eginbearrera lotu nai izan det
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (neure, heure, bere...) biziko

  Azalpena: aparta

  Adibideak:

  —   Antzeslari guziek berebiziko jator aritu omen ziran
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (inoren) bizkar

  Azalpena: (inoren) ardurapean

  Adibideak:

  —   Alako lanbideak beti ere, lendik aski lanpeturik daudenen bizkar ezpaletoz
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: a (mi, tu, su...) cuenta, a (mi, tu, su...) cargo

  Frantsesez: sur le compte de

• bizkar-bigun

  Azalpena: manukor

  Adibideak:

  —   Gutxi, (naiz berak onak) kendu ezkero bada, gure aberatsak arlote gorriak dituzu, irabazirik, atsegiñik ala puztubiderik eztakartzen eginbearretan. Orain gutxi, adibidez, Bilboko arpidean lerrotxo bat agertu da, eusko-langilleak Kirikiño Sarirako emandako berreun laurlekoz. Eusko-otseñak zirala esan dute gero. Berdintsu da, langille deritzanak baño beartsuago oi baitira, askotan, otseñak. Diranak dirala, ezta zenbaitentzat ikasbide txarra. Baña, ain baigera bizkar bigunak! Eta bizkarrak uzkurtzen ain jaioak geranontzat, alperrikako baitira ikasbiderik larrienak!...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• bizkar-hezur biguntze

  Azalpena: apaltze

  Adibideak:

  —   Zenbat joan-etorri, ta itzul-inguru, ta diru-biltze ta bizkar-ezur biguntze ta amorrazio latz!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• bizkarra(k) uzkurtu

  Azalpena: manukorra izan

  Adibideak:

  —   Gutxi, (naiz berak onak) kendu ezkero bada, gure aberatsak arlote gorriak dituzu, irabazirik, atsegiñik ala puztubiderik eztakartzen eginbearretan. Orain gutxi, adibidez, Bilboko arpidean lerrotxo bat agertu da, eusko-langilleak Kirikiño Sarirako emandako berreun laurlekoz. Eusko-otseñak zirala esan dute gero. Berdintsu da, langille deritzanak baño beartsuago oi baitira, askotan, otseñak. Diranak dirala, ezta zenbaitentzat ikasbide txarra. Baña, ain baigera bizkar bigunak! Eta bizkarrak uzkurtzen ain jaioak geranontzat, alperrikako baitira ikasbiderik larrienak!...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• bizkarretik bota

  Azalpena: zamak edo trabak kendu

  Adibideak:

  —   Baña, bidenabar, ezin aserrerik darakuskegu, gaur erri xee orretxek, noizpait ere aundikien urratsei darraikiolarik, euskera baztertu ta, alperrikako lorra bailuken, betirako bizkarretik bota nai badu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: quitarse de encima

• blei eginda

  Azalpena: bustirik

  Adibideak:

  —   Koipe-ur zikin patsetan, Tiadoraneko apari-ontzi-garbiketaren kondarrak blei blei eginda, ez genduke ba ain pozik ere egon bear
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• bost eman

  Azalpena: ezer ez eman

  Adibideak:

  —   Orko salda garbiak, orko koipe-xaltxak, orko kroketak eta ollo-ixter goxoak! Pasaiako ingeles arro ari olakorik emango ziotek bost, Donostiko Hotel Londresesan!...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• bostekoa estutu

  Azalpena: eskua tinkatu

  Adibideak:

  —   Gure olerkari baten bertso jator errikoi bat irakurri-berria zan, eta egillea ikusi zuneko an dijoakio bostekoa estutzera
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: chocar la mano

• buru eman

  Azalpena: amaitu

  Adibideak:

  —   guziok baikaude leendanik geren eginbearrak lanbetu-ezindu askirik, bestelako zenbait eginbeartxoei, lan-garaiaz ate, buru-emateko
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: AMAIERA

  Gazteleraz: dar término

  Frantsesez: mettre un point final

• buru-hauste

  Azalpena: kezka

  Adibideak:

  —   Nazioak diru kontuan el patrón oro-ta erabakitzeko ain buruauste gorriak ibiltzen dituen bezela
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: quebradero de cabeza

• burua (ezeri) eman

  Azalpena: pentsatu

  Adibideak:

  —   ikasteari, bañan, emanik burua, emakumea zeukan guztiz baztertua...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• burutan hartu

  Azalpena: pentsatu

  Adibideak:

  —   itz ori atera zuanak GOIZ'a etzuan ezertarako burutan artu, bai ordea GOI'a
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• derrigorrean

  Azalpena: bortxaz

  Adibideak:

  —   Bereala, eldu zidak eskuko beatz lodia, nagon alkitik derriorrean jaiki-arazi, ta an naramatxik
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: BORTXAZKOA

• ederki eman ere!

  Azalpena: ezezko harridura, ironiaz

  Adibideak:

  —   Besteek ere guk bezela jokatuko lutekela uste al dezute?... Ederki eman ere!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (inorenak) egin

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   Gureak eta gure amets zaarrarenak egin zulako ustean...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: HERIOTZA

  Frantsesez: avoir son compte

• egun bateko garra

  Azalpena: susperraldi faltsua

  Adibideak:

  —   Zuek beintzat, Zumarragako gurasoek, Euskal-Egunari begira ekin diozute zeuen umeei euskera berriro irakasten. Eztedilla ori egun bateko garra izan: euskaldundu zazute, zuen erri maitagarri ori.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• eguzkia norako

  Azalpena: oportunista

  Adibideak:

  —   Gauzak ala izanik ordea, ¿praka-gonadunak ere, zenbait praka-uts ainbat, "eguzkia-nora"koak ote ditugu?
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• ene bada ba!

  Adibideak:

  —   Ene, bada-ba!... Peruren poza ain txutxen beste atetik neskamea, eltzekari ederra eskuetan zekarrela, agertu zanean!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

• esku artean erabili

  Azalpena: ezer egiten edo antolatzen ari

  Adibideak:

  —   Orrelako idazti labur, mamitsu, errezak bear ditu euskerak ugari, ta Markiegi jaunak eman lezazkio. Badakit besterik ere esku-artean darabilkiena
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: tener entre manos

• (neure, heure, bere...) esku ukan

  Azalpena: menpean ukan

  Adibideak:

  —   Gizona, ordea, jare baita, buru-aalmenen jaurbidea bere esku baitu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (ezertan) eskua(k) sartu

  Azalpena: interbenitu

  Adibideak:

  —   Gerora ere, berriro alkarrekin jardunak gera, ta diotenez guk, Euskaltzaleak, eztegu Kirirkiño Sari artan eskua sartzerik
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: meter las manos (en algo)

• eskuetan kandela ipini

  Azalpena: gaian edo arazoan sartzeko aukera eman

  Adibideak:

  —   Ta onuzkero, bear bada, esaten asirik zera: "baña, irekin zer diat nik zer-ikusia? Arraio ori nork egin dik kofradiko?... Bidez ala bidegabe, ori ez dakit, zure itzok ipiñi didate eskuetan kandela.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (neurak, heureak, bereak...) eta bi

  Azalpena: egundokoak

  Adibideak:

  —   Etxeguren enetxoa: entzun bear dituzu zereak eta bi!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (neurak, heureak, bereak...) eta bost

  Azalpena: egundokoak

  Adibideak:

  —   Gertatzen oi da maiz samar, aita-semeen artean, semeak aitari erreal bikoa eskatu, bai, ta aitak ezezkoa ematea, ta gañera bereak eta bost esatea
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• etsia eman

  Azalpena: kalterako argitu

  Adibideak:

  —   Baña, zer arraio dala-ta idatzi bear ez dek izketan aritzen aizen bezela?... Berak ere etzekien ezer asko, ezintasun aren zuztarra ezin zun sumatu. Noizbait ere, orratio, eman diote zearoko etsia.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• ez aitaren ez amaren egin gabe

  Azalpena: zeremoniarik gabe

  Adibideak:

  —   Ingelestzakoak, ingeles benetakoa balitz bezela, ez aitaren ez amaren egin gabe, berak aulkia aurreratuz, burruntzaliari elduz...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• ez bat eta ez bi

  Azalpena: ezustean

  Adibideak:

  —   Gutxienik uste dezula, ez bat eta ez bi, lepazamarreruntz dijoakio
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: EZUSTEA

  Frantsesez: de but en blanc

• ezarian

  Azalpena: piskanaka

  Adibideak:

  —   Mugan gaude ez-arian ez-arian, bidetxoa egin baitegu...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (inor, ezer) ezertakotzat ukan

  Azalpena: kontsideratu

  Adibideak:

  —   Nere aolkurik ezertakotzat badezu, eragin maiz lumari, otoi ez illunpera itzul
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• ezkerreko eskuan bildu

  Azalpena: zuhurtziaz jokatu

  Adibideak:

  —   Burruka, ixilla, ori bai: ezpañetako irriparre biguñez ezkerreko eskuan biltze'aal zenduan zuurtasun apurrez irabazi-bearrekoa
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• eztena(k) sartu

  Azalpena: zirikatu

  Adibideak:

  —   Poz-pozik entzun degu ori, ta lengoan eztena gogortxo sartu bagenizun ere, barkatu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ZIRIA

• (neure, heure, bere...) gain hartu

  Azalpena: ardurapean hartu

  Adibideak:

  —   Erru lotsagarri ori gere gain artzeaz ez gera lots, ez gera beldur!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: cargar sobre (sus) espaldas

• (ezeri) gibel eman

  Azalpena: ez arduratu, ukatu

  Adibideak:

  —   lotsari ta erantzunbear larria ere, ordea, eginbearrari gibel-ematen badiozute
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• giltzapean sartu

  Azalpena: kartzelaratu

  Adibideak:

  —   Kalean iñork jan, ala miñ artutakoek giltzapean sartzen ezpanaute, baditeke urrena ere zerbait geiago maxiatzea
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• gogai eltze

  Azalpena: buru

  Adibideak:

  —   Gizontxo bat zutitu da, Unamuno ta maura tartean. Arraioa!, onixe ez nitxion bada nik begi-eman. Ta bera duk orratik: gogai-eltze aundixkoa atxe-samarretik ille orraztuz ebakia, bekain-lerroa aldero-antxa, itsusi aurpegiz, elez eder
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• gogoak eman

  Azalpena: otu

  Adibideak:

  —   Euskal Erriako giza-alderdi buru-jantzienari eztio gogoak eman, euskaldunak Krustau-legea bear ainbatez jakin ezin zezatekela Ikasbide zaar lotsagarri orren azpiarriaz.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• gogoan hartu

  Azalpena: gogoratu

  Adibideak:

  —   Entzun zazute, ta gogoan ongi artu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: tomar en cuenta

• gogora ekarri

  Azalpena: gogoratu

  Adibideak:

  —   Ez gogora ekartzen, alegia, errien bizitza luze dala
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: OROIMENA

  Gazteleraz: traer a la memoria

• gorriak ikusi

  Azalpena: sufritu

  Adibideak:

  —   Baña, oraingo aldian, gorriak ikusi bear: ia euskeraren izpirik bertan ezin irakasteraño beartu gaitue
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: pasarlas moradas

  Frantsesez: en voir des vertes et des pas mûres

• habea jotzeraino

  Azalpena: beterik

  Adibideak:

  —   Donostiko antzokirik ederrenean, udaaren gorrienean, jendea abea jotzeraño erakarri
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: BETETASUNA

• (ezergatik) haginak ere saldu

  Azalpena: desiratu

  Adibideak:

  —   Ta guk berriz, agiñak ere salduko, eder-batzaldiak parregarri uztearren.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• haize eman

  Azalpena: sustatu

  Adibideak:

  —   Euskaltzaleak deritzan bazkunak gai orri aize eman ta ots-arazitzea erabaki zuan
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• halabeharrez

  Azalpena: kasualitatez

  Adibideak:

  —   Baña, ixo, gazteok: oraintxe zetorrek-eta, sukaldetik igesean, danetan biurriena; nexkaa, alabearrez...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• halarik(an) ere

  Adibideak:

  —   aurki giñake belarri-motz, anka-motz eta esku-motz, eta, alarik ere, makurreri gaiztoari ezin igesiz, bizirik giñaken arte...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: no obstante

  Frantsesez: cependant

• halaz guztiaz ere

  Adibideak:

  —   Baña, alaz guztiaz ere, zati orren eraltzalle Euskaltzaleak ez izan arren, norbait beronen buruetarik izketatu zan Sasi-Nakikoekin
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• hari-mutur guztiak lotu

  Azalpena: antolatu

  Adibideak:

  —   Ori bai: ari-mutur guziak lotu bear dira len-lenik. Ibiltzen asi baño lenago, oñazpian lur ibilkorra ala geldia degun ikusi behar.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• hariak alde egin

  Azalpena: solasaren funtsetik aldendu

  Adibideak:

  —   Baiña, barkatu: ariak aldegin'in dit. Aitari buruz ari nazute ta umearekiko etsia nuen eman bearra
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• harira etorri

  Azalpena: jardunaren funtsera jo

  Adibideak:

  —   Baña, arloaz ertzeka diardut. Natorren arira.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: ir al grano

• harira joan

  Azalpena: jardunaren funtsera jo

  Adibideak:

  —   Baña goazen arira
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• harri eta belarri eginik

  Azalpena: harriturik

  Adibideak:

  —   To!, esan zion arri ta belarri egiñik zegoan Patxiri
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• hazitarako gordea bezala

  Azalpena: ongi gorderik

  Adibideak:

  —   Dana dala, askoek diote gizakumeak bere artean, igerri gaberik eta azitarako gordea bezela, euki izaten duala bate betean dagokion maitagarriaren, emaztegaiaren, iruditxo ezkutu bat
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• hitzaspertu

  Azalpena: hizketa lasai

  Adibideak:

  —   Janaz janaz, parrelari ezkutuaren gertariaz, lasa zirenanean zertxobait, artean elkarrekin ia jardun gabeak baitziran, eman zien buruak itz-aspertu baten egiteko asmoa
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• hor (dago) iltzea!

  Azalpena: funtsa

  Adibideak:

  —   Baña, probentzeraz egin zun leenik: asmoz, ta kutsuz, ta jantziz. Or zegok bada iltzea! Gero erederaz, bear bezela.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• hor (dago) korapiloa!

  Azalpena: funtsa

  Adibideak:

  —   gauden ixil-ixilik... Zer esan det?... Ixil-ixilik!... Or zegok, bada, korapilloa! Nork ixillarazi orain gu, gu gallenduok?
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (inori) hotsa egin

  Azalpena: famatu

  Adibideak:

  —   onetxek ere, nor balitz, bazkaritxo bat eman bear liguke debalde, egiten diogun otsaren ordain.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (inori) hurre eman

  Azalpena: antzekoa izan

  Adibideak:

  —   O, Per Eltze, Peru Eltze! [...] Eltze soillari ez-eze, bazera zu Eltzekondo omentsuari urre emateko ere!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ANTZA

• ilaunezko tiroa

  Azalpena: kritika onbera

  Adibideak:

  —   Adiskide artean ez berunezko baizik illaunezko tiroa bear dala uste dute askoek
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• ipurtzuri

  Azalpena: alferrikako

  Adibideak:

  —   baita, gau artan, eltxoak alde batetik eta len esandako zentzugabekeria bestetik lagun izanda, begirik ez itxi ta amets ipurtzuriei zearo burua emanik etzatea
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ALFERKERIA

• irizarretik iriberrirako bidea

  Azalpena: aurrerapena

  Adibideak:

  —   Giro otzaren eta goikoien ezin-ikusi ta zital-agintearen gañetik, edo azpitik, ado tartetik, arkitu zuten aiek euskal-gurdia nola berbideratu; ta jai aien bitartez asi giñan antziñako gogakideak arpegia elkar-berrikusten ta odola elkar-berotzen. Irizarretik Iriberrirako bidea, Ayanbe nerea, ordun lanbropean zuritzen asi zalako zalantza diat
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• itsumustu egin

  Azalpena: tupust egin

  Adibideak:

  —   Baldar moldakaitz parragarria ta zere bizian amaika trakeskeri, itsumustu ta zalapast egiña ote zeran
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• itsumustuan

  Azalpena: presaka

  Adibideak:

  —   asi da gizajoa, gorri-gorri ta itsumustuan, soñeko berriaren sakel guztiak aztarka
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ITSUTASUNA / PRESA

• izerdi patsetan

  Azalpena: izerditan

  Adibideak:

  —   Ortik gora ekin dio talde batek: izerdi-patsetan dijoaz
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: AHALEGINA / NEKEA

  Frantsesez: en nage

• izpirik (ere) ez

  Azalpena: batere ez

  Adibideak:

  —   ia euskeraren izpirik bertan ezin irakasteraño beartu gaitue
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: ni un ápice

• jo eta keak atera

  Azalpena: giroa alaitu

  Adibideak:

  —   -Ba, bertsolariekin asi bear...! Zer derizkiok, aiskidea? Enbeita ta Erauskin: utsa! -Iaufiii! Jo ta keak atera bear dizkiagu!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ALAITASUNA

• kalabazak eman

  Azalpena: maitasuna ukatu

  Adibideak:

  —   Petrari ezkon-eskabidea egiña, ta Petratxok emandako kalabazak...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: dar calabazas

• kandela izali

  Azalpena: lana amaitu

  Adibideak:

  —   Badik, gero, makil bat kerten makurduna ta aren eskutan nekez ditekek biguna... Ernai abilkek, Peru, ez aiz-ta motela: txoriz bete berar dik kaskarra, bestela, atadiko gerexi nerea bezela... Tira, gaurkoz itzali dezadan kandela
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• kaskarra txoriz bete

  Azalpena: buruan jo

  Adibideak:

  —   Badik, gero, makil bat kerten makurduna ta aren eskutan nekez ditekek biguna... Ernai abilkek, Peru, ez aiz-ta motela: txoriz bete berar dik kaskarra, bestela, atadiko gerexi nerea bezela
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• katiluka bat uretan ito

  Azalpena: larritu

  Adibideak:

  —   bultzakarik txikienak amilduarazten, katilluka bat uretan itotzen gera
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (ezer) kertenetik hartu

  Azalpena: zuzen jardun

  Adibideak:

  —   Otoi, bada -eskabide au iñola ezpadagokit ere- idazkortza kertenetik artzen dakizuten guztiok, naiz txiki naiz aundi, euskel-egunkari-gaiaz zenbait idazlan biali ditzazute "Euzkel-Atal" ontara
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (inoren) kofradian sartu

  Azalpena: inoren kideko egin

  Adibideak:

  —   Beldur naiz, azkenerako jendeak, zure zaar-zale goriari axola gutxi izanik, ez ote zaituan gure kofradian sartuko
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• kofradiko egin

  Azalpena: gaian edo arazoan sartu

  Adibideak:

  —   Ta onuzkero, bear bada, esaten asirik zera: "baña, irekin zer diat nik zer-ikusia? Arraio ori nork egin dik kofradiko?...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: dar vela en (este) entierro

• kolkoko

  Azalpena: maite

  Adibideak:

  —   Tira ba, ene baserritar jator, ene langille alper xamar, ene arrantzale minberakor, ene... edozein eta nun-naiko irakurle kolkokuok!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• kolkoko ukan

  Azalpena: maite izan

  Adibideak:

  —   Ziñetsi, aizkidea: zuk azaldutakoa ere kolkoko det.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: MAITASUNA

• kolkorako esan

  Azalpena: pentsatu

  Adibideak:

  —   Eusko Ikaskuntzako jaun begiragarri oiek, kolkorako esan dute, noski: -Bai, eee?... Berriketarako gogoa, beraz?...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• kolkotik

  Azalpena: zinez

  Adibideak:

  —   Nik beti nai izan det, kolko-kolkotik alare!, euskal baratzan, oraingoz, iskribatzalle errezak gaitzak baño erruzago sortzea
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• kolperik ez

  Azalpena: ezer ez

  Adibideak:

  —   bera idazten asten danean, luma biurritzen zaio, ta inork ez dio kolperik konprenditzen
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• kuiatoa jaso

  Azalpena: maitasuna ukatu

  Adibideak:

  —   Sekretarioak jasotako "kuiatoa" ustegabean azia, biribilki emana ta ongi irabazia du
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: dar calabazas

• lanak eman

  Azalpena: (ezer) zaila izan

  Adibideak:

  —   Ontara ziranean gertatu zanak... eman zizkien ordea lanak!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: dar guerra

• larrugorrian

  Azalpena: biluzik

  Adibideak:

  —   esango zutela berok, nornaik ikasteko eraz ta tokian, gizaseme makur ura nolakoa zan larrugorrian ikusi ezkero!...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: en cueros vivos

• leher egin

  Azalpena: nekatu

  Adibideak:

  —   bide kiskalgarrian ler-egiñik diranean
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: NEKEA

• (ezeri) lokarriak eten

  Azalpena: askatu

  Adibideak:

  —   Irudimenari lokarriak etenik, uste dezakegu are bizigabeak ere edermiñik badutela...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• lukainka baino luzeagoa(k)

  Azalpena: luzea(k)

  Adibideak:

  —   or goazkizu esaten itzez laburtxoak gerala, baña... egitez, ordea?... egitez lukaika baño luzeagoak!... Au ere ezta ziri makala.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: LUZETASUNA

• muinak berotu

  Azalpena: pentsarazi

  Adibideak:

  —   Ezta gutxi gaur dan egunean, Arroxpe aizkidea, euskerazko itz batek iñoren muñak berotzea
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• noizean behin

  Azalpena: aldizka

  Adibideak:

  —   Arraiotan!, aulki urdiña ez ikusten noizean bein altxata ez bada!...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Gazteleraz: de vez en cuando

  Frantsesez: de temps à autre

• noizik behin

  Azalpena: aldizka

  Adibideak:

  —   Orrelako eztabaidarik eztala noizik bein jarri bear gure artean?
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Gazteleraz: de vez en cuando

  Frantsesez: de temps à autre

• nondik nora

  Azalpena: nola

  Adibideak:

  —   Jainko-gizon auen soñekoak bai kolkope sakona!... Ari zaizkizu malgu-malguki izketan, ta nondik-nora eztakizula, eskua murgildu dizute illunpe artan, ta ona geroxeago liburu bat atzituta agertu...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• (ezertarako) odola berotu

  Azalpena: zaletu

  Adibideak:

  —   jolasa ta oporrerako bakarrik ote zaigu berotzen odola?
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: SUHARRA / ZALETASUNA

• odolbero

  Azalpena: suhar

  Adibideak:

  —   Egi biribil-samarrak bota bear zituala agindu zigun Etxegarai jaunak, eta ona emen batzuk: odol-berotxo, bazternastalle, eztabaidakari alperrikako, arroxko ta artoberouxai omen naiz
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: SUHARRA

• ogi puska hutsa izan

  Azalpena: ona izan

  Adibideak:

  —   Izaeraz patxarako gizasemea ta ogi-puska utza
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ONTASUNA

  Gazteleraz: ser un pedazo de pan

• ohe-zulo

  Azalpena: loti

  Adibideak:

  —   Beraz, Arroxpe betazal guri ta oe-zuloa, etzaiteala geiago estutu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: LOA

• (inon) oina(k) sartu

  Azalpena: sartu

  Adibideak:

  —   Ni ere etsita nago, bai, noizpait aberastuko banintz, ezetz sasi-arte latz auetan oñik sartu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: poner pie (en)

• oinak labur ibili

  Azalpena: kontuz ibili

  Adibideak:

  —   Ikaskizun ori ere jasoa degu, ta oñak labur ibiltze'aal ditugu aurrerakoan
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: andar con tiento

• oraindik orain

  Azalpena: arestian

  Adibideak:

  —   errenderiarrak ere, oraindik orain berriro eskatu dute ikastola zabaltzeko baimena
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: hace poco

  Frantsesez: tout à l'heure

• orobat

  Azalpena: berdin

  Adibideak:

  —   Ebakera erreza ta garbia, era berean; erriari begira ebakia ta, orobat, euskeraren gora-bideari, euskeraren txukundu-bearrari begira
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ANTZA

• peru kurrillo

  Azalpena: egia nabarmenen pertsonifikazioa

  Adibideak:

  —   Aurrera jo bear degu, ta poliki jo; au da, ez beti leengo tokian egon, ez al da ala? Arako Peru Kurrillo arraio ark ez jaio bear berriro!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• piperra baino serioagoa(k)

  Azalpena: serioa(k)

  Adibideak:

  —   piperra baño serioagoko gizakumeak ere parrez ito-bearka jartzen ditu
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• poto egin

  Azalpena: erratu

  Adibideak:

  —   Baña... ori ere ez izan atsegin izkuntza aundientzat, ta orra asmo eder ori ere poto egiñik
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ERRAKUNTZA / OKERTZEA

• (inori) sakelan atximurka egin

  Azalpena: dirua eskatu

  Adibideak:

  —   ogi-puska utza, iñork sakelean atzimurka egingo ez dizun bitartean
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: DIRUA

• sasiari ipuinak esan

  Azalpena: txiza egin

  Adibideak:

  —   Tarteka, ordea, geldi ta beera, sasiari ipuiak esatera... Maskuri txikiagorik egundaño!...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• sorbalda gaineko kalabaza

  Azalpena: burua

  Adibideak:

  —   Betor bertsoa. Ona ez bada, ordea, begira sorbalda gañeko kalabaza eder orreri, artaburuen batek, uste ezean, mallatu ez dizazun!...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• soro handirako langa zabaldu

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   Jaun-andreak: makal samar nenegoalarik -ibilia bainaiz soro aundirako langa zabaldu ez zabaldu-, idazki bat, karta bat, etorri zan gurera
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: HERIOTZA

• (inori) su eman

  Azalpena: sustatu

  Adibideak:

  —   Patxiren aserrekoiari su-eman bearko ez ote diozun maiztxo
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: SUSTATZEA

• su eta gar

  Azalpena: eginahalean

  Adibideak:

  —   euskeraren iraute-aldeko lana ere su ta gar eragin dezazuten
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: AHALEGINA

• surpeko

  Azalpena: mustatxa

  Adibideak:

  —   Betozkoa illunik, ezpañak zuri, surpekoa (bibotea) belaxka
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• toki onean

  Azalpena: (ironiaz eta figuratuan) urrun

  Adibideak:

  —   Baiz, zera, dirua! Toki onean dago! Uxkeri bat, Petra ozta-ozta goseak ez iltzeko lain!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• tripazain

  Azalpena: jatun

  Adibideak:

  —   Alkate, tripazai alenak, apaizkume latinzaleak, sekretario biurri-nabarmenak, senide ugari dituzte Euskalerriko bazterretan.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: tragaldabas

  Frantsesez: avaleur de pois

• txakerre

  Azalpena: haserrekor

  Adibideak:

  —   Peruk iritzitako gizatxar zital-txakerre uraxe izan zan, bai gazteak!, atean agertu zana...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• txakurrarenak esan

  Azalpena: (egia) latzak esan

  Adibideak:

  —   Ta Jainko onari dakiola ordurako beste gazte sail bat agertu izatea, guri zirika, guri bultzaka, gu baño aurrerago-naiekoa. Txakurrarenak esango dizkiotegu, bearbada. Aitatuko dizkiotegu "odolkera", aundi-ustea, naastu-bearra, burgoikeria ta buruarlotetza
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ESATEA

• txakurrenak esan

  Azalpena: (egia) latzak esan

  Adibideak:

  —   Belarrietara datorkidanez, askoek uste omen dute Andonitar Gaztediarekiko aurtengo eztabaidan arnasean igeri eziñean naizela, ta, ezizen batez ezezik, biez, txakurrenak esanaz. Luzia doneak gorde dezaiela begiaren zorrotza erritar kutun oiei
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ESATEA

• txankame

  Azalpena: delikatu (mesprezuz)

  Adibideak:

  —   Enaiz baserritar, txankame kaletar kaskariña baizik.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: MESPREZUA

• (inoren aurrean) txapela atera

  Azalpena: miretsi

  Adibideak:

  —   Aren aurrean, bai, atera dezakegu txapela biok, eta beste zenbaitek ere
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• txintik ez atera

  Azalpena: ezer ez esan

  Adibideak:

  —   ez nua esatera Patxiren sudurreko garatxoak zenbat goraka-beeraka egin zituan, ezpañak txintik atera artean
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ISILTASUNA

  Gazteleraz: no decir ni mu

• ukalondoa sartu

  Azalpena: indiskrezio edo huts bat egin

  Adibideak:

  —   Baditeke ukalondoa sartzea idazle berritzat edo ez-aritzat jotzen zaitudala
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: meter la pata

  Frantsesez: mettre les pieds dans le plat

• ukondoa hondoraino sartu

  Azalpena: oker egin

  Adibideak:

  —   Oraingoan, anaitxoak, ukondoa ondo-ondoraño sartuak ote geran diote
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ERRAKUNTZA / OKERKERIA

• ur tantoak ardoarenaren hainbat antza ukan

  Azalpena: desberdina(k) izan

  Adibideak:

  —   Nik eztizutet oraindaño esan, baña Uitzi zintzo orrek nere anaiaren nora-agiria darama, alkarren antzik bai baitute, ur-tantoak ardoarenaren ainbat...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• urdaila berotu

  Azalpena: jan

  Adibideak:

  —   Meza, mintzoaldi xamurrez; batzarrea, aurtengo gora-beerez ta etorkizunerako asmoez, apainduak; euskaltzale izandu baten gorazarrez oroitz-arria agertzea... oiek guziak, zer? Urdalla zerk berotua badegu?... Argatik zan, ba, goizean asarre Uitzi: oiek ez genituala-ta atzemango... Orrek, ala ere, eztu esan nai Uitzi jale bizkorra eztanik
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: JATEA

• uzkur egin

  Azalpena: atzera egin

  Adibideak:

  —   Badakizute: bi sari edo "cuota" usaindu ezkero askoek uzkur egiten dute
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• xoxokume

  Azalpena: inozo

  Adibideak:

  —   Erdi-bearra... erditu bearra... Orra zein izurrik jo gaituan, gorapen xuxpergarri aiek dirala bide. Ai, goratzalle xoxokumeok: laister zaitutegu, bai, damuturik!
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• zakarra bezala

  Azalpena: ugari

  Adibideak:

  —   Oa ostikoketa-zelaietara: an ere jendea zakarra bezela; bi, lau, seina laurleko aizatu bear izan badituzte ere.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: UGARITASUNA

• zakur zaharra(k) izan

  Azalpena: esperientzia ukan

  Adibideak:

  —   Aguro antz eman genion -zakur zarrak baigera ortan- udazaleak baño ere areago gaitz aren errudun dirala
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• zakurraren ipurdira (bidali)

  Azalpena: solasa edo harremanak haserrez hautsi

  Adibideak:

  —   Jakiña, azkenerako, zakurraren ipurdira biali bear izan diat
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• zakurraren zera!

  Adibideak:

  —   Gaitzerdi -esango dezu- auek baikere, egite al-ditek zedozer euskeraz!... Bai! Zakurraren... zera!...
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: EZETZA

• zakurraren zerera bidali

  Azalpena: utzi, eten

  Adibideak:

  —   gaur eguzkiak ez berotzen omen gure euskel-mendixka au... Ikastetxeetan, zakurraren... zerera bialiko omen ginduzkete
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Gazteleraz: mandar al carajo

• zakurrarenak esan

  Azalpena: (egia) latzak esan

  Adibideak:

  —   Patxik, orduan, zakurrarenak esan ziozkan: ea non zegoen kemena, ea lotsa ez al genduan ezagutu, ea alako zilbor aziari barren ain urria al zegokion, ta olakoak
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ESATEA

  Gazteleraz: cantar las cuarenta

• zazpi behi makal etorri

  Azalpena: eskasaldian bizi

  Adibideak:

  —   Amaika oroitzapen gazi-gozo astindu dizkit gogoan antzerki bizkor ori irakurtzeak! Euskozaleentzat etorri bait ziran zazpi bei makal, leenetan bazirudigun ezin-urtuzko odei-sabelean geundela ta ez zitekela guretzat geiago eguzkiaren dirdai bizigarririk.
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• zirauna lurrean baino areago

  Azalpena: arrastaka, figuratuan

  Adibideak:

  —   Beti, agintarien azken-erabakia zer izango. Baimenik iritxiko bazan, zirauna lurrean baño areago ibilli bear
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

• zirt edo zart egin

  Azalpena: erabaki

  Adibideak:

  —   Oraintxe bada zirt edo zart egin bearra dago, sariaren orrekin
  LIZARDI, X. (1896-1933)
  L. Otaegi Kazetari lanak.

  Kontzeptuak: ERABAKIA