a buenas

onez onean
onez onera
onez onetara

a cara o cruz

begitartez ala uzkuz
busti ala lehorka
txapel zuloka
kutx ala pil
kurutx ala pil

a (mi, tu, su...) cargo

(neure, heure, bere...) eskuko
(inoren) gain

a ciegas

itsumustuka

a (mi, tu, su...) costa

(inoren) bizkarraren gainean
(inoren) bizkarretik
(inoren) lepora
(inoren) lepotik
(inoren) lepotik
(inoren) lepotik

a (mi, tu, su...) cuenta

(inoren) bizkar gain
(inoren) bizkarrera

a (mi, tu, su...) cuenta, a (mi, tu, su...) cargo

(inoren) bizkar

a duras penas

nekez eta pekez

a fe que

ala egia!

a galope tendido

lau oinean

a horcajadas

hankalatraba
izterkoloxkoan
ixtaklok

a hurtadillas

isil ostuka
itsas irakitua bezala

a la bartola

hanka zabal
ipurdia zabalik

a la luz del día

egun argiz

a las primeras de cambio

hitz batetik bestean
hitz batetik bestera

a lo que salga

huts ala bete
huts ala kausi
huts ala kausi

a manos llenas

atzaparrak betean

a más no poder

ezin gehiagoan

a ojo

begi neurriz

a ojo (de buen cubero)

aleitzi
aliritzira

a pedir de boca

asean eta betean

a pie quieto

hanka geldi
oin garbian
oin geldian

a primera vista

aditu batean

a sangre fría

odol hotzean
odol hotzik

a sangre y fuego

hil eta herio
su eta salda

a ser posible

ahalbait

a simple vista

begi hutsez

a tiro de piedra

harri barruan

a toda vela

belak betean

a todo correr

antxintxika
oinak arinik
orpoz ipurdi

a trompicones

buruz gainka
eskintxoka

a una vez

gogo batez eta aho batez

a una voz

aho betez
boz batez
gogo batez
hitz batez

abrir los ojos

begiak argiari ireki
begiak luzatu

aburrirse soberanamente

gogait gaizto egin
gogait garbi egin

acabar mal

fin gaixto egin

además de

ez ezik

aflojar la bolsa

ziskua askatu
behatza busti

agarrarse una mona

bilboko barrenkaletik makalaua ekarri
katua eraman
mahatsa hartu
atuna harrapatu
amuarraina harrapatu
eperra harrapatu
mokoilua harrapatu
otso beltza harrapatu
perretxikoa harrapatu
txorizoa harrapatu
zepelina harrapatu

agarrar(se) un ciclón

erasoa bildu

agua de borrajas

agotz galda
lastozko sua
ur errea

aguantar su vela

kandela hartu

aguzar las orejas

belarriak tente jarri
belarriak luzatu
belarriak zabaldu

ahí está el quid

hor dago iltzea
hor zagok ba

ahí (te) las arregles

(heure, bere...) bostean konpon (hadi, bedi...)
han konpon
han konpunt
hor konpon!
hor konpon dominus vobiscum
hor konpon mari anton!
hor konpon txuri ta beltzak!
konpon (hadi) hortik!
(heure, bere...) santu santakin konpon (hadi, bedi...)

ahogarse en un vaso de agua

zazpi etxetako herrian galdu
putzu txikian ito
hego haizerik gabe zoratu
arra beteko uretan ito

ajustar las cuentas

(inori) zerraila giltzan ajustatu

al cabo del tiempo

denboraren denbora

al contado

eskugainean

al fiado

salustean

al fin y al cabo

azken eta gero
hutsean betean

al menos

bedere
behindanik behin
behinepehinean
behinik behin
behinik behinean
behiniripinean
behintzat
ezpererik

al poco

handik laster
handik sarri

al revés

atzekoz aurre
atzekoz aurrera
buru buztanka
erdikoz bazterrera
goikoz behera

al sol que más calienta

ikazkinarekin beltz, errotazainarekin zuri

alegrar la cara

kopeta argitu
begia arraitu

alegrar la vista

begiari atsegin eman

alejarse del mundanal ruido

balsak ahantzi
mundutik desamarratu

alguna que otra vez

behin edo behin
behin edo berriz
behin edo beste
behin edo bestean
behin edo birritan
behin edo bitan
inoiz behin
inoiz edo behin
inoiz edo berriz
inoiz edo beste
inoizka alditan
noiz edo behin

andar a tientas

oine oine ibili

andar con ojo

begia ibili
begiz ibili

andar con tiento

oinak labur ibili

andar de boca en boca

aho-mihitan ibili
ahotan ibili
mihitan ibili
mingainetan ibili
ahotan jarri
munduaren ahotan jarri

andar(se) por las ramas

erroak utzirik adarrei lotu

andarse con tiento

pausoa kuidadoz ipini

andársele (a uno) la cabeza

burutik aldaratu
barnea estali

ante todo

lehenengo eta behin

apagar la sed

egarria hil

apártate de mi vista

ken begietatik
ken orpoetatik

aplicar el oído

(ezeri) belarria eman
belarria makurtu

aportar su granito de arena

(neure, heure, bere...) harri koxkorra ekarri

apretarse el cinturón

petrinak estutu

apuntar maneras

molde ukan

arco de San Martín

auriadarra
erromako zubia
frantziako zubia
jaungoikoaren gerrikoa
jaungoikoaren zubia
ortzadarra
san migelen zubia
san nikolasen zubia
zubiadarra

arma blanca

arma zuri

armar camorra

liskar altxatu

arrimar el ascua a su sardina

(neure, heure, bere...) saindua alabatu
(neure, heure, bere...) eltzeari su eman
(neure, heure, bere...) labeari su eman
(neure, heure, bere...) opilari ikatza eman
(neure, heure, bere...) astoari arre (esan)
(neure, heure, bere...) hariari eutsi
(neure, heure, bere...) opliari ikatza hurbildu
(neure, heure, here...) labea iziotu

asentar la cabeza

burua jarri

atar corto

(ezeri) brida eduki
(ezeri) hesia ipini

bailar al son que tocan

(inoren) soinuan dantza egin

bajar los humos

(inori) izarrak kendu

bajo la capa del cielo

belarraren gainean
eguzkiaren azpian
hodei honen azpian

bajo mano

esku azpiz
eskupetik
kapapetik

bajo pena de muerte

biziaren penan

batir todas las marcas

orain artekoak apurtu
orain arteko guztiak tapatu

boca abajo

ahoz behera

bocanegra

eletxarkari
esan txarreko
mihi zikineko

bolsa de hierro

diru errementari

boquirroto

ahozabal
antzara karrankari
berbajario
berbalapiko
berrijario
berrilapiko
elezaku
goldemutur
hitzjario
hitzontzi
hitzuntzki
hizkilipai
lapiko txiki
mingain luze
mihi laster
xardoki merke
ahazabal

burro de carga

alferren astoa

cabeza abajo

buruz behera
buruzutik

cabeza arriba

ahoz gora
hortzez gora

cabeza de chorlito

txepetxburu
txoriburu

cabeza dura

burugogor
kaskagor

cabizbajo

buruz behera

cada cual

bat bedera

cada dos por tres

beti eta beti
hirutatik bitan
hitzetik hitzera
hitzetik hortzean
hitzetik hortzera
puntuan behin
txilean pitean
txitean potean

cada uno por su lado

nor bere alde

cada vez más

beti eta gehiago
gero eta gero
gerotik gerora (...)-ago

caer bien

(ezer, inor) (inori) eder egin

caer en el olvido

ahanzmendura erori

caer en la cuenta

kontuan erori
kontura erori
kontuan jausi

caer por su propio peso

ispilurik ez behar

caer(le) bien (a alguien)

begi oneko jausi

caer(se) de sueño

loak eraman

caerle del cielo

osaba tomasek eman

caerse de lo alto de un pino

habiatik erori

caerse de sueño

logureak erreta egon
loak errea egon

caerse del guindo

astotik jausi

caerse el alma a los pies

bihotza erori
bihotzeko hegoak erori
bihotza galdu

calentar el asiento

aulkiak berotu

calentar la cabeza

(inori) burua berotu

calentar las orejas

(inori) belarriak berotu
(inori) belarriaren ertzak berotu
(inori) bizkarra berotu
(inor) bero bero egin
epeldu

cantar la palinodia

zeruaz tipula egin

cantar las cuarenta

direnak esan
entzuteko bat esan
esatekoak esan
(neureak, heureak, bereak...) eta asto zaharrarenak esan
handiak esan
zakurrarenak esan

cantar otro gallo

beste zakur batek zaunka egin
beste oilar batek kukurruku jo
kukutxoak soinua aldrebes jo

cargar el muerto

ahuntzak egotzi
ardiak egotzi

cargar sobre (sus) espaldas

(neure, heure, bere...) bizkar hartu
(neure, heure, bere...) gain hartu
(neure, heure, bere...) gainera hartu
soinera hartu

cascarrabias

ipurterre
kakerre
prakestu
putzmin
teka mehe
triperre
zakarripurdi
zakurrilar
zakur mutur

casquivano

buruarin
buru aurki
buru-huts
haize belatz
haize buru
kaskarin
kasko arin
koxko arin
koxko arineko
orbel herriko
buru-arin
buru-arin

cero a la izquierda

ezaren ondoko
hutsaren hurrengo

cerrar el pico

(neure, heure, bere...) atea hertsirik eduki
ezpainak lotu

chiticalla

ahate mutu
mingain motz

chocar la mano

bostekoa estutu

chuparse los dedos

musuak eztitu
bizarrak koipetu
ezpainak koipetu
ezpainak koipeztatu
hatzak miazkatu
behatzak txupatu

claro que sí!

bai behin!

coger el toro por los cuernos

(ezer) adarretik lotu

coger las vueltas

esku-itzulia hartu
(ezeri) (inori) tamaina hartu
tamaina harrapatu

coger una mona

atxurra ukan

colgar de un hilo

kordokan gelditu

colgar un sanbenito

lelo txarra ez erantsi

comer las migajas

mahaipetik afaldu

comér(selo) con los ojos

begiz jan

comerse las tripas

birikak jan
erraiak jan
tripak jan

comer(se) su padre por los pies

idia adar eta guzti irentsi
idi bat adarrez aurre jan

como (vino) al mundo

amak eginda bezala

como alma en pena

arima erratua bezala
arima erratuen gisan

como alma que lleva el diablo

herio suhar
herio suharrean

cómo no

bai hortan
bai zeretik

como sea

inola ahalean
zor edo bulur

como si nada

alegia deusez
alegia deusez

comprar a plazos

kosketan erosi

comprar al contado

eskudiru erosi

con ah¡nco

gaitzeko karraskan

con el rabo entre las piernas

buztana hankapean

con la boca abierta

aho bete hezurrekin
aho(a) zabalik
ahoa bete haginekin
ahoa bete hezurrekin musututs
ahoa bete hortzekin
aho(a) bete haginekin
ahoan gurutze
aho bete hortzekin

con la cabeza alta

kopeta gora
kopeta gorarik

con las manos vacías

esku hutsean

con los brazos abiertos

esku zabal

con los cinco sentidos

begi-belarri

con todo

guztiagatik ere
guztiarekin ere
hala eta guztiz ere
halaz guzti arren ere
halaz guzti(a)z
halaz guztiz ere
hau eta guzti ere

con un hilo de voz

boza estuan

conocer de vista

aurpegiz ezagutu

contar chismes

ele(ak) bildu

contar trolas

botaboleoak bota

correcalles

kalejira

correr mundo

mundu korri joan
bazterrak korritu

correr sangre

odola jausi

correveidile

berripurdi
elaberriti
kontukatilu
non-ze-berri

cortabolsas

sakel hustutzaile
sos zikiratzaile

cortar de raiz

zainetik atera

cortar el paso

(ezeri) bidea pikatu

cortar las alas

hegoak moztu

costar trabajo

(inon, ezertan) lanak egon
(ezerk) lan ukan
lanak ukan

cristo bendito

kristo lezokoa

cualquiera sabe

auskalo

cuando Cristo no tenía barba

gauza guztiek hizketan zekiten denboran

cuando las ranas críen pelo

asto arrak ume egin orduko

cuando meen las gallinas

oiloak piz egiterako

cuanto antes

lehen bada
lehen baino lehen
lehenbailehen
lehenbailasterren

cuatro gatos

lau oilo

cuéntaselo a la abuela

amari esaiok/n
sar (iezaiok/n, iezaiozu, biezaio...) hori zoro bati

cueste lo que cueste

zor edo lor
zor nahi lor
gostaia gosta

culo de mal asiento

oilo kanpoan errulea(k)

cumplir (su) palabra

hitza bete

dar a entender

aditzera eman

dar al fiado

gerotan eman

dar alas

haizea eman
haize eman

dar alcance

parea jo

dar cabezadas

lo-kaikuak egin

dar calabazas

kalabazak eman
kuiatoa jaso
kalabazak emon
kalabazak emon

dar coces contra el aguijón

akuilua ostiko jotzea
akuiluaren kontra ostikoa jo
akuilua ostikatu

dar con la puerta en las narices

ateaz aurpegian eman

dar crédito

sineste hartu
(inori) sinesmen hartu

dar el callo

izerdia emon

dar el primer paso

lehen harria ekarria

dar en el blanco

txuria ukitu

dar en todas partes

eskuan eta denetan min egin

dar fe

fede egin

dar gato por liebre

zahiaz irina egin

dar guerra

lanak eman

dar la campanada

kanpana jo

dar la cara

aurpegia atera
aurre eman

dar la espalda

atzea eman
(inori) atzeko aldea eman
(ezeri) bizkar eman
kostadu eman
aurpegia itzuli
(ezeri) bizkarra eman
(ezeri) bizkarra eman

dar largas

luzapena emon
luzapena emon

dar mala espina

(ezerk) usain onik ez eman
(inor) iruditu gaiztoak hartu

dar (su) merecido

(neure, heure, bere...) betea eman

dar (su) palabra

hitz(a) eman
(inori) hitz ukan

dar parte

parte(a) eman
parteak zabaldu

dar paz

bakea eman

dar pie

(inori) (ezertarako) bide(a) eman

dar que hablar

esanbideak eman
hizpidea jarri
hizpidean jarri

dar término

azkena eman
buru eman
burutara eman

dar un vuelco el corazón

barrena irauli
barrunbea irauli
barrena nahasi

dar una lección

(inori) lezione egin

dar una pasada

orraztu bat eman

dar una somanta

(inori) arkakusoak akabatu
(inori) arkakusuak hil
(inori) euliak kendu
hautsak kendu

dar vela en (este) entierro

kofradiko egin

dár(sela) con queso

azak eman
(inork) hamaika eta erdiak eman
petardo(a) eman
beltza sakatu
banderila sartu
ederra sartu
epela(k) sartu
lakatza sartu
zipotza sartu

darle a la lengua

mingaina astindu
mingaina dantzatu

darle en la madre

txurtenean jo

darlo mascado

ahotua eman

dar(le) mala espina

susmo txarra hartu

darse la mano

eskuak eman

darse por vencido

erauki esan
kuku jo

dar(le) un repaso

soineko galtzak kenduta bidali

dar(se) un respiro

arnasa eduki
arnasa eduki

de adorno

zoko betegarri

de algún modo

inondik edo inola

de allí en adelante

handik aurrera
handik gero
handik harat
harez gero(ztik)

de antemano

alde aurretik
alde aurrez
aldez aurrenean
aldez aurrez
aldez aurretik
aurretiaz

de aquí en adelante

hemendik aitzina
hemendik atzera
hemendik goiti
hemendik harat
honez aurrera

de aquí para allá

bazterrez bazter
handik honaka eta hemendik harunzka
handikorik hortikora

de aquí y de acullá

han hemendikako

de arriba abajo

gain behera

de bracete

besoz beso

de brazos cruzados

basoak lotuta
basoak lotuta

de bruces

ahuspez
buruz aurrera
mokoz ipurdi

de buen corazón

bihotz biguneko
bihotz leun

de buen coraz¢n

hunki oneko

de buen ver

ikustate handiko

de cabo a rabo

bururen buru
burutik buru
burutik burura
hasi eta buka

de entonces acá

geroztik hona(t)
geroztik honuntz
handik honat
harik hona

de golpe

zartadan

de hombre a hombre

gizonez gizon

de hoy en adelante

gaurgoiti(k)
gaurdanik gora
jagoiti(k)

de improviso

itsumustuan

de la Ceca a la Meca

jo ondarroa eta jo mutriku

de la misma calaña

azkazi bereko
azkazi bereko

de la noche a la mañana

egunetik biharrera
gaurtik biharrera
goizetik gauera

de la piel de Judas

judasen endako
satanasen larruko

de lado a lado

alderen alde

de lleno

bete betean
osoz oso

de lo contrario

ezpabere
ezpere(n)
osterantzean

de los pies a la cabeza

burutik behatzetara
burutik behatzetara

de mal beber

edan txarreko

de manos a boca

ahotik eskura
ahotik sudurrera

de mañanita

goizean goiz

de marras

zorioneko

de medio a medio

erdiz erdi

de morros

muturrez aurrera

de motu propio

(neure, heure, bere...) arioz
(neure, heure, bere...) baitarik
(neure, heure, here...) buruz
(neure, heure, bere...) kasa

de ninguna manera

ez baldinbere
ezelanbere ez
inolaz ere (ez)
inondik ere (ez)
inondik eta inora (ez)
inondik inora (ez)

de nuevo

berriren berri

(conocer, hablar...) de o¡das

amen-omenka (mintzatu, jardun, ari...)

de paso

bide batez
bide berdinez
bidenabar

de pelo en pecho

papobilotsu

de pies a cabeza

burutik behatze(ta)ra

de poca monta

gorabehera gut(x)iko

de pocas luces

argi laburreko
entendimendu lotutako
adin iluneko
adin iluneko

de repente

bat-batean
bat batera
bat batez
bet betan
betan
hitzetik hortzera
pupustean
tipustean
betbetan
bat batera
bat batera

de sol a sol

izarretik izarrera

de tal modo que

hala non

de todo corazón

bihotz guztiaz
gogoz eta bihotzez

de todos modos

horratik ere
inola(z) ere
nolanahi ere

de un d¡a para otro

egunetik biharrerat
egunetik biharrerat

de un golpe

hots batean

de una vez

behin behinik

de una vez por todas

behin betiko(tz)
behin betikotzat
behin betirako
behin eta betiko

de vez en cuando

aldian behin
behingotik behingora
denboratik denborara
lantzean behin
maiz edo behin
noiz behinka
noizean behin
noizean behinka
noizean eta behin
noizean noiz
noiz(e)tik behin
noizetik noiz
noizetik noizera
noizik bakoitza
noizik bakoitzean
noizik behin
noizik behinako batzuetan
noizik behinbetan
noizik behinean
noizik behinetan
noizik behingo
noizik eta behin
noizik noizean
noizik noizera
noiztenka
takian-potian
noizean behin
noizean behin

decir aquí estoy yo

planta bota

decir las cosas claras

kopeta garbiarekin hitz egin

decir por los bajines

hitz estalia esan
hitz estalka esan

decirlo un pajarito

intxixu batek esan

dejar a cargo de

kargutan eman

dejar a un lado

bazter utzi
bereiz utzi

dejar con la boca abierta

musututs utzi

dejar con un palmo de narices

lau mutur egin
zehe bat sudur egin

dejar cortado

lo utzi
moztuta utzi

dejar de lado

bazterrean utzi
bazterrera utzi

dejar en mal lugar

leku ederrean gelditu / jarri / ipini / utzi

dejar este mundo

mundu honetatik mugida eman

dejar huella

itzala utzi

dejar seco

zoko bota

dejarse ver

bekokia ageri

del tiempo de Maricasta¤a

mairuen denborako

despedir con cajas destempladas

aurretik bidali

despertar muertos

itsua argitu

destapar el tarro de las esencias

zakukoak atera

devanar la madeja

mataza askatu

devanarse los sesos

buru-fuinak higatu
buru-fuinak unatu
buru-fuinak higatu

devolver dos por uno

baten bia bihurtu

día y noche

gau eta egun

dinero contante y sonante

eskuko diru

dorar la píldora

(inori) kaliza urreztatu

dormir a pierna suelta

oso eta santu lo egin
zabal eta zabar lo egin
zurra zurra lo egin

dormir la mona

katua kendu
azeria larrutu
astelehena pasa

(matar) dos p jaros de un tiro

harri batez bizpalau xori

duro de corazón

bihotzgogor
bihotz gogordun
bihotz gogorreko
su harri guztiak baino bihotz gogorragoa(k)

echado para adelante

burubero
odol beroko

échale guindas

harrapa ezak/n zangotik

echando chispas

oinazturak hartzen
tximistak egiten
txinpart jaurtika

echar a cara o cruz

busti ala lehor bota
leon-kastillo bota

echar a perder

alferrik galdu

echar a suertes

batoi ala bakoiti egin
hauspekoak egin
txotxalamotx egin
zotz egin
zotzetara egin

echar culebras por la boca

ahotik muskerrak eta sugeak atera

echar el freno

arrasta eman

echar el guante

atzaparra egotzi
eskuak egotzi
eskuak erantsi
atzaparra ezarri
eskua(k) ezarri
eskuak iratxeki

echar el lazo

lakirioa bota

echar el ojo

begia bota
begi(a) eman
begi ezarri
begiz jo
begiz jota eduki
begiz jota eduki

echar el resto

errestoa utzi

echar en cara

aurpegira eman

echar la espuela

espuela ipini

echar la peseta

moxalak egin

echar las culpas

defautak eraiki

echar leña al fuego

ihesi doan zakurrari buztanean su eman

echar mal de ojo

begiz egin
begizkoa egin
begizkoak ipini

echar margaritas a los cerdos

astoari konfiturak ematea

echar piedras a su propio tejado

(neure, heure, bere...) etxea aitzurtu
(neure, heure, bere...) buruari harrika eman
(neure, heure, bere...) ezpataz eman
(neure, heure, bere...) etxea harrikatu
(neure, heure, bere...) buruari harria ekarri
(neure, heure, bere...) buruari harria ekarri
(neure, heure, bere...) burua erretzeko egur bila ibili

echar raíces

erroak bota
sustraiak egin
zain hezurrak egin
zuztarrak egin
erroak hartu
lurra hartu
zain hartu

echar un vistazo

begia sartu

echarse al monte

mendira joan

echarse atrás

oina atzeratu
zangoa atzera bota
atzera egin

el cuento de la buena pipa

lihoaren penak

el cuento de nunca acabar

bukatzen ez den soka

el ombligo del mundo

munduko arima

el último mono

azkeneko mamu gorria

empeñarse en vano

hutsean ari

empinar el codo

ipurdia jaso
kopa okertu

empujar una puerta abierta

asto hilari jotzea

en breve

laburrik barne
luzaro baino lehen
luzaro gabe

en cierto modo

gisa batera

en consideración a

(inoren) legean

en cueros vivos

larru bizirik
larrugorrian

en cuerpo y alma

buruaz aitzur

en declive

gain behera

en el coche de San Fernando

san fernandoren kotxean

en el mejor de los casos

onik onenean

en forma

trenpu onean
forman izan

en idas y venidas

atzekorik aurrekora

en primer lugar

behindik behin
behinik bat

en (su) sano juicio

juizio betean

en sus propias narices

(neure, heure, bere...) musu garbietan

en última instancia

besterik ezinean
ezinbestean
ezinbestez

en último extremo

azken beltzean

en último término

azken bestean
azken buruan

en un abrir y cerrar de ojos

begi gora-behera batean
begi(en) itxi-ireki batean
begiak herts-ireki artean

en un salto

txakada batean
zaplada batean

en un santiamén

aitaren egin orduko
irri arra batean
jesus amen esan orduko
jesus batean
jesusean

encender una vela a S. Miguel y otra al diablo

san migeli kandela bat eta etsaiari beste bat jarri

encontrar la horma de su zapato

neurriko zapatak egin
(neure, heure, bere...) neurriko zapata harrapatu
neurriko zapata topatu

encontrár(selo) hasta en la sopa

oinatzarria lez topatu

enseñar los dientes

hortzak erakutsi

ensimismarse

(neure, heure, bere...) baitara bildu

entrar por el ojo izquierdo

begi onetik ez sartu

entre una cosa y otra

bana beste
banaz beste
batez beste

escarmentar en cabeza ajena

(inoren) baitan zentzatu

estar a cara de perro

txakur (eta) katu egon

estar a (mi, tu, su...) cuenta, estar a (mi, tu, su...) cargo

(inork ezer bere) eskuko izan

estar a la cuarta pregunta

ezetik baiera egon
behiaren boskarren txahala bezala gelditu
ez zeru ez lur gelditu
zor eta lor gelditu

estar a malas

(inorekin) gaitzez egon

estar al cargo (de...)

(ezertaz) kargu ukan

estar al día

ordua mundu bizi

estar alerta

(ezeri, inori) bi kandelarekin argi egin

estar apañado

ongi jaioa(k) egon

estar bajo llave

gakoaz egon

estar cazando moscas

esku bateko behatzak banatzen egon
eulikeriatan egon
denbora kitarra jotzen eta dendeletean pasa
denbora ontzen oihuari begira pasa

estar de brazos cruzados

besoak uztarturik egon
antxumeak saltzen ari

estar de mala gaita

gaita txarrean egon

estar de morros

mutur gelditu

estar de murria

putzak eduki
muxak hartu

estar de paso

iragaitzaz izan

estar el acecho

zelatan jarri

estar en babia

babian bizi

estar en el ajo

saltsan ibili
tartean ibili

estar en ello

(honetara, horretara, beretara) egon

estar en las últimas

hil herioan egon
azkeneko zezenetan ibili

estar en lo cierto

zuzen egon

estar en (mi, tu, su...) mano

(ezer inoren) esku egon

estar (algo) en mantillas

(ezer) mantuxetan egon
(ezer) mantuxetan egon

estar en su sano juicio

juizioan jantzia egon
zentzuan egon
buru argia ukan
burua oso ukan

estar hasta las narices

leporaino bete

estar lleno

total egin

estar matando moscas

kukusoak hiltzen ari

estar metido hasta el cuello

(ezertan) belarrietaraino sartua egon

estar ojo avizor

begia tientoan eduki

estar pendiente de

(inoren, ezeren) baitan egon

estar pensando en las musarañas

izarrei begira egon

estar siempre con la misma canción

beti musika bera izan

estar sin un céntimo

kornadurik gabe izan

estar sobre ascuas

atorran ezin kabitu

estar verde (para algo)

gaza egon

estirar la pata

hanka hoztu

ex profeso

bere bererik

exhalar el último suspiro

azken hatsa eman
azkeneko arnasak eman
azkeneko hatsa eman

exhalar el £ltimo suspiro

azken hatsa eman
azken hatsa eman

expirar el plazo

denbora(k) bete

faltar a la palabra

(neure, heure, bere...) hitzean huts egin
hitza hautsi
hitza urratu

faltar el aliento

arnasa berotu
auspoa berotu

faltar poco para

gutik egin

faltar un pelo

ile batek ez egin

faltar(le) un tornillo

burutik egon
burutik elbarria egon
burutik zabar egon
adar bat falta
buruan artale falta eduki
ttantto bat falta
burutik ukan
kaskoa beteena ez ukan
sala bat hutsa ukan

farolillo rojo

lanterna gorri

flor de un día

neguko lorea(k)

frenar la lengua

mihia bridatu

frente a frente

aurkez aurke
aurrez aurre
begiz begi
bekoz beko
buruz buru
buruz buruan

fruncir el ceño

bekainak beztu
kopeta beztu
bekozko iluna eduki
beltzuri egin
(inori, ezeri) beltzuriz egon
bekaina ilundu
bekokia ilundu
kopeta ilundu
begia ilun ipini
bekoki iluna ipini
bekozko beltza ipini
bekozko jarri
bekozkodun jarri
kopeta jarri
kopeta beltza jarri
kopeta ilun egon / jarri
kopeta itzala jarri
muturra jarri
begitarte iluna paratu
begitartea zapuztu

fuego fatuo

argi-txakurrak
su zakur

fumar como un carretero

azorria ere erre

ganar puntos

gradoak jaso

ganarse el cocido

gatzaren dina egin

ganarse la vida

bizia atera
bizibidea atera
bizimodua atera
burua atera
txanpona atera
bizitzekoa atera

gentilhombre

aitoren seme

(no) gran cosa

deus askorik (ez)

guardar las formas

manerak egin

guardar un as en la manga

atzera mardo egin

¡habráse visto!

egundaino halakorik
egundainokoetan horrelakorik
hau ere bada ba
hau ere badugu
hau ere bada
horixe horregatik

hace poco

oraindik orain

hacer caso

jaramon egin
entzutea eman

hacer castillos en el aire

(neure, heure, bere...) baitan mila dorre eta gaztelu egin

hacer (algo ) con toda la cara

(ezer) kopeta handiarekin egin

hacer correr la voz

fama atera
hotsa(k) atera
hotsa barreatu

hacer dinero

diruak egin

hacer fiestas (a alguien)

(inori) jai egin

hacer frente

buru egin
gogor egin
(inori, ezeri) hortzak erakutsi
(ezeri) aurpegi emon
(ezeri) buru egin
(ezeri) aurpegi emon

hacer fuego

su egin

hacer gallos

kioak egin

hacer la colada

puxeta jo

hacer la corte

gorte egin

hacer la pelota

mingaina leun erabili
(inoren) mahaian tafaila hedatu

hacer las Indias

(neure, heure, bere...) amerika bilatu
amerikak egin
indiak egin

hacer las paces

bakeak egin

hacer novillos

piper egin

hacer oídos sordos

aditu eta sor egin
entzungor egin
gogorrarena egin
gor egin
gorrarena egin

hacer pedazos

berrehun zati egin
hauts egin

hacer quiebra

banakarrot egin
malkarrot egin
molokot egin
porrot egin
txulut egin
kiebra jo
malkarrotera joan

hacer sitio

leku(a) egin

hacer trabajar como un negro

(inor) harri eta makila erabili

hacer una jugarreta

pegadizo bat egin

hacer una pifia

zotzak hautsi

hacer valer

baliotan ezarri

hacer ver las estrellas

(inori) txoruiak esnatu

hacerla buena

handia egin

hacerse el longuis

zozoarena egin

hacerse el sueco

buruz belarri egin
eskerkan ibili

hacerse la boca agua

hortzak izerditu
hortzetan ura egin

hacerse mala sangre

odol gaizto egin

hacérse(le) (algo) cuesta arriba

(ezer inori) aldats egin

harina de otro costal

beste hariko ezpala

hecho polvo

kuku jota

hecho una sopa

amuarrain eginda
blai bustita
blai eginik
mela-mela eginda

helárse(le) la sangre

odolak ur bihurtu
odola gatzatu

hervir(le) la sangre en las venas

odola irakiten eduki

hijo de perra

ardi seme

hilar fino

saltsa mehe egin

hueso duro de roer

(inor) arroka gogorra gertatu

importar un bledo

kornadu baten ajolarik ez ukan

inventar la pólvora

kea asmatu

ir a lo suyo

(neure, heure, bere...) zortzikoan ibili

ir a parar

(halako) atarramentua atera

ir a parar a buen lugar

(ezer) lekutara joan

ir al fondo de la cuestión

madrera joan

ir al grano

harira etorri

ir al otro barrio

beste mundura joan

ir contra corriente

ur lasterraren kontra igeri egin

ir de bracete

satsetan joan

ir de capa caída

onenak eman
malda behera ibili
gain behera(n) joan
handienaz aurrera joan

ir de la Ceca a la Meca

biderik bidarte ibili

ir de Málaga a Malagón

otsoari ihesi eta hartzak atzeman

ir hasta el fondo

hondarreraino etorri

ir la boca del lobo

otsoaren ahora joan

ir por lana y salir trasquilado

sari bila joan eta neke berriak aurkitu

ir tirando

hil artean bizi

ir viento en popa

haize alde joan
ixurkia alde ukan

irse al traste

altrastetu

irse de la cabeza (algo)

gogotik erori

irse de la lengua

mingainetik joan

irse la cabeza

(ezerk) burua jo

irse por piernas

hanka altxatu
hanka jokoa egin

írse(le) la fuerza por la boca

indarra sudurpean ukan

jugar a dos bandas

makila bi buruetatik atxiki

jugarse el cuello

burua apostu egin
lepoa egin

juzgamundos

gibel jale

la carabina de Ambrosio

ahuntzaren gauerdiko eztula
ahuntzen gauerdiko puzkerra
astoaren arrantza
atariko haizea

la descarnada

haragi gabeko agure sega handiduna

la fe del carbonero

ikazkinaren fedea

la hora de la verdad

senper ordua

la horma de (mi, tu, su...) zapato

(neure, heure, bere...) neurriko zapata

la ley del embudo

inbutuaren legea

la semana que no tenga viernes

haizerik ez den urtean
oilo zuriak arrautza beltza egin orduko

la vuelta de la tortilla

fandangoaren buelta

labor de zapa

azpijane(t)an
sator lan
sator-lan

lágrimas de cocodrilo

krokodilaren kantua

lameculos

ipur-garbitzaile

lamer el culo

(inori) gibelaldean pot egin

las reglas del juego

plazako neurriak

leer la cartilla (a alguien)

demanda egin

levantar el ánimo

bihotza altxatu

levantar la liebre

erabia eraiki
ihizia eraiki

levantar una polvareda

(ezerk) haro handiskoa egin

levantarse con el pie izquierdo

ezkerretik jaiki

limar asperezas

koskak berdindu

liquidar cuentas

kontuak garbitu

lisa y llanamente

argi eta garbi

llegar a la talla

(inoren) almazena berdindu

llegar a las manos

ukalditara pasa

llegar al alma

bihotza atzeman
bihotzaren zolaraino ukitu

llenar(se) hasta los topes

leporaino bete
mukurru bete
plei bete

llevar a feliz término

buru on egin

llevar adelante

aurrera eraman

llevar el agua a su molino

ura (neure, heure, bere...) igarara ekarri
(neure, heure, bere...) eiherara ura nahi

llevar hasta sus últimas consecuencias

azken hariraino eraman

llevar la cuenta

(ezeren) kontua ukan

llevar los pantalones

frakak ukan

llevar ventaja

abantail(a) eraman

llevar(le) los diablos

deabruak hartu

llevarse el viento (algo)

(ezer) txakurrak jan

llevarse un chasco

txanblazo ederraren jabe egon
petardoa eraman
buru handi gelditu
txalmarekin gelditu
mazua hartu

llover a cántaros

(euria) etxabotaka ari
(euria) adarka ari
(euria) goian behean ari
(euria) ibaika ari
(euria) zeruak bota ahalean ari
letro ari

llover a c ntaros

euria jauts ahala egin

lo más mínimo

den mendrena

lobos de la misma camada

irin bateko opilak
ora bateko opilak

loco de atar

zoro garbi

lucirle el pelo

beroa gelditu

luna de miel

ezti gozozko ilargia
eztilargia
ilargi eztizkoa

mal menor

gaitzerdi

malencarado

kopetilun

mandar a freir churros

akerrak jeztera (bidali)
antzarak ferratzera (bidali)
artaburuak jorratzera (bidali)
artaburuak urkultzera (bidali)
azeri okerrak uztartzera (bidali)
porru landatzera (bidali)

mandar a fre¡r churros

antzara ferratzerat igorri

mandar a la mierda

kaka-barrikan sartzera (bidali)
komunetik bazkatzera (bidali)

mandar a paseo

paseura (bidali)
salamancan barrena (bidali)
pikuetara (bidali)

mandar al carajo

mairu herrian gora (bidali)
pikotara (bidali)
zakurraren zerera bidali

mandar al infierno

deabruaren eskura (bidali)
deabruetara (bidali)

mandar al otro barrio

satorren tartera bidali

mandar con viento fresco

haize freskoari gabon esatera (bidali)

manicorto

esku eutsi
esku gizen
esku labur
esku laburreko
esku urriko
gogolabur
poltsa murri
poltsazimur

manirroto

esku ase

mantener a flote

goiti eduki

mantener lo dicho

(neure, heure, bere...) hitza eduki
esandako hitzetan egon
(neure, heure, bere...) hitzaren jabe egon
hitzean egon
hitzari eutsi
hitz batekoa(k) izan
(neure, heure, bere...) hitzaren jabe izan
hitzen jabe izan
hitzari jarraiki

mar de dudas

dudetako mataza

marcar el ritmo

aurreskua eraman

marimacho

marimutiko
marimutil

más basto que la lija

erratza baino latzagoko

más contento que un crío con zapatos nuevos

umeak gozotegira baino pozago

más largo que la Cuaresma

garizuma baino luzeagoa(k)
garizuma hainbat luze
matxinakalaña baino luzeagoa(k)

más que pelos en la cabeza

buruak ilerik adina
buruan ilea ukan baino gehiago

más viejo que Matusalén

Moisesen denborako

matar dos pájaros de un tiro

bide batez bi mandatu egin
harri batez bi kolpe egin

matar el hambre

gosea berdindu

mayo del 68

1968ko iraultzatxoa

mear(le) al ojo

(inori) burutik behera kaka egin
kaka ahora egin
begietara tu egin

mearse de risa

barrez esteak bota
irriz usteldu

(el, la) menor de (los, las)

demendren
den mendren
dremenden
dremendenik

menos aún

hain gutxi
hain gutxiago

mentar la soga en casa del ahorcado

urkatuaren etxean soka aipatu

mesarse los cabellos

biboteak atera

meter en el mismo saco

zaku berean sartu

meter en saco roto

zulodun zakuan gorde

meter la pata

hanka sartze bat egin
hatza hagin artean sartu
ukalondoa sartu

meter la pata hasta el fondo

hanka hondoraino sartu

meter las manos (en algo)

(ezertan) eskua(k) sartu

meter las narices

(inon) sudurra sartu

meter pullas

pikoak igorri

meterse en camisa de once varas

besteren mahaian agindu
auzoko ateak(k) ixtera joan
besteren bodara joan
hamaika kanatako kamisan sartu
(inoren) praketan sartu
zazpi baratako atorran sartu

metérse(le) en la cabeza

buruan jarri

mientras tanto

anartean
anarteraino
arte hartan
arterainoan
bienbitartean
bitartean
bizkitartean
entrebitartean

¡mira el otro!

hara bestea
hara bestea berriz

míresele por donde se le mire

alde guztiz
eskina guztietatik

moco de pavo

euli kaka
azaren azpiko orriak

moco fino

aho-xuri

montar en cólera

su biziak hartu
su gaiztoak hartu
suak hartu
urak eta suak hartu

morder el anzuelo

tontontzira erori
amuari lotu

morirse de curiosidad

jakin nahiz erre

morirse de envidia

inbidiak frijitzen egon

mosca muerta

azpizapo
saguhartzailea

murmurar entre dientes

hortzen artean jardun

(el, la) m s m¡nimo, -a

demendreneko

nacer de pie

hortzekin sortu
hortzekin sortu

nadar a contra corriente

haize kontra joan

nadar en la abundancia

etxea koipetan igeri eduki

ni chicha ni limonada

ez ardi ta ez axuri
ez bere ez besteren
ez hauts ez herrauts
ez pika ez bele
ez ur ez ardo
ez ur ez gatz

ni con mucho

hurretan ere (ez)

ni corto ni perezoso

ez agur eta ez adio
ez bat eta ez beste
ez bat eta ez bi
ez non eta ez han

ni frío ni caliente

ez hotz eta ez bero

ni fu, ni fa

ez erdu eta ez merdu

ni (el, la) más mínimo(a)

behatz batenik ere (ez)

ni mu

kinkik (ere)
mutik (ere)
tautik (ere)
tutik (ere) (ez)
txit bat (ez)

ni mucho menos

ez gutxiagoaz ere
ez hurrik eman ere

ni muestra de

(ezeren) arrastorik ez

ni pizca

ipitzik (ere)
kixirik (ere)
liperrik (ere)
lipritzik (ere)
mikorik (ez)
porrorik ez
tuntik (ez)

ni rastro

buztanik (ere)

ni un ápice

izpirik (ere) ez
moko bat ere
pikorrik (ere)

ni uno(a)

grano bat ere (ez)
granorik (ez)

no andarse con chiquitas

tipitik ez ari
bromako ustetan ez disparatu

no andarse con cuentos

zinu barik ibili

no andarse con miramientos

koplarik ez erabili
kontu motzak ukan

no caber en el mismo saco

(inorentzat) leku bera gisa ez izan

no caber en la cabeza

buruan ez sartu

no caber en sí

azalak ez hartu

no caber en s¡ (de...)

narruak ezin hartu
narruak ezin hartu

no cambiar ni una coma

(ezeri) tilde bat ere ez kendu

no dar el brazo a torcer

(neure, heure, bere...) eleketatik ez atera
(neure, heure, bere...) horretatik ez atera

no decir ni mu

txintik (ere) ez esan
txintik ez atera

no decir ni pío

hinkik ez atera
hitzik ez atera
txistik ez atera
txitik ez atera
jesusik ez egin
aho bete berba ez esan

no dejar ni a sol ni a sombra

zazpi herrietako kanpaiak jota ere ez utzi

no dejar títere con cabeza

eltzean babarik ez gelditu / utzi

no desmerecer de su casta

odolari zorrik ez utzi

no encontrar ni rastro

aztarrenik ez atera

no estar bien de la cabeza

burutik ondo ez egon
burutik sano ez egon

no estar (nadie) en venta

(inor bere) nortasuna saltzekotan ez egon

no hacer ascos

mainarik gabe hartu

no hallar rastro

asterrantzik ez atera

no llegar a la suela del zapato

(inoren) arrastora ez iritsi

no llegar la sangre al río

hezurrik ez hautsi
ibaira odolik ez joan
odolik ez jausi

no llevarse bien

ongi ez etorri

no meter en saco roto

zaku eten eta zulatuan ez sartu

no obstante

hala badere
hala ere
hala eta ere
halarik(an)
halarik(an) ere

no oler bien (algo)

(ezeri) usain txarra hartu

no parar en mientes

luzerik ez motzik ez apartatu

no pegar ojo

begirik ez batu
begirik ez bildu
begirik ezin hertsi

no perder de vista

begietatik ez utzi

no perder el hilo

haria zuzen eraman

no poder ver

ezin ikusi

no poder ver (a alguien) ni en pintura

begiko zikina baino ezin ikusi
begiz ezin ikusi
begiko makarra baino gutxiago ikusi nahi
begiko zikina baino gehiago ez ikusi nahi

no poder vivir bajo el mismo techo

zorro batean ezin bizi

no poner pie en

(inon) zangorik ez gehiago sakatu

no por cierto

ez horratik

no quitar ojo

begirik ez apartatu
begi atxiki
begirik ez kendu

no saber ni torta

metxik ere ez jakin
tutik ere ez jakin

no saber qué mosca (le) ha picado

(inor) zer eguraldik jo duen ez jakin

no sacar carrera

gauza onik ez atera
burutziarik ezin egin

no sacar nada en limpio

ezer garbirik ez atera
(ezertatik, inorengandik) oihal garbirik ez atera

no ser de (su) cosecha

litxu (hau, hori, hura...) (inoren) baratzakoa ez izan

no ser (algo) moco de pavo

(ezer) ahuntzaren mina ez izan
(ezer) atearen azpiko orria ez izan
(ezer) (inor) pikaren azken umea ez izan
(ezer) haltzaren azken erroa ez izan
(ezer) ez izan intxaur saltsa

no ser ni chicha ni limonada

ez bele eta ez miru izan (gelditu...)
ez hauts eta ez ikatz izan
ez hauts eta ez izotz izan
ez ur eta ez ardo izan

no ser trigo limpio

arropa zuzena(k) ez izan
hari oneko ez izan
irin garbia ez izan
maleta deungea ez izan
trapu zuzena ez izan
traste txukuna ez izan

no tener abuela

amandrerik ez ukan
amonarik ez ukan

no tener límites

(inork, ezerk) lokarririk ez ukan

no tener ni pies ni cabeza

buru buztanik ez ukan
buru buztanik ez eta adarrik ez ukan
ez itxurarik ez buru buztanik ukan

no tener ni un céntimo

arditik ere ez ukan
dirurik ez zuririk ez beltzik ez ukan
ez urrerik ez zilarrik ez eta arditik ez ukan
piru bat ere ez ukan

no tener ojos mas que para...

(inorentzat) baizik begirik ez ukan

no tener pelos en la lengua

mihian haririk ez ukan
mihian herdoilik ez ukan
mingainean haririk ez ukan
mingainpean haririk ez ukan

no tener un céntimo

zuriko erre bat ere ez eduki

no valer ni para chatarra

sutarako ere ez balio

no valer ni para tacos de escopeta

lapiko tapatzat ez balio

no valer un real

kuarta bat labore ez balio
lauziriko bat ez balio
lau zorri ez balio
tipula zahar bat ez balio
zuri bat ez balio

no ver el pelo

(inoren) sudurrik ez ikusi

no ver la viga en el ojo propio

(neure, heure, bere...) begiko habea ez ikusi
(neure, heure, bere...) begiko haga ez ikusi
(neure, heure, bere...) buruko zorria ez ikusi
(neure, heure, bere...) makarrik ez ez ikusi

noche y d¡a

goiz arrats

nublarse el semblante

begitartea erori

nuevas promesas

landare berriak izan

nunca jamás

menderen mendetan (ez)
santa sekula (ez)
santa sekulan (ez)
sekula bizian (ez)
sekula guzian (ez)
sekulan santan (ez)
ez gehiagoren gehiago
ez inoiz
ez inoiz gehiago
ez inoizkotan
ez sekula

ojo por ojo y diente por diente

begia begiagatik, hortza hortzagatik

oler(se) el asunto

usaina hartu

otro tanto

beste hainbeste
beste honenbeste
beste horrenbeste
bezainbat

pagar caro

larrutik nozitu
larrutik ordaindu
larrutik pagatu

pagar con la misma moneda

datorren bestean erantzun
ekarri monedaz erantzun
moneda berean pagatu

pagarlo con la vida

odolaz pagatu

panza en gloria

birika handi
gibel handi
gibel handiko
gibelondo
gibel oneko
gibelzabal

papamoscas

txoro flauta
xaltaperiko

para (mis, tus, sus...) adentros

(neure, heure, bere...) artean
(neure, heure, bere...) baitan
(neure, heure, bere...) barrenean
(neure, heure, bere...) barrurako
(neure, heure, bere...) kabutan
(neure, heure, bere...) kolkorako

para ahora

dagoeneko
engoitik
gaurgero
honez gero

para remate

azen ontzeko

parecer una mosca muerta

euli hila irudi

partiéndo(se) los cuernos

muturrak apurtuz

partir la cara

(inori) muturra berotu

partir(se) el corazón

barrena lehertu

pasando el rato

denbora pasa

pasar a cuchillo

zintzurra egin
ezpataz iragan
ezpataz josi

pasar el rato

denbora bidali
denbora bota
denborak egin
aldia eman
aldia igaro
denbora jan

pasar la mano por el hombro

(inori) bizkarra koipetu
ilea leundu

pasar por el filo de la espada

ezpataren ahotik iragan
ezpatan pasa
ezpataren puntatik pasa)
ezpataz pasa

pasar por las armas

armaz josi

pasarlas moradas

(inorentzat) gorriak egon
dinamita ikusi
eguraldi gorriak ikusi
(neureak, heureak, bereak...) eta bi ikusi
gauzak ikusi
gorriak ikusi
istilu beltzak ikusi
istilu gorria(k) ikusi
senper gaiztoa ikusi
senperrak ikusi
txuri beltzak ikusi
zazpi deabru ikusi
zinak eta minak ikusi
gogorrak pasa
gorriak pasa
bost sufritu

patas arriba

azpikoz gain
azpikoz gainera
azpikoz gora
azpiz gora
erroz gora
hankaz gora
ipurdiz gora
lau hatzez gora
oinez gora
pekoz gain
lau hatzez gora

pedir cuentas

kargu egin
kontuak eskatu
kargu hartu

pedir peras al olmo

arrantzura larrera joatea

pelafustán

alfer korotz
esku zuri
idi zuri

pendiente de un hilo

albainu batetik esegita
albainu batetik esegita

perder de vista

(inor, ezer) begien aurretik galdu
begietatik itzali
bistatik joan
bistatik utzi

perder el conocimiento

ezagutza galdu
kordea galdu

perder el sentido

burua arindu
burua arrailatu

perder la cabeza

kaskoa erre
burua galdu
burutik galdu
burua zentzutik joan
burutik joan
funtsak joan
kontutik joan

perra chica

txakur txiki

perra gorda

txakur handi

pez gordo

ur handiko arraina(k)

picar alto

keak ukan

pisando los talones

orpoz orpo

plantar cara

aurpegi(a) eman
kontrakarrean jarri
(ezeri) betondo baltza ipini
(ezeri) betondo baltza ipini

pobre diablo

eskekoaren hurrengo

poca cosa

(ezer, deus) guti

poco después

geroko batean

poco más o menos

apur bat gora behera
goiti beheti
gitxi bat gora behera
guti goiti beheiti
gut(x)i gora behera
gutiz gora behera

poco o mucho

gut(x)i aski
gutxi edo gehiago

poner a la cabeza

buruko ezarri

poner a prueba

porogutan ezarri

poner el cascabel al gato

katuari joarea ezarri
katuari arrana lotu

poner el grito en el cielo

auhena altxatu

poner en juego

(ezer) joko eman

poner en la calle

fuera kanporat ezarri
kanpo ezarri

poner en un aprieto

petri erakutsi

poner la carreta delante de los bueyes

orga idien aitzinean ezarri

poner la mano en el corazón

eskuak petxuetan jarri

poner la mano en el fuego

burdin gorria eskuetan hartu

poner las cosas en su sitio

gauzak haxean ezarri

poner los cuernos

(inori) adar bildu

poner los dientes largos

hortzak zuritu

poner los pelos de punta

buruko ileak laztu
ileak zutitu

poner los puntos sobre las íes

burua bi belarrien artean ezarri

poner mala cara

(inori, ezeri) sudurra zimurtu

poner obstáculos

arazoak ipini

poner pie (en)

(inon) zangoa eman
(inon) oinak ipini
hanka sartu
(inon) oina(k) sartu
(inon) zangoa sartu

poner pies en polvorosa

hanka egin
ehun deabruen jauziak ihes egin

poner (a alguien) por las nubes

hedoietan gora altxatu
hodeietan gora altxatu

poner reparos

ningunoa ipini

poner sitio

estekan ezarri
setioan ezarri

poner trabas

ate adina maratil paratu

poner verde

(inoren, inori) azpiak jan
(inori) aztalak jan
(inori) besoak jan
(inori) zankatzanak jan
(inor) mingainez orraztu
(inor) orrazerik gabe orraztu

poner verde a todo el mundo

mundua jorratu

ponerse en camino

abiaduran jarri

ponerse en jarras

besoak hazta egin

por ahí por ahí

hor nonbait
nonbait han
nonbait hor

por ahora

oradinokarrengoan

por (mi, tu, su...) bien

onbidez
ondo beharrez
(neure, heure, bere...) onetan

por cierto

izan ere

por (mi, tu, su...) cuenta

(neure, heure, bere...) burutik
(neure, heure, bere...) eskuz
(neure, heure, bere...) kaskotik

por lo menos

bederen

por lo visto

agidanean
agidanez

por los siglos de los siglos

mende mendekotan
mendeen mende guztietan
menderen mende
menderen mendetan
menderen mendez

por nada del mundo

deus guzitan ez

por si acaso

badaezpada(n) (ere)
bai eta ez bada
balikunbalde
bazen ez bazen
zer den ez den
zeren horren

por siempre jamás

betiko betean
betiko guztian
denboratik sekulara
egun eta betikoz
egun eta santa sekulako
orai eta betiereko
orain eta sekulako
para siempre sekula
sekula betiko
sekula eta beti
sekula guztiko
sekulan betiko

por supuesto

bai baldinbere

¡por todos los demonios!

deabru arranea
debru bat eterdi ba! (riev xi)
deabruen arima
deabruen bisaia!
debrien urdea!
mila demonino
mila demonioa
mila demuntxoa
milamontreena
mila deabru
mila demonarioa
debrien arima!

prender la mecha

garra altxatu

presidir el cortejo

ondra tira

prestar atención

burua ekarri

(ser) primos hermanos

ahaide hurbilak izan

proporcionalmente

araukan

publicar a los cuatro vientos

plaza betean esan

puesto que

baizik eta
zergatik ezen

¡qué carajo!

zer arraia
zer arraio

¡qué demonios!

zer demonio
zer demontre
zer mila demonio

que me lleven los diablos

deabruak naramala
deabruek naramatela

que me muera (si...)

leher egin dezadala

¡que se lo lleve el diablo!

debriek sar dakio!

que si no sé qué, que si no sé cuántos

ez dakit zer badakit nor

quebradero de cabeza

buru-hauste
buruhauste
buruhauste

quedarse a medio camino

bide erdi gelditu
erdibidean gelditu
erdibidean gelditu

quedarse compuesta y sin novio

konpondu eta nobio gabe geratu

quedarse con la parte del león

eper erreak ukan

quedarse con un palmo de narices

bi zehe bete sudur gelditu
musututs gelditu
zehe bat sudurrekin gelditu

quedarse corto

labur gelditu

quedarse de brazos cruzados

eskuak gurutze egon

quedarse de piedra

harri egin
harri eta zur egin
harri eta belarri gelditu
harri eta zur gelditu
sor eta gor gelditu
sor eta lor gelditu
zur eta lur gelditu
harri eginik geratu

quedarse seco

zerraldo erori
zerraldo gelditu
gorputz geratu

quemar cartuchos en balde

polbora debalde erre

quieras que no

nahi ala ez
nahi ala ez nahi
nahi eta (nahi) ez
nahi eta nahi ezik
nahi eta nahi gabe

quitar de la boca

ahotik atera

quitar de la cabeza

burutik bota

quitar (a alguien) la venda de los ojos

begitik zikina atera

quitar la vida

bizia kendu

quitar(se) la venda

begia argitu

quitarse de encima

bizkarretik bota

quitarse la máscara

estalkiak bota

quitarse la venda de los ojos

begi aurreko estalkia hautsi

rascarse la cabeza

kaskarrari hatz egin

recibir con los brazos abiertos

beso zabalekin hartu

recibir una somanta

oloak eraiki

recoger el espíritu

bihotza bildu
bihotzaren begiak bildu

recoger el guante

(inork) botatakoa altxatu

rendir cuentas

kontu bihurtu
kontu eman

respirar hondo

hatsaren gainean jarri

retomar el hilo

(neure, heure, bere...) puntura etorri

romper fuego

sua hasi
suan hasi
sua hautsi

romper una lanza

puja bat bota

romperse la cabeza

burua askatu
burua berotu
burua hautsi
muinak urtu
burua urratu

sabe Dios

batek daki

saber(lo) de buena tinta

bide onetik jakin
tinta onetik jakin

sacar a relucir los trapos sucios

(inoren) zatar zaharrak aideratu
trapu zikinak eguzkitara atera
(inoren) zapi zikinak eguztikara atera
(inoren) zapi zikinak eguztikara atera

sacar adelante

aurrera atera
burutan atera

sacar cuentas

kontu(a)(k) atera

sacar la cabeza

burua altxatu
tontorra altxatu

sacar las castañas del fuego

babak eltzetik atera
gaztainak eltzetik aterra

sacar las tripas

gibelak eguzkitara atera
sakarraminak atera

sacar por delante

aurrean atera

sacar tajada

fandango txarra ez atera

salir a la par

arraian atera

salir con bien

onik atera
onik irten
onean urten
onean urten

salir con los pies por delante

hankaz aurrera eraman
hankaz aurrera joan

salir con una pata de banco

enplasto batekin atera

salirse con la suya

(neurea, heurea, berea...) egin
(neureaz, heureaz, bereaz...) egin

salirse de sus casillas

(neuretik, heuretik, beretik...) atera
(neure, heure, bere...) gogotik atera
(neure, heure, bere...) onetatik atera
krozkan erauzi
(neure, heure, bere...) onetik ilki
(neuretik, heuretik, beretik...) irten
senetik irten / atera

saltar a la vista

bistan egon

saltar chispas

pindarrak izan

saltar la liebre

erbia azaldu

salvar el pellejo

azala enparatu

seguir en sus trece

(neure, heure, bere...) hartan egon

seguir los pasos (a alguien)

zantzua hartu
(inoren) pausoak neurtu

sembrar cizaña

sasia(k) sutu

ser culo de mal asiento

tokiaren gainean ezin egon

ser de buen corazón

errai onak ukan

ser duro de corazón

erraiez gogorra izan

ser el hazmerreir

bazterren lotsagarri egon

ser el perejil de todas las salsas

eltze anitzetako zalia izan
anitz esnetako gazta izan
dupina guztietako gizkaia izan
eltze askotako burduntzalia izan
esku orotako makila izan

ser incapaz de matar una mosca

euliari hegoa kentzeko ez izan

ser más viejo que Matusalén

Juif Erranten adina ukan

ser (algo) miel sobre hojuelas

(ezer) urrea diamanterekin izan

ser perro viejo

arima zaharra eduki

ser primos hermanos

askazi bereko haur izan

ser un pedazo de pan

ogi puska hutsa izan

ser una carga

(inori) bizkarkin izan

servir a Dios y al diablo

txapel batez bi buru estali

sin aliento

arnas bakarrean
arnas estuka

sin desbravar

bazterrolak kendu gabeko

sin doblez

toles gabe

sin embargo

badarik ere

sin entrañas

barru galduko

sin más

beste gabe
beste zer gabe
besterik gabe

sin pelos en la lengua

ahoan bilorik gabe
ahoan legarrik gabe
ahoan bilorik gabe
ahoan bilorik gabe

sin pensarlo dos veces

ez bat ez bia

sin pies ni cabeza

buru-buztan gabeko
ez hanka eta ez buru
buru-buztanik gabeko

sin quitar ojo

(ezeri) begirik kendu gabe

sin rodeos

itzal eta itzuli gabe

sinsorgo

kuku otzara

siquiera

berere

sobre todo

badere
baitipat
batezaz ere
batez ere
batipat
beregainki
endemas
guztiz ere

solemnemente

handienean

¡sólo faltaba!

horixe bakarrik behar genuke

soltar tacos

burroa bota

sonar (su) hora

egunak eta orenak jo

subirse a la parra

gainak hartu
goiak hartu

subírse(le) a la cabeza

(ezer) mototseraino igan

subírse(le) la bebida a la cabeza

(edariak) gogoan su egin

subírse(le) la sangre a la cabeza

(inori) odola gainditu
odolak burua hartu
barrenak irakin
odola(k) irakin

sudar sangre

eztanda gaizto egin

sufrir una afrenta

laido hartu

superar los obstáculos

kroskak saltatu

tal cual

(neure, heure, bere...) hartan
(neure, heure, bere...) honetan

tarde o temprano

bihar edo etzi
goiz edo berandu
laster edo gero
lehen edo gero
lehen gero

ten con ten

doi doian
men menean

tener agallas

bihotz ukan

tener buen estómago

gibel txarra ez ukan
gibela ukan
urdail ona ukan
zilbor makala ez ukan

tener cara

azala lodia eduki
(inoren) aurpegiko azala bi ontza izan
kopeta ukan
kopeta azala argia ukan
(inoren) kopetak zazpi azal ukan
kopetan azala ukan
kopetan lotsagabeko azala ukan
kopetan zazpi azal ukan
korajea bekokian ukan
tupeta ukan

tener dos caras

bi azaletako kopeta ukan
bi begirarte ukan

tener el corazón en un puño

bihotza ukabil batean sartuta eduki

tener el viento a favor

aterritako haizea eduki

tener en cuenta

gogoan eduki
kontuan eduki
gogoan ukan

tener en vilo

airean eduki

tener entre manos

esku artean erabili

tener entre ojos

begitan eduki
begien gainean hartu
begitan hartu
begi(e)tan ukan

tener ganas

gogoa eduki

tener la cabeza a pájaros

buruan txoriak ukan

tener la lengua ligera

mingaina lasai ukan

tener la sartén por el mango

giderrak eskuetan eduki
hogeitamaika eskutik eduki
zartagia eskuan eduki
zartagina eskutik ukan

tener la sart‚n por el mango

akuilua eskuan eduki

tener la vida pendiente de un hilo

(inoren) bizia piru batek eduki

tener las manos limpias

atzaparrak garbi ukan

tener mal hado

zain txarra eduki

tener más conchas que galápago

ateak baino maratila gehiago eduki

tener más vidas que un gato

katu zaharrak baino bizi luzeagoa ukan

tener nervio

zain ukan

tener ojeriza

(inorentzat) inkurrioa eduki
(inorentzako) sapua eduki
begitan goiti hartu

tener olfato

sudurra ukan

tener parte

(inorekin, ezertan) parte ukan

tener presente

begietan eduki

tener respuesta para todo

ate adina maratila atera
ate denentzat maratilak bilatu
aterik adina maratila eduki / ukan
denetarako maratila ukan
zulo guztien petatxuak ukan