- aho oneko
Azalpena: zapore oneko
Adibideak:
— ago oneko kafea.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco I, 1918
- airean eduki
Azalpena: urduriarazi
Adibideak:
— Karrika guzia badauka marrumaz aidean
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: URDURITASUNA
Gazteleraz: tener en vilo
- aita deabru, ama belagile, eta (inor) haien bien seme (alaba) izan
Azalpena: gaiztoa izan
Adibideak:
— Aita zuzun debru, ama belhagile eta bera aldiz haien bien seme
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- akerraren putzak (opa)
Azalpena: solasa edo harremanak haserrez hautsi
Adibideak:
— Txiri-miri, akerran putzak iri, auntzan eznea niri
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- ama lapikoan eduki
Azalpena: goseak bizi
Adibideak:
— Ama lepikoan daukagu, aita etortzera orduko dana yango dugu
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: GOSEA
- argi-oilarrak jo
Azalpena: eguna zabaldu
Adibideak:
— Argi-oilarrak yo due, eguna sentitu due
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco I, 1918
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco II, 1918
- (inori) arkakusoak akabatu
Azalpena: jo
Adibideak:
— Nik akabauko eiaz arkakusuok
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Gazteleraz: dar una somanta
Frantsesez: secouer les puces (à quelqu'un)
- arkakusoak harrapatuta ipurdiari hatz egin
Azalpena: alferkerian egon
Adibideak:
— Eztu besterik zer egin, arkakusoak arrapatuta ipurdiari atz egin
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco I, 1918
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: ALFERKERIA
- artajorran baino dantzan hobeto jakin
Azalpena: alferra izan
Adibideak:
— Dantzan obeto daki artajorran baño
HERRI KANTUTEGIA
Arratia, M. Cancionero popular del Pa¡s Vasco I.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: ALFERKERIA
- artoak ahitu eta dirua mexikon ukan
Azalpena: pobrea izan
Adibideak:
— artoak aitu eta dirua mejikon ez jakin tripatzarrok nork beteko ittugun
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- aukera betean bizi
Azalpena: nahi bezala bizi
Adibideak:
— Aukera betean bizi dan orrek eztau, ez, erruki bere laguna.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: BIZIMODU ONA
Frantsesez: être couché sur des roses
- (ezer) auzoan eduki / ukan
Azalpena: ez eduki
Adibideak:
— Gizona tabernan da artoa auzoan
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- (inori) begi on ukan
Azalpena: maitatu
Adibideak:
— Eztiote Madalenari, Madalenari, beinolako begi onik
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: MAITASUNA
Gazteleraz: ver con buenos ojos
- (inoren) begiak arrautza adina izan
Azalpena: begi handiak ukan
Adibideak:
— Arrautza ainbat badira dama orren begiak
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- (inoren) begira ez egon
Azalpena: bestek zer egingo ez egon
Adibideak:
— Ni aren begira ez nago
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- bilboko barrenkaletik makalaua ekarri
Azalpena: mozkortu
Adibideak:
— Peru Dubakok uste eban ze etzala diru-bearrik makalau ona ekarriteko Bilboko Barrenkaletik
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Gazteleraz: agarrarse una mona
Frantsesez: prendre une cuite
- bizkar-hezurra haustea (opa)
Azalpena: gorrotatu
Adibideak:
— Ekio ta mekio bizkar-ezurra auts balekio
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- (inori) bizkarra berotu
Azalpena: jo
Adibideak:
— Nik berotuko deuat iri bizkarra
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: JIPOIA
Gazteleraz: calentar las orejas
Frantsesez: passer à tabac
- busti ala lehorka
Azalpena: zozkatuz
Adibideak:
— busti ala legorka.
HERRI MINTZOA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza III.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Gazteleraz: a cara o cruz
Frantsesez: à pile ou face
- dirurik ez zuririk ez beltzik ez ukan
Azalpena: dirurik ez ukan
Adibideak:
— dirurik zuririk ez beltzikan Joxantoniok etzeukan
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Gazteleraz: no tener ni un céntimo
Frantsesez: n'avoir pas un sou
- dolu egin
Azalpena: (inoren) heriotzaz tristatu
Adibideak:
— kapitainak yoan ziren beren zaldiak harturik nigar egiten zutelarik andereari dolu eginik
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- errekan beratu eta lixiban egostea merezi
Azalpena: jipoia merezi
Adibideak:
— Oraiko mutilzarrek zer dute merezi? Errekan beratuta, lexiban egosi
HERRI KANTUTEGIA
Arratia, M. Cancionero popular del Pa¡s Vasco I.
HERRI KANTUTEGIA
Riezu, J. Nafarroako Euskal-Kantu zaharrak.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- eskuak atorra zuritzen ez erabili
Azalpena: alproja izan
Adibideak:
— Untzi ta sukalderik eztigu garbitzen eskurik eztarabil atorra txuritzen
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- esnetan ibili
Azalpena: nahi bezala bizi
Adibideak:
— Artzaiak ondo bizi dira Amezketan eulia bezelaxe dabiltza esnetan
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco II, 1918
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Frantsesez: être couché sur des roses
- estuadianteen kontuak
Azalpena: borrokak
Adibideak:
— zotzak eta paluak estudianteen kontuak.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- etxerik gabeko primu izan
Azalpena: pobrea izan
Adibideak:
— Primu nintzala, bainan etxerik ez
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: POBRETASUNA
- ezertan eduki
Azalpena: kontsideratu
Adibideak:
— Argatik eztaukate kostarrik ezertan
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- fraka beltzean hari zuria ez falta
Azalpena: etxean gobernu txarra ukan
Adibideak:
— Praka baltzetan ari zuria etxat niri inoiz faltadu
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- fraken atzeko zuloan azeri burua pasa
Azalpena: pobrea izan
Adibideak:
— Ezkondu nintzan orduan fraka zuriak nituan axelburua pasa liteke aien atzeko zuloan
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- (inongo) gazitegian saguak umeak hazi
Azalpena: alproja izan
Adibideak:
— Etxe huntako gazitegian saguak umeak azten tik
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco II, 1918
Kontzeptuak: ARLOTEKERIA
- gezurrez irakin
Azalpena: gezurtia izan
Adibideak:
— Fandrontzeneko nausi makurrak irakiten du gezurrez
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: GEZURRA
- gogoko ukan
Azalpena: maitatu
Adibideak:
— Orretxek nor ote du orren gogokoa
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: MAITASUNA
- (inori) gose egarria kendu
Azalpena: (inork inor) hil
Adibideak:
— laster kenduko ostela gose egarria
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco I, 1918
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Frantsesez: faire passer (à quelqu'un) le goût du pain
- hanka zepoan eduki
Azalpena: larri egon
Adibideak:
— Au gizon andiren bat da zepoan zeukeat anka
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: LARRITASUNA
- hautsak kendu
Azalpena: jo
Adibideak:
— Nik kenduko eiaz iri autsak
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: JIPOIA
Gazteleraz: dar una somanta
Frantsesez: secouer les puces (à quelqu'un)
- hor konpon dominus vobiscum
Adibideak:
— eta orain or konpon Dominus vobiscum.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Gazteleraz: ahí (te) las arregles
- izerdi patsetan
Azalpena: izerditan
Adibideak:
— izerdi-patsetan aiduru,
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: AHALEGINA / NEKEA
Frantsesez: en nage
- katalin gorri
Azalpena: patar
Adibideak:
— bigarrena edatea katalin gorri maitea.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- katua eraman
Azalpena: mozkortu
Adibideak:
— Arek eroan katua
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: MOZKORKERIA
Gazteleraz: agarrarse una mona
Frantsesez: prendre une cuite
- katua kendu
Azalpena: mozkortuta lo egon
Adibideak:
— Zapi ta zapi esanagati ezin dot kendu katua
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
HERRI KANTUTEGIA
Anuario de eusko folklore XIII, 1933
Gazteleraz: dormir la mona
Frantsesez: cuver son vin
- katuak eramatea (opa)
Azalpena: gorrotatu
Adibideak:
— Mari, ortz eder orrek ¿iretzat nai duna? katuak deramala neork nai eztuna
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco II, 1918
- kontu eduki
Azalpena: arduratu
Adibideak:
— eztaukazula konturik
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: AXOLA
- kukusoak hiltzen ari
Azalpena: lanean ari
Adibideak:
— Or det nunbait andrea kukusoak iltzen.
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco I, 1918
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Gazteleraz: estar matando moscas
Frantsesez: bayer aux corneilles
- (ezerk) lan ukan
Azalpena: zaila gertatu
Adibideak:
— Aukeran beti bizi nai duenak lan du
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Gazteleraz: costar trabajo
- (inoren) lantegiko sutegia itzungi
Azalpena: alferkerian egon
Adibideak:
— Itzungi alda ordi alperron lantegiko sutegia?
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- letania berria hasi
Azalpena: ironiaz, betikoa esan
Adibideak:
— Emazteak lanean, ni lo ikusita leioa zabalduz, makila bat hartuz, litania berria hasten du: alferra, nagia, gorotza
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- mahaipetik afaldu
Azalpena: goseak bizi
Adibideak:
— Jornaleru gaisoak zer egin bear du? bazkari txarra eta maipetik apaldu.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Gazteleraz: comer las migajas
- moltsa ukan baina dirurik ez ukan
Azalpena: pobrea izan
Adibideak:
— Moltsa banuela, bainan, dirurik ez
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- nobedade egin
Azalpena: gaizkitu
Adibideak:
— Nobedade egin zaio tostartean bati
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco II, 1918
- ohe azpiko lastoak gastatu
Azalpena: dena gastatu
Adibideak:
— bilbo zarreko atsoak okerrak eta gaiztoak ardao gozotan gastauko leukeez oien azpiko lastoak
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: DIRUA
- okela jan eta katuari zapi egin
Azalpena: errua besteri egotzi
Adibideak:
— Ik okelea yanda katuari zapi
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- orpo zikinak gona luzeaz garbitu
Azalpena: hutseginak disimula tu
Adibideak:
— Gona luzeaz orpo zikinak ikasi uen garbitzen
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco II, 1918
- petiri santzen zaldia
Azalpena: gosea
Adibideak:
— Betiri Santsen zaldia bidean yoaile handia, lekayotzat duelarik miseria.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- platera hautsita ipurdiko minez egon
Azalpena: arrazoirik gabe kexatu
Adibideak:
— Platera autsita ipurdiko minez?
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: KEXA
- porrusaldarentzat oliorik ez ukan
Azalpena: pobrea izan
Adibideak:
— Ezin dot oriorik porrusaldarentzat
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Kontzeptuak: POBRETASUNA
- santu janzle
Azalpena: neskazahar
Adibideak:
— saindu-yaunzle izain gire oro.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- sevillatik honeraino (inor) bezalakorik ez sortu
Azalpena: aparta izan
Adibideak:
— Su bezalakorik ezta sortu Sebilatik onaraino
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco I, 1918
- sutan erretzea (opa)
Azalpena: gorrotatu
Adibideak:
— Surtan erreko altzara andratxo gaztea
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- tabernariari pultsu hartzera joan
Azalpena: edatera joan
Adibideak:
— Pultsua artzera nindoakiola tabernariari
HERRI KANTUTEGIA
Azkue, R. M. Cancionero popular vasco I, 1918
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- tamal hartu
Azalpena: penatu
Adibideak:
— tamal artzen ebala ni olan ikustea
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- txangoa hartu
Azalpena: joan
Adibideak:
— txangoa donostira guk artu deguna
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- txapel zuloka
Azalpena: zozkatuz
Adibideak:
— txapel-zuloka.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
Gazteleraz: a cara o cruz
- txotx ala motx
Azalpena: zozkatuz
Adibideak:
— txotx ala motx.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- txotxo armario
Azalpena: ergel
Adibideak:
— o mutil anka-luze, txotxo armario.
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
HERRI IPUINDEGIA
Anuario de eusko folklore X, 1930
Kontzeptuak: ERGELKERIA
- urak eramatea (opa)
Azalpena: gorrotatu
Adibideak:
— Urak eramango alzaitu andratxo gaztea
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
- zapatak euri denean garbitu
Azalpena: alproja izan
Adibideak:
— Zapaten garbitzeko, uria denean; itzalean egoteko iduzki denean
HERRI IPUINDEGIA
Azkue, R. M. Euskalerriaren Yakintza IV.
