aurkituak: 181

• (neure, heure, bere...) Amerika bilatu

  Azalpena: aberastu

  Adibideak:

  —   Inguru oetako itzai ta mandazaiak lan-aukera bazeukateken; or billatu ziteken beren Amerika
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: hacer las Indias

  Frantsesez: trouver la pie au nid

• Ameriketara galtza zaharrekin joan eta zaharragoekin etorri

  Azalpena: negozio txarra egin

  Adibideak:

  —   Galtza zarrakin joan ta zarragoakin Ameriketatik etorritako indiano bat bauan
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• Astigarraga aldetik jo

  Azalpena: trufatu

  Adibideak:

  —   Ankapean, makilla, astaputz batzuk bezala, parregarri ibilli gaituzte, ta zokoratuak egon gerala, ala-zankua? Bejondaikela, motel! Ik jotzen diguk Astigarraga aldetik!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: UMOREA

• Judasena egin

  Azalpena: traizio egin

  Adibideak:

  —   Judasena egin ziteken
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: AZPIKERIA

• adarra jo

  Azalpena: trufatu

  Adibideak:

  —   Etzaidak adarrik jo, Ataño! Ire gilbor aundi orrek ezetz ziok
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: UMOREA

  Gazteleraz: tomar el pelo

  Frantsesez: faire la barbe

• agidanean

  Azalpena: itxuraz

  Adibideak:

  —   orain, agidanean, oien bizitak nere esku zeudek.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: por lo visto

• ahoa beteko

  Azalpena: ospetsu

  Adibideak:

  —   Amerika, Afrika, Madrid, Barcelona, aua beteko izen oiek zer ote zeukaten ikasi nairik.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• airean erabili

  Azalpena: mugiarazi

  Adibideak:

  —   Aidean ibiltzen zizkin danak
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• akerraren adarrak bezala ibili

  Azalpena: oker ibili

  Adibideak:

  —   gaur oraindik ere akerraren adarrak bezela gabiltzak.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: OKERKERIA

• alajainetan!

  Adibideak:

  —   gure neurriraño igo nai dute, alajañetan!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HARRIDURA

  Frantsesez: sacrebleu

• alajainkia!

  Adibideak:

  —   Oi, asto au bakarrik zijuak, alajainkia!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HARRIDURA

  Frantsesez: sacrebleu

• alazankoa!

  Adibideak:

  —   parregarri ibilli gaituzte, ta zokoratuak egon gerala, ala-zankua?
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HARRIDURA

  Frantsesez: sacrebleu

• (inoren) aldarria egin

  Azalpena: famatu

  Adibideak:

  —   Aitak berak egiten zin semearen aldarria, pregoia:
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• aldez aurretik

  Azalpena: aurrez

  Adibideak:

  —   aldez aurretik moldatzen zizkiteken gauzak.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: LEHENTASUNA

  Gazteleraz: de antemano

  Frantsesez: auparavant

• arnasa berotu

  Azalpena: nekatu

  Adibideak:

  —   Etzaidaken neri arnasik berotzen
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: NEKEA

  Gazteleraz: faltar el aliento

• arrainea!

  Adibideak:

  —   arrainean, alkatea!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HARRIDURA

• arta puska baino atseginagokoa(k)

  Azalpena: atsegin

  Adibideak:

  —   arta-puska bat baño atsegiñagoko gizona.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• arta puska baino otzanagokoa(k)

  Azalpena: otzan

  Adibideak:

  —   arta-puska bat baño otxanagoko gizona.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• arto puska baino gozoagokoa(k)

  Azalpena: gozo

  Adibideak:

  —   arta-puska bat baño gozoagoko gizona
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• astaputz

  Azalpena: ergel

  Adibideak:

  —   ankapean, makilka, astaputz batzuk bezela parregarri ibilli gaitue
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ERGELKERIA

• ataka jarri

  Azalpena: geldiarazi

  Adibideak:

  —   Gaitzari ataka jarriko zionik ez izaki
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• atarramendu onik ez eduki / egin / ukan

  Azalpena: ondorio txarrak gertatu

  Adibideak:

  —   Eskolara zebiltzanak ere, etziteken atarramentu onik
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  —   Atarramentu onik ez genula egingo
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• atrixe doministiku

  Azalpena: usin

  Adibideak:

  —   batek iji-ijii Atrixe-doministikua egin zin.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• atsolorra

  Azalpena: ama berriari auzoko emakumeek egindako bisita

  Adibideak:

  —   andik berrogei egunera, elizako sarrera esaten zaion oitura izaten baita, arratsaldean, berriz, auzoko andreak amaren sukaldean billera egiten ziteken. Gure aieka oietan etzioteken oso izen goxoa jarri: atsolorra.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• atzekoz aurrera jaio

  Azalpena: zorigaiztokoa izan

  Adibideak:

  —   Atzekoz aurrera jaioa izaki ni nunbait
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ADURRA / ZORIGAITZA

• (ezeri, inori) aurpegi(a) eman

  Azalpena: erasoari erantzun

  Adibideak:

  —   Datorrenari arpegi emanik
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: plantar cara

  Frantsesez: faire face

• aurrea hartu

  Azalpena: abantailatu

  Adibideak:

  —   zedorrek aurrea artu didazu
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ABANTAILA

  Gazteleraz: tomar la delantera

  Frantsesez: prendre l'avantage

• aurrera atera

  Azalpena: betekizuna kunplitu

  Adibideak:

  —   Nere semeak aurrera ateratzeko
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: sacar adelante

• aurreratutako oilasko koskor tontor-gorria irudi

  Azalpena: harroa izan

  Adibideak:

  —   aurreratutako ollasko koskor ttonttor gorri oietako bat dirudik
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• azkena eman

  Azalpena: amaitu

  Adibideak:

  —   Nola eman zioten bere azkena
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: AMAIERA

  Gazteleraz: dar término

  Frantsesez: mettre un point final

• azpijane(t)an

  Azalpena: traizioz, gaiztoz

  Adibideak:

  —   Aspaldian azpi-janean ari zala banekiken.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: AZPIKERIA

  Gazteleraz: labor de zapa

• aztarrika egin

  Azalpena: nekeak hartu

  Adibideak:

  —   Nere denboran egiña naiz ni majiña bat aztarrika
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• bai zera!

  Azalpena: ironiaz, ezezkoa

  Adibideak:

  —   -Baña, Agustiña! Moztu egin al zaituzte? -Bai zera! Zuloan bera sartu!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• baratzuria bezain fina(k)

  Azalpena: zintzoa(k)

  Adibideak:

  —   baratxuria bezain piña. Billaukeririk ezagutzen etzuna.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ZINTZOTASUNA

• barau geratu

  Azalpena: ezer lortu gabe geratu

  Adibideak:

  —   beste urte-pare batean jarraitu ziteken nere arrebak oraindik; baña ni bezin barau geratu itun
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• barrenak ez agindu / ez lagundu

  Azalpena: (ezer egiteko) traba moralak eduki

  Adibideak:

  —   Barruak etzidak agintzen
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• barrez esteak bota

  Azalpena: barre handiak egin

  Adibideak:

  —   Guk esteak bota genizkin farrez
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: mearse de risa

  Frantsesez: se tenir les côtes de rire

• (ezer) bart arratseko kontuak ez izan

  Azalpena: (ezer) aspaldikoa izan

  Adibideak:

  —   Nere bizitzako berri jakin nai al uke? Ez didak gutxi eskatzen, motel! Ez baidira danak bart arratseko kontuak.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ANTZINA

• basakarana bezalakoxea izan

  Azalpena: zalua izan

  Adibideak:

  —   Basakarana bezelakoxea niñun; alperrikako gantz ta koipe-kutsurik gabea
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• batera etorri

  Azalpena: iritzi bereko izan

  Adibideak:

  —   Batera gentozenak giñun biak
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ADOSTASUNA

• bazterrak harrotu / inarrosi / nahasi / toreatu...

  Azalpena: jendea asaldarazi

  Adibideak:

  —   Kezka txarretan bizitzeko, beren burak galtzeko, bazter guziak nasteko
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• (ezerk inorentzat) begi gorriak ukan

  Azalpena: larritasunean bizi

  Adibideak:

  —   Zorretan bizitze orrek begi gorriak dizkik neretzat
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• begi-belarri

  Azalpena: adi

  Adibideak:

  —   begi-belarri ibilli bearra zeoken.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: con los cinco sentidos

• (inor, ezer) begien aurretik galdu

  Azalpena: ezkutatu

  Adibideak:

  —   Semeak gazteak izaki eta, bein begien aurretik galdu zutenean, etsi ziteken
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: perder de vista

• begitan eduki

  Azalpena: gorrotatu

  Adibideak:

  —   Artzaiak ere begitan daukaten piñua
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: GORROTOA

  Gazteleraz: tener entre ojos

• begi(e)tan ukan

  Azalpena: gorrotatu

  Adibideak:

  —   Bosgarrena oso begitan baizun
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: tener entre ojos

• begiz jo

  Azalpena: bereizi, desiratu

  Adibideak:

  —   Artzairen batek laxter joko zin begiz txokon babes ordeka
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: echar el ojo

  Frantsesez: serrer la vis

• behin betiko(tz)

  Azalpena: betiko

  Adibideak:

  —   eta kezka gaizto oiek bota itzazu behin betiko.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: BETI, BETIKO, BETIRAKO

  Gazteleraz: de una vez por todas

  Frantsesez: une fois pour toutes

• bejon (dei(n)ala, deizula, deiola...)

  Adibideak:

  —   -Bejondeikela. motel! Orain al ator alaruka?
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• beldurrak airean

  Azalpena: beldurrez

  Adibideak:

  —   bildurrak aidean egoten niñun.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: BELDURRA

• bihotza ilundu

  Azalpena: tristatu

  Adibideak:

  —   Itz gutxitan kontatu nai nikek; oroitze utsak gaur oraindik illuntzen baizidak biotza eta negar-malko ixillak banaka-banaka asten baizaizkidak
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: TRISTURA

• bihotza korapilatua eduki

  Azalpena: nahigabetu

  Adibideak:

  —   Orduan bezin korapillatua biotzik eduki
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• bihotzik ez eduki

  Azalpena: ez ausartu

  Adibideak:

  —   Kapellau biurri aren ondora urbiltzeko biotzik etzeukateken
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• (ezer egin) bitarteko onik ez eduki

  Azalpena: kezkatua egon

  Adibideak:

  —   Aiek gure sukaldera bildu bitarteko onik ez nin eduki
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: SETAKERIA

• bizi pozean

  Azalpena: ilusioz

  Adibideak:

  —   bizi-pozean burua jasotzen ari giñun.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• (neure, heure, bere...) biziko

  Azalpena: aparta

  Adibideak:

  —   berebiziko lanak egingo zizkin.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• bizimodua atera

  Azalpena: bizitzeko adina irabazi

  Adibideak:

  —   bizimodua ateratzeko leku gutxi aski izan dit nik
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: BIZIA, BIZIMODUA

  Gazteleraz: ganarse la vida

  Frantsesez: assurer sa matérielle

• (inoren) bizkar

  Azalpena: bestek ordainduta

  Adibideak:

  —   besteren bizkar jan da edanez.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: BALIAKETA

• (ezer inori) bost axola izan

  Azalpena: batere ez axola

  Adibideak:

  —   Erderarengatik bost ajola zidaken neri orduan
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: AXOLA

• burua galdu

  Azalpena: zoratu

  Adibideak:

  —   Zartu zanean, burua erdi galdu zaioken
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: perder la cabeza

  Frantsesez: perdre la boule

• burua lehengo lepotik eduki

  Azalpena: iritziz edo ohituraz ez aldatu

  Adibideak:

  —   Lengo lepotik zeukak burua
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: IRMOTASUNA

• burutik behera jo

  Azalpena: jo

  Adibideak:

  —   Marmitarekin burutik bera joko omen zin
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• burutik bota

  Azalpena: ahantzi

  Adibideak:

  —   Ura nere biotzeko utsuna; ezin burutik bota!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: AHANZTURA

  Gazteleraz: quitar de la cabeza

• burutik egin

  Azalpena: zoratu

  Adibideak:

  —   Burutik egiña zegok
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Frantsesez: perdre la boule

• deabru guztiak (neurekin, heurekin, herekin...) ukan

  Azalpena: haserre egon

  Adibideak:

  —   Deabru guziak berekin zituen, eta sukalde-zai irugarren semea zuan arek arrapatu nai zuan
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• (inoren) eder egin

  Azalpena: (inorentzat) atsegin izan

  Adibideak:

  —   Sartu dan jende berri onen eder egitearren
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• (inorenak) egin

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   Gureak egin du bestela!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HERIOTZA

  Frantsesez: avoir son compte

• egun handia

  Azalpena: heriotza

  Adibideak:

  —   Agur, Maria, egun aundirarte.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• egunari berea eman

  Azalpena: eguneko lana egin

  Adibideak:

  —   Gaurko egunari berea eman diozu onuzkero
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• epela(k) sartu

  Azalpena: tronpatu

  Adibideak:

  —   Epelak sartu dizkiok aitari; baña bapo zeok motel
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: TRONPATZEA

  Gazteleraz: dár(sela) con queso

  Frantsesez: donner le change

• erronkak bota

  Azalpena: harrokeriak esan

  Adibideak:

  —   Gipuzkoa guziko erronka botia zegok
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HARROKERIA

  Frantsesez: faire le rodomont

• eskupeko

  Azalpena: limosna

  Adibideak:

  —   kapitan ari egindako eskupekoaz gañera.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• (neurak, heureak, bereak...) eta besterenak

  Azalpena: egundokoak

  Adibideak:

  —   asi bazan, bereak eta besterenak egin gabe ez uan geratu.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• (neurak, heureak, bereak...) eta bost

  Azalpena: egundokoak

  Adibideak:

  —   bereak eta bost supritu zizkin urte aietan.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• ez hanka eta ez buru

  Azalpena: trakeski

  Adibideak:

  —   ez anka ta ez buru, kantatu zian.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: sin pies ni cabeza

  Frantsesez: sans queue ni tête

• (inon) ezeren kinkorik ez izan

  Azalpena: isilpean egon

  Adibideak:

  —   Orain egun batzuk emengo jolas ta iskanbillen berri zekinak, gaurko ixiltasun ontan, nola ez negar egin? Emen ez da ezeren konkiorik! Au kanposantua da, Joxe!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• ezpata lepoan ukan

  Azalpena: arriskuan egon

  Adibideak:

  —   Geroztik kalte besterik egin ez diguten gaztelu zar satorzulo oiek or geratu itun betiko txutik. Zer gerta ere, lepoan beti ezpata
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• eztanda gaizto egin

  Azalpena: nekatu

  Adibideak:

  —   Aldapa gora eztanda gaizto egiten ibilli gabe
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: NEKEA

  Gazteleraz: sudar sangre

• gainari eragin

  Azalpena: mendiaz beste aldera pasa

  Adibideak:

  —   Gaiñari eragin dio! -esaten bazioten, berriz, mendiz beste aldera pasa zala alegia
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• (ezeri) galga eman

  Azalpena: gogo bat edo ihardun bat erreprimatu

  Adibideak:

  —   Mingain orri galga pixka bat eman akion!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• galtzak bete lan eduki

  Azalpena: lan asko eduki

  Adibideak:

  —   Etxea jaso ondoren, zorrak ordaindu bear, eta aziendak ere bear, bazeukateken galtzak bete lan
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: LANA

• galtzipurdi

  Azalpena: trakets

  Adibideak:

  —   baserritar galtz ipurdi gizajoren bat.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• gorputz geratu

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   elizakoak artu zizkin, eta goiz aldera, ondoeza eginta, gorputz geratu uan
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HERIOTZA

  Gazteleraz: quedarse seco

• gorri geratu

  Azalpena: beharrean geratu

  Adibideak:

  —   okerrena, berriz, laugarrena jaio ondoren, beren amona il zitzaiela, órduan geratu giñan gorri, orduan!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• gosari lege

  Azalpena: gosari moduko

  Adibideak:

  —   gosari-lege bat jarri ta eraman zieken.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• gradoak jaso

  Azalpena: besteren estimazioa irabazi

  Adibideak:

  —   Neskatx bati etxeraño lagunduta, badakit nik gradoak jasotzen nitula
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: ganar puntos

• hain gutxi

  Azalpena: ezetza, errepikatuan

  Adibideak:

  —   ortarako betik ez dit eduki; umorerik ain gutxi.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: EZETZA

  Gazteleraz: menos aún

• haize emaile

  Azalpena: animatzaile

  Adibideak:

  —   deabrua berbera dek guda-asmatzalle, eta gizonen gorrotoa, berriz, aize-emalle.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• handi uste

  Azalpena: harro

  Adibideak:

  —   mutil aundi-uste, erdi-txoro, egoskor arro oietakoa.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HARROKERIA

  Gazteleraz: vendehumos

  Frantsesez: m'as-tu-vu

• hanka gorri

  Azalpena: haur

  Adibideak:

  —   lenbiziko anka-gorria etorri uan mundura.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• hanka sartu

  Azalpena: sartu

  Adibideak:

  —   Ez nin ankik ere sartu geiago eskoletan
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ERRAKUNTZA

  Gazteleraz: poner pie (en)

• (inon) hankarik ez jarri

  Azalpena: ez sartu

  Adibideak:

  —   Ez nuala geiago an ankarik jarriko
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• hankaz aurrera joan

  Azalpena: hil

  Adibideak:

  —   Amaikatxok ankaz aurrera joan bear du
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: salir con los pies por delante

  Frantsesez: sortir les pieds en avant

• harri bihur

  Adibideak:

  —   Arri biyur ona zala!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• harria jan

  Azalpena: goseak bizi

  Adibideak:

  —   Lan eginda jan zak arria!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: GOSEA

• harrika eman

  Azalpena: harrikatu

  Adibideak:

  —   Arrika eman didate
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• hau ere badugu

  Adibideak:

  —   au ere badegu, Joxe! au ere badegu!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: ¡habráse visto!

• hautsi ala eten

  Azalpena: ondorioaz arduratu gabe

  Adibideak:

  —   bost zoiean, autsi edo eten, asten giñanean gu.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: NOLABAIT

• hazitarako inor ez gelditu / geratu / utzi

  Azalpena: denak hil

  Adibideak:

  —   ez dek iñor azitarako geratzen
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HERIOTZA

• hegohaizea baino harroagoa(k)

  Azalpena: harroa(k)

  Adibideak:

  —   egoaizea baño arroago.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Frantsesez: fier comme un paon

• heriotz penarekin kapilan daudenak bezala

  Azalpena: etsirik

  Adibideak:

  —   an geratu dituk, eriotz-penarekin kapillan daudenak bezela.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• hitza jan

  Azalpena: agindutakoa ez bete

  Adibideak:

  —   Bein emandako itza jan baño len
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: AGINDUA

  Frantsesez: revenir sur sa parole

• hitzaspertu

  Azalpena: hizketa lasai

  Adibideak:

  —   Arekintxe itz aspertu bat egiteko zoratzen nengola.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• hitzetik hortzera

  Azalpena: tanpez, berehala

  Adibideak:

  —   itzetik ortzera erantzun omen zioken Txirritak.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: MAIZTASUNA

  Gazteleraz: de repente

  Frantsesez: tout à trac

• hizketa aspertu

  Azalpena: hizketa lasai

  Adibideak:

  —   izketa aspertu bat egin.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• hor konpon txuri ta beltzak!

  Adibideak:

  —   kristau zintzo ta euskaldun jatorra izan dedilla, bai, ta or konpon txuri ta beltzak.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: ahí (te) las arregles

• hor nonbait

  Azalpena: paretsu

  Adibideak:

  —   ama xarrari eskerrak, or nunbait antolatzen giñan.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ANTZA

  Gazteleraz: por ahí por ahí

• (inori, ezeri) hortzak erakutsi

  Azalpena: kontra atera

  Adibideak:

  —   Zeñek urtzak erakutsi, etzaik paltako
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: MEHATXUA

  Gazteleraz: hacer frente

  Frantsesez: faire face

• idia adar eta guzti irentsi / jan

  Azalpena: asko jan

  Adibideak:

  —   Idia bere adar ta guzi irentsiko liken-ta!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: comer(se) su padre por los pies

  Frantsesez: avaler un boeuf

• ilunbista

  Azalpena: ilunabar

  Adibideak:

  —   aiek bakoitzak artu ta illun-bistara arte.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• inondik inora (ez)

  Azalpena: inola (ez)

  Adibideak:

  —   Iñondik iñora ezin nezazken aitaren kutixi danak bete.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: EZETZA

  Gazteleraz: de ninguna manera

  Frantsesez: d'aucune manière

• ipurdiz gora

  Azalpena: alderantziz edo nahaspilan

  Adibideak:

  —   an ziak ipurdiz gora.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ALDERANTZIZ / NAHASPILA

  Gazteleraz: patas arriba

  Frantsesez: les quatre fers dans l'air

• irabaziak aurreratu

  Azalpena: dirua osatu

  Adibideak:

  —   Gazte jende kazkarin xamarrá; irabaziak aurreratzeko gogo aundirik gabea
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: DIRUA

  Frantsesez: mettre de côté

• itsumustuan

  Azalpena: presaka

  Adibideak:

  —   aldapan bera itxumustuan.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ITSUTASUNA / PRESA

• itzala eman

  Azalpena: kartzelara kondenatu

  Adibideak:

  —   Baña betiko itzala eman die
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Frantsesez: mettre à l'ombre

• (neure, heure, bere...) itzalarekin erriertan joan

  Azalpena: norberaren buruarekin hizketan joan

  Adibideak:

  —   Amona bere itzalarekin erritan zijoan batean
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• izu laborri

  Azalpena: beldur

  Adibideak:

  —   baña izu laborriak artuak zeuzkala.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: BELDURRA

• jainkoak dakien lekuko

  Azalpena: urruneko

  Adibideak:

  —   Jainkoak zekin lekukoak ere baitun.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• (inori) kargu egin / hartu

  Azalpena: erantzukizuna eskatu

  Adibideak:

  —   neri kargu atzera etorri zaneko
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: pedir cuentas

• kargua hartu

  Azalpena: arduratu

  Adibideak:

  —   danen kargua nik artu bear
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• kaskarin

  Azalpena: txolin

  Adibideak:

  —   gazte jende kaskarin xamarra.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ZENTZUA

  Gazteleraz: casquivano

  Frantsesez: tête frêlée

• katu erdian egon

  Azalpena: erdi mozkortu

  Adibideak:

  —   Katu-erdian zeudeken geienak
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: MOZKORKERIA

  Frantsesez: être pompette

• kinkiorik (ere)

  Azalpena: batere ez

  Adibideak:

  —   bataiotik etxerakoan, dena ixil; ez omen uan kinkiorik ere.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• kioak egin

  Azalpena: kantatzean, notak erratu

  Adibideak:

  —   Dardarak egiñaz; kio edenik ere bai tartean
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: hacer gallos

• kontura etorri

  Azalpena: konorteratu

  Adibideak:

  —   Txirrita kontura etorri zanean
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: volver en sí

  Frantsesez: reprendre ses esprits

• kroskak saltatu

  Azalpena: trabak desegin

  Adibideak:

  —   Etxe oneko alaba baizan, eta badakik zer istiIluak ekartzen ditu askotan orrek. Neskak berak salta zizkin kroska guziak
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: superar los obstáculos

• kukuak oker jo

  Azalpena: espero ez bezala gertatu

  Adibideak:

  —   Gaur ere gure beltz gizarajoei kukuak oker jo die
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: OKERTZEA

• larru bizirik

  Azalpena: biluzik

  Adibideak:

  —   erdi larru bixirik laxterka ta iraulka.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: en cueros vivos

• larrutik pagatu

  Azalpena: asko kosta

  Adibideak:

  —   Alare, txantxangorri gizajoak pagatzen ziteken larrutik
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: pagar caro

• leher eta lan egin

  Azalpena: nekatu

  Adibideak:

  —   Majiñatxo bat ler ta lan egiña
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• leher gaizto egin

  Azalpena: zeharo nekatu

  Adibideak:

  —   Zenbat atzera-aurrera ta ler gaizto ez ote zutei egin aiek
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: NEKEA

• leku(a) egin

  Azalpena: (aldean) onartu

  Adibideak:

  —   Ia neretzako ere egiten dezun an lekua!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: hacer sitio

• lekutan

  Azalpena: urrun

  Adibideak:

  —   lekutan zegok emendik.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: URRUNTASUNA

• (ezer) lekutara joan

  Azalpena: desegin

  Adibideak:

  —   Nere garai bateko ametsak lekutara joan itun!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: ir a parar a buen lugar

• leporaino bete

  Azalpena: zeharo bete

  Adibideak:

  —   Leporaño bete uan gure sukaldea
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: llenar(se) hasta los topes

• lepotik gora bete

  Azalpena: asko edan

  Adibideak:

  —   Ori lepotik gora ardoz eta sagardoz betea zioken
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ZURRUTA

• lipu beltzak hiltzea (opa)

  Azalpena: gorrotatu

  Adibideak:

  —   Bei urde ori! Lipu beltzak ilko al au, ba!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• lurrari kendu

  Azalpena: aidean jaso

  Adibideak:

  —   Baña, bat-batean aurrez-aurre kantatutak bertsoak liburu batean baleude, gazte ta indartsua baaiz ere, ez ioke lurrari kenduko
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• mahain gainean katuarentzat papurrik ere ez utzi

  Azalpena: asko jan

  Adibideak:

  —   katuarentzat papurrik ere utzi gabe mai gañean
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• makila jaso

  Azalpena: eraso

  Adibideak:

  —   Makillarik jaso ez duten lau semem dauzkat arriskurik gorrienean
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ERASOA

• mandoa ere botatzeko usaina

  Azalpena: usain txarra

  Adibideak:

  —   mandoa bera ere botako zin gure etxe-zuloko usainak
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• markesaren alaba(k)

  Azalpena: harroskoa(k)

  Adibideak:

  —   ai zer markesaren alaba
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HARROKERIA

• markesaren alaba(k) izan uste

  Azalpena: norberaren burua handitzat eduki

  Adibideak:

  —   Aiek eguzkitara aterako zitun kristaurik ez uan, bada, gure etxean. Ezta markesaren alabak izan balira ere
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• min zuria egin

  Azalpena: zorabiatu

  Adibideak:

  —   Min txuria egin ta oieratu ziteken
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ONDOEZA

• mordoiloan

  Azalpena: ulergaizki

  Adibideak:

  —   mordolloan itz egiñaz.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• mutila(k) izan

  Azalpena: trebea(k) izan

  Adibideak:

  —   Nonsok edo andik, gauzen batzuen truke edo, egiten itun polboraren jabe. Mutillak itun orduan aiek!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• muturra jarri

  Azalpena: haserretu

  Adibideak:

  —   Arek jarri zigun muturra!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HASERREA

  Gazteleraz: fruncir el ceño

  Frantsesez: froncer les sourcils

• muzin egin

  Azalpena: mesprezatu

  Adibideak:

  —   Euskerari muzin eginta
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: MESPREZUA

  Frantsesez: faire fi (de...)

• noentiendoko

  Azalpena: erdaldun

  Adibideak:

  —   karabinero oek Altza'ko alkatearen lagunak itun. Gaiztoz ezagunak biak. Jakiña, no entiendo'koak.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• non joa egon

  Azalpena: lana ukan

  Adibideak:

  —   Bazioken nun joa
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: LANA

• nondik nora

  Azalpena: nola

  Adibideak:

  —   nondik nora antz eman diok nere lana dala ori?
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• odola(k) irakin

  Azalpena: haserretu

  Adibideak:

  —   Odolak irakiten, gorri-gorri egiñak, beren zer esanik aitu zituztenean, neri eraso zidateken
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: subírse(le) la sangre a la cabeza

  Frantsesez: monter comme une soupe au lait

• oiloak azeriaren ondoan bezala

  Azalpena: larri

  Adibideak:

  —   olloak azeriaren ondoan bezala, nora jo ta zer egin ez dakitela.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: LARRITASUNA

• ondoeza egin

  Azalpena: gaizkitu

  Adibideak:

  —   Ondoeza eginta
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• (neure, heure, bere...) onetik atera

  Azalpena: haserretu

  Adibideak:

  —   Gero ni zaitzera etorri uan bat, jeiki ez nendin edo beste zerbait okerrago egin ez nezan, nere onetik ia aterea bainengoen
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• palo palo egin

  Azalpena: umetan, idazten ikasi

  Adibideak:

  —   Emendik Ameriketaraño argi-indarra jartzeko aña palo-palo egiña nauk ni
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• pegadizo bat egin

  Azalpena: tronpatu

  Adibideak:

  —   Pegaizu gaiztoren bat egin nai ziguteken
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: TRONPATZEA

  Gazteleraz: hacer una jugarreta

• poto egin

  Azalpena: erratu

  Adibideak:

  —   Poto egin
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ERRAKUNTZA / OKERTZEA

• (inon) praka bete lan egon

  Azalpena: inon lan asko egon

  Adibideak:

  —   Denean dago praka bete lan-da
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• sasia(k) sutu

  Azalpena: iskanbila edo sesioa sortu

  Adibideak:

  —   Bertso-saio ederrik egiñak giñun biok. Arek sutuko zin sasia, eta ene erruz ez uan itzaliko
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: ISTILUA

  Gazteleraz: sembrar cizaña

• suaingilen gisa

  Azalpena: biluzik

  Adibideak:

  —   suangillen gisa, erdi larru bizirik.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• sudur makala ez eduki

  Azalpena: igarri

  Adibideak:

  —   Ez dauzkak sudur makalak! Nondik nora antz eman diok nere lana dala ori?
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: IGARTZEA

• sudur makalak ez ukan

  Azalpena: igerri

  Adibideak:

  —   Ez dauzkak sudur makalak! nondik nora antz eman diok nere lana dala ori?
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• talkako ahariak bezala jarri

  Azalpena: haserretu

  Adibideak:

  —   Talkako aariak bezela, aurrez-aurre jartzen itun bereala
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• tankera eman

  Azalpena: igarri

  Adibideak:

  —   Baña bertsolari-etorria ere ongi Jaungoikoaren doaia dek. Emendik atera gabe zeudenak, beti bertsolari tartean bizita, alare tankerik ematen etziotenak baitun
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: IGARTZEA

• topo egin

  Azalpena: topatu

  Adibideak:

  —   Topo egin
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• tripa jate

  Azalpena: amorrazio

  Adibideak:

  —   nik pasa nitun tripa-jateak!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• tripak jan

  Azalpena: amorratu

  Adibideak:

  —   Neri beti erderaz egin bearra; nik deus ere ez baidakit erderaz. Beti tripa jaten ateratzen niñun andik
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: comerse las tripas

• txanpona atera

  Azalpena: bizitzeko adina irabazi

  Adibideak:

  —   Txanpona poliki ateratzen dekala
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: BIZIA, BIZIMODUA

  Gazteleraz: ganarse la vida

  Frantsesez: assurer sa matérielle

• (inoren) txanponak har bihurtzea (opa)

  Azalpena: gorrotatu

  Adibideak:

  —   Txanponak irabazi nai badituk, ar biurtuko al zaizkik danak
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• txantxangorriarena egin

  Azalpena: ez mugitu

  Adibideak:

  —   Txantxangorriarena egin bear nik: betiko txuloan geratu
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: LASAITASUNA

• txinalka

  Azalpena: (oinetakoak) erdi jantzian, orpoak sartu gabe

  Adibideak:

  —   espartziñak txiñalka, erdi jantzian.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• ur (hau, hori, hura...) pasa

  Azalpena: ezer ezagutu, eskarmentua ukan

  Adibideak:

  —   Ur ortan pasia ez danak, urrutitik begiratzen baiziok eta etzekik zer dan ere ori
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• urrutiko intxaurrak

  Azalpena: amestutako egoerak edo ondasunak

  Adibideak:

  —   urrungo intxaurrak ez niotek lausotu.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: AMETSA

• utikan

  Adibideak:

  —   utikan, ume tatxuak aleenak!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• zaldaleak irabazten ari

  Azalpena: lurrean bueltak eman

  Adibideak:

  —   Ukulluan zaldaleak irabazten ibilli al aiz?
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• zanputza bezala haizatu

  Azalpena: harrotu

  Adibideak:

  —   zanputza bezela aizatzen itun, motel
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Kontzeptuak: HARROKERIA

• (inoren) zatar zaharrak aideratu

  Azalpena: izkutuan egon behar zuena erakutsi

  Adibideak:

  —   Ilunpean dauden zatar zarrak egoara aidatzea, ez dek askotan komeni
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: sacar a relucir los trapos sucios

• zilipurdikada

  Azalpena: burutxeta

  Adibideak:

  —   tiro ta zilipurdikada ikusteko zoratzen.
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

• ziria(k) sartu

  Azalpena: trufatu

  Adibideak:

  —   Ez didak neri olako ziririk sartuko!
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: tomar el pelo

  Frantsesez: faire la barbe

• zotz egin

  Azalpena: zozkatu

  Adibideak:

  —   Txotx egin ziteken
  ATA¾O.
  Txantxangorri kantaria, 1979

  Gazteleraz: echar a suertes

  Frantsesez: tirer à pile ou face