aurkituak: 69

• (inongo) aldiak egin

  Azalpena: alde egin

  Adibideak:

  —   Urduntxe ango aldiak sekulako azkarrean eiñik izen bear zitun
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: IHESA

• aldian behin

  Azalpena: aldizka

  Adibideak:

  —   aldin beiñ deadar eitte ementzoen.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Gazteleraz: de vez en cuando

  Frantsesez: de temps à autre

• almodapean alkandorarik ez falta

  Azalpena: aberatsa izan

  Adibideak:

  —   sorgiñak orduan esan zion: ukuitzen banazu alkandorarik etzaizu paltako almoadapian.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• antoju eman

  Azalpena: molestatu

  Adibideak:

  —   Espabere eje gosan egun gustin antoju emoiten
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• arraiopola!

  Adibideak:

  —   Arraiopola! esan zun gure Josepak.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: HARRIDURA

• asterrantzik ez atera

  Azalpena: inola ere ez aurkitu

  Adibideak:

  —   Ez ementzieen aren asterrantziik ataa
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Gazteleraz: no hallar rastro

  Frantsesez: faire voyage de sel

• (inori) atzaparra bueltatu

  Azalpena: maltzurragoa izan

  Adibideak:

  —   Nei atzaparrik bueltauko din gizonik bada, ata deilla
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: INDARRA / MALTZURKERIA

• azeria galdu zuena

  Azalpena: zirimiria

  Adibideak:

  —   orretxegatik esaten da emen sirimiridxari: auxe da gero aseridxa galdu ebana
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• bai zera!

  Azalpena: ironiaz, ezezkoa

  Adibideak:

  —   bai zera!
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• (inoren) bakea egin

  Azalpena: (inork inor) hil

  Adibideak:

  —   Neuk aren bake egingo dot
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: ERAILKETA / HERIOTZA

• beharbada

  Adibideak:

  —   ta ango pixtiñ batek izengo zola bear bazan Kastilloprankon berri.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Frantsesez: peut être

• bertan behera utzi / laga

  Azalpena: bat batez abandonatu

  Adibideak:

  —   Mesie bertan bera itxita urte'eban erbije atrapetan
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• (ezertarako) bideak egin

  Azalpena: ezertarako prestakizunak egin

  Adibideak:

  —   Beste ori asi zen erregen alabeagaz azkonduteko bideak eiten.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• burroa bota

  Azalpena: biraoa bota

  Adibideak:

  —   Ta ordun jentillek burroa bota zuela
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Gazteleraz: soltar tacos

• demanda egin

  Azalpena: errierta eman

  Adibideak:

  —   Eta gero, demanda eginda, arka batera sartu eban amak
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: ERRIERTA

  Gazteleraz: leer la cartilla (a alguien)

  Frantsesez: passer un savon (à quelqu'un)

• ehun eta berealdiko

  Azalpena: asko

  Adibideak:

  —   eundabealdiko eriotzak kristauen arten eitte ementzitun.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• eskupeko

  Azalpena: limosna

  Adibideak:

  —   lamiñak ezkontzeko eskupekoa ein ei utzen txarrantxa.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• estu hartu

  Azalpena: larriarazi

  Adibideak:

  —   estu txakurrek artze'zituzanien
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• ez hamarrenarekin bizi

  Azalpena: gutirekin bizi

  Adibideak:

  —   Lamiñek ez-amarrenakaz bixiten ziriala esakera da
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• ez non eta ez han

  Azalpena: ezustean

  Adibideak:

  —   oi esan da emakume oi, ez nun da ez an, izkutau ementzan.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: EZUSTEA

  Gazteleraz: ni corto ni perezoso

  Frantsesez: de but en blanc

• ez nora eta ez hara

  Azalpena: fite

  Adibideak:

  —   ez nora ta ez ara ezkutatu ei zakon.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: EZUSTEA

• ezpainak jan

  Azalpena: esandakoaz damutu

  Adibideak:

  —   Eta ezptinak jan bearrean ixil-ixillik gelditu ziran
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: DAMUA

  Frantsesez: s'en mordre les lèvres

• galbahean ura ekarri

  Azalpena: ezinezko gauzak egin

  Adibideak:

  —   Agindu euzten galbaian ure ekarteko
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: ALFERRIKAKO (AHALEGINA)

  Frantsesez: décrocher la lune avec les dents

• gauza guztiek hizketan zekiten denboran

  Azalpena: aspaldi

  Adibideak:

  —   gauza guztik izketan zekien denboan gertau emen da Aston da Otson kontue.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: ANTZINA

  Gazteleraz: cuando Cristo no tenía barba

  Frantsesez: au temps que la reine Berthe filait

• hainbat (...)-en(a)

  Azalpena: ahal den modurik -enean

  Adibideak:

  —   ainbet ariñen onek autortu egin behar dau.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• hamairu ate hamairu giltzekin itxi

  Azalpena: ezkutuan gorde

  Adibideak:

  —   T'amairu atek amairu giltzakiñ itxi t'an utzi ementzon motil gizajoa
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• hankak arin

  Azalpena: fite

  Adibideak:

  —   Ankak ariñ dittula aldeiñ
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• hankalatraba

  Azalpena: hanka bi aldetara jezarririk

  Adibideak:

  —   ankalatraba bildotsgaiñian jazarri eta urresko orraizixakin uliak orresketan.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Gazteleraz: a horcajadas

  Frantsesez: à califourchon

• haur esperantzan izan

  Azalpena: haurdun egon

  Adibideak:

  —   Hi haur esperantzatan hiz: hemen bagutun hiru.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: HAURDUNALDIA

• hitzean hartu

  Azalpena: sinetsi

  Adibideak:

  —   neskatzak hitzean arturik, joan zen landarat
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: SINESTEA

• inondik inora (ez)

  Azalpena: inola (ez)

  Adibideak:

  —   esin altzau laiela iñondik iñora.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: EZETZA

  Gazteleraz: de ninguna manera

  Frantsesez: d'aucune manière

• "ite misa est" entzun

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   Orrek entzun dik "ite misa est"
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• iurre-iurre egin

  Azalpena: jo

  Adibideak:

  —   Joaniko billatu ta yurre-yurre ein eudien
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Frantsesez: paser à tabac

• jesus batean

  Azalpena: fite

  Adibideak:

  —   jesus baten andi aldeiñ ementzeón.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: ARINTASUNA

  Gazteleraz: en un santiamén

  Frantsesez: en un tournemain

• kaka zahar bat eta oraintxe

  Adibideak:

  —   kaka zar bat oaintxe esateko oitturea.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• kalabaza ekarri

  Azalpena: nota txarrak ekarri

  Adibideak:

  —   Urtero-urtero kalabaza ekartzen zuen estudiante bat ementzen estudiante tonto
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• karnizero izan eta herradore plantatu

  Azalpena: nor berarena ez den lanbidean (kalterako) sartu

  Adibideak:

  —   Neuk dauket kulpia: neu izen karnizero eta erradore plantatia
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• kea asmatuz gero

  Azalpena: betidanik

  Adibideak:

  —   beti etorteisirian bein kea asmatu askero.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: BETI, BETIKO, BETIRAKO

• kontu eman

  Azalpena: ezertaz erantzun

  Adibideak:

  —   Baita Peruk e laixter jauneri kontu ema'mentzion
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Gazteleraz: rendir cuentas

• kontu hartu

  Azalpena: adi egon

  Adibideak:

  —   gau beten anaie zarrena kontu artzen geatu ementzan
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: AXOLA

• lakirioa bota

  Azalpena: harrapatu

  Adibideak:

  —   Or doean orreri bota eioan lakirioa
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: HARRAPATZEA

  Gazteleraz: echar el lazo

• lantzean behin

  Azalpena: aldizka

  Adibideak:

  —   lanzien bein gixonak liburue leitute'eban.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: BAKANTASUNA

  Gazteleraz: de vez en cuando

  Frantsesez: de temps à autre

• laprast egin

  Azalpena: irristatu

  Adibideak:

  —   Baya erradurak laprast eite eutzen da txakurrek atrapau eben
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• lihoaren penak

  Azalpena: amairik gabeko ipuina

  Adibideak:

  —   ta gixona geldi asi jakon liñuen penak esaten.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Gazteleraz: el cuento de la buena pipa

• lurrinik ez erantzun

  Azalpena: ezer ez erantzun

  Adibideak:

  —   Ez ementzion lurriñik eantzun
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: ISILTASUNA

• matxiko hartu

  Azalpena: lepoan hartu

  Adibideak:

  —   t'artu matxiko t'aiden leizen gora ata ementzoon
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• meza emateko liburu azpiko aulkia falta

  Azalpena: ezer egiteko premiazkoena falta

  Adibideak:

  —   Ateratzeko esan zioela gurasoak, eta [neskak berriz esan zien] txakur gorri txiki batean zeola. Ure esnatzen balin bazan, galduko zittula. Alde eitteko esan zioen. Gero enteratzen zien ondo, era zulotik ateratzeko preparatuta zeolako ustez jun zien. Baiño mez'emateko liburu-azpiko aulkie palta. Ta betan geratu zan neskaa
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• mezarik ez entzun

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   Nik urruna arrapatzen zaituan tokiñ, mezaik entzungo eztezu
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: HERIOTZA

• nagiak atera

  Azalpena: logale keinuak egin

  Adibideak:

  —   Asi ementzan ba deabru oi nagik atatzen bezela
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: LOA

• noiz baino noiz

  Azalpena: edozein unetan

  Adibideak:

  —   Aita au beti bildurraz zebilen noiz baño noiz azpian artu eta lertuko ote zuan bere seme orrek.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• oilar zuria zein arrautzatan dagoen ezagutu

  Azalpena: azkarra izan

  Adibideak:

  —   Ezautu eban zeiñ arrautzetan euen olaar zurije
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: GAITASUNA

• ondasunak jan

  Azalpena: dirua gastatu

  Adibideak:

  —   Ondasun guztik jan
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: DIRUA

• ongi eginaren pagua

  Azalpena: eskergabetasuna

  Adibideak:

  —   ondo eiñen pague ate onduen palue.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• (inor) parte gaiztoak hartu

  Azalpena: deabruaren menpean egon

  Adibideak:

  —   parte gaiztoak artuta, ez ementzan elizara juaten
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• parte onekoa ez izan

  Azalpena: deabruaren mundukoa izan, eta luzapenez, trebetasun bereziak ukan

  Adibideak:

  —   Kontu areri lagunduterik, ez da parte onekue ta
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: GAIZTAKERIA

• parte txarreko

  Azalpena: maltzur

  Adibideak:

  —   bazeillala erri artan partan txarrekon bat.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: GAIZTAKERIA

• putzuan ikusitako ilargia jatea gogoratu

  Azalpena: asmo zoroak ukan

  Adibideak:

  —   astuari gogoratu dxakon posuan ikusten eban illargidxa dxatia
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• sitsa baino dotoreago

  Azalpena: dotore

  Adibideak:

  —   neskatxak jantziya eman diyo ta sitse biño dotoriago emakumez jaztep da.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• su eta gar

  Azalpena: eginahalean

  Adibideak:

  —   andi bêla artzên do su-ta-gar andrêk.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: AHALEGINA

• trikimalo

  Azalpena: konjuru

  Adibideak:

  —   edo trikimaluak botatie baño.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• txapela mintzarazi

  Azalpena: trebetasun handiak ukan

  Adibideak:

  —   Batto arrunt abilla omentzen, eta bere zapela mintzatzen
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: GAITASUNA

• (ezer) txapelan utzi

  Azalpena: ahantzi

  Adibideak:

  —   Apaizak meza ematekoan, xapelean usten dituela bere bekatuak
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: AHANZTURA

• tximistak harturik

  Azalpena: presaturik

  Adibideak:

  —   tximistak artuta, igesi.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: PRESA

• txotxalamotx egin

  Azalpena: zozkatu

  Adibideak:

  —   Txotxalamotx zeiñ bere jetxiko eiñ ementzoen
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Gazteleraz: echar a suertes

  Frantsesez: tirer à pile ou face

• urlia denboran

  Azalpena: aspaldi

  Adibideak:

  —   urlie denporen lamiña bet etorri'ei sen gau gustitan.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: ANTZINA

• urlia lekutan

  Azalpena: urrun

  Adibideak:

  —   urlije lekutan egoala arentzako erremedioa.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Kontzeptuak: URRUNTASUNA

• ximelgorria(k)

  Azalpena: deabruak

  Adibideak:

  —   ximiniatik jatzi sien ximelgorriak.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

• zein baino zein (...)-ago

  Azalpena: lehian

  Adibideak:

  —   biyak irten omen ziran zeiñ baño zeiñ.
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.

  Frantsesez: à qui mieux mieux

• zer baina eta zer baino

  Adibideak:

  —   zer baña ta zer baño!
  HERRI IPUINDEGIA
  Barandiaran, J. M. Obras Completas II.